सामर्थ्य आहे चळवळीचे …

बऱ्याच वेळा उशिरा रात्री रेल्वेने  प्रवास करताना कोकणातील मेहनती कामकरी माणसांचे आपसातले बोलणे मोठयाने ऐकू येत असते. जो तो आपआपल्या गावातील विषय मोठ्या आवडीने चघळत असतो. बहुतेक या सर्व गटांचे एकाच प्रकारचे बोलणे असते, ते म्हणजे गावातील वार्षिक पूजा, कुलदेवतेच्या देवळाची पुनर्बांधणी, गावातील शाळेचा विकास, गावातील शिमगोत्सव आणि त्यातील मानापमान,  वेगवेळ्या मंडळातील चढाओढी, त्यातील राजकारण वगैरे.  मला नेहमीच कुतूहल वाटते कि शेकडो मैल दूर राहूनसुद्धा त्यांचे आपल्या भागातील चाललेल्या घडामोडींवर बारीक लक्ष असते. (शेवटी सगळ्या स्थलांतरितांच्या भावना सारख्याच असतात मग तो भारतातून दुबईला गेलेला कामगार असो अथवा आयटी क्षेत्रात अमेरिकेत काम करणारा भारतीय इंजिनियर असो).  

काल सुद्धा अशाच एका गाववाल्या द्वयीच्या बाजूला बसलो होतो आणि तेच सर्व ऐकायची संधी आली. चांगली वीस मिनिटे त्यांचे संभाषण ऐकल्यानंतर मी त्यांना विचारले कि मी तुमच्या मध्ये थोडे बोललो तर चालेल काय?  क्षणभर थांबून त्यांनी मला त्यांच्याबरोबर बोलण्याची परवानगी दिली.  मी त्या दोघांना माझा वरील अनुभव  सांगितला आणि त्यांनी मान्य केले कि ते दोघे सुद्धा नेहमी याच प्रकारच्या गप्पा करत असतात.

त्यांना मी विचारले कि आपल्यासारख्यांची मी नेहमीच चर्चा ऐकत असतो कि आपल्या देवळाचा घुमट पंचक्रोशीत सर्वात उंच असला पाहिजे,  आपल्या होळीचा होम सर्वात मोठा आणि जास्त वेळ जळला पाहिजे, आपल्या पूजेचा डिस्को सिस्टमचा आवाज सर्व गावभर घुमला पाहिजे वगैरे. या मध्ये आपण अत्यंत चुरशीने भाग घेत असता. आपल्या गावाची प्रगती त्यात आहे असा आपला एक समाज असावा असे मला वाटते.  पण काहो तुमच्या मंडळामध्ये कधी हा विषय निघतो का कि आपल्या गावात शेती कमी होत चालली आहे त्या साठी काय उपाय योजना करायची? गेले कित्येक वर्षात आपल्या गावात नवीन झाडे लावली नाहीत उलट आपणाकडे असलेली झाडे आपण तोडत चाललो आहोत, या वर काय उपाय करायचा? आपल्या गावातील डोंगर, रान तुटल्यामुळे उघडे बोडके पडले आहेत त्यासाठी आपण नवीन वृक्ष लागवड करणे आवश्यक आहे त्या साठी कुठली झाडे आपल्या जमिनींना योग्य आहेत?

रान तुटल्यामुळे वन्य प्राणी मानवी वस्तीत शिरून मानवी जीवन उध्वस्त करू लागले आहेत,  त्यासाठी वृक्ष लागवड हाच एक ठोस उपाय दिसतो.  आपणास माहीतच आहे कि वृक्ष लागवडीमुळे जमिनीची धूप कमी होते. निसर्गाचे तापमान कमी होऊन पाऊस पडण्यास मदत होते त्या मुळे भूगर्भातील पाण्याचे स्रोत पुनर्जीवित होतात आणि दुष्काळापासून मुक्तता मिळते. वृक्ष लागवड करण्यासाठी एक ना अनेक कारणे आहेत. शिवाय हे सर्व करायला आपले सरकार ग्राम सेवकांमार्फत आपल्याला मदत करत असते.  काजू, आंबा या सारख्या वृक्षांना फलोद्यान योजनेअंतर्गत १००% अनुदान दिले जाते शिवाय पाणी लावण्याचे सुद्धा पैसे दिले जातात. सर्व गोष्टी सरकारने केल्या तर आपण काय करायचे ते तरी ठरवूया.

आपण लक्षात घ्या थोडेच दिवसात असलेली सर्व झाडे तुटली तर या सुजलाम सुफलाम भूमीचे वाळवंट व्हायला वेळ लागणार नाही.  सर्वच झाडे आपण तोडली तर आपल्या पुढील पिढीला आपण काय ठेवणार? वाळवंट? या वर्षीच्या होळीच्या गावकीच्या सभेत किव्वा १५ ऑगस्ट किव्वा २६ जानेवारीच्या ग्रामसभेत हा विषय हाती घ्या. निर्धार करा कि होळीला झाडे तोडणार नाही. एक झाड तोडेल त्याला दहा झाडे लावण्याचा दंड करा.  आपल्या गावातील मंडळाच्या वार्षिक खर्चाच्या १०% रक्कम वृक्षारोपण, शेती विकास आणि ग्राम विकासावर खर्च करा. त्यातच आपल्या सर्वांचे आणि आपल्या पुढील पिढीचे भले आहे नाहीतर पुढील पिढी आपल्याला दोष दिल्याशिवाय राहणार नाही. आज आपल्या सारखा देश जगात क्वचितच  आढळेल ज्याला देवाने भरपूर सूर्यप्रकाश, मुबलक पाणी आणि समशीतोष्ण हवामान दिले आहे, मोठा समुद्रकिनारा, डोंगर, नाले, नद्या, हिमालया पासून कन्याकुमारीपर्यंत सर्व प्रकारचे हवामान आणि सुपीक जमीन दिली आहे. जर आपण ती वापरली नाही तर आपल्यासारखे कर्मदरिद्री आपणच. चढा ओढ करायची झाली तर या विषयात करा, जास्तीत जास्त झाडे लावणे आणि जगवणे याचा निर्धार करा, देव तुमच्या पाठीशी उभा राहील.   

हि एक चळवळ आहे आणि ती यशस्वी व्हायला सर्वानी कटिबद्ध व्हायला हवे. समर्थ रामदासांनी सांगितले आहे कि "सामर्थ्य आहे चळवळीचे, जो जो करील तयाचे". दुसरा आपला विकास करेल या आशेवर जगण्यापेक्षा आपणच आपल्या विकासाची सुरवात करू या.
माधव भोळे (मोबा: ८४५१८८६७५९) Email madhavbhole99@gmail.com

(वरील लेख लेखकाच्या परवानगी शिवाय अन्यत्र छापू नये. )