भोंडला

कॉपी पेस्ट "भोंडला" 'सूर नवा ध्यास नवा' मध्ये अवधूत गुप्तेने लोकांना एक प्रश्न विचारला. गुजरात्यांचा गरबा तर आपल्याकडे काय असतं? कोणत्याही स्पर्धकाला उत्तर देता आलं नाही. मग प्रेक्षकांना विचारल्यावर दोन तीन जण भोंडला म्हणले. मग भोंडल्याचं एखादं गाणं कोणतं? हा दुसरा प्रश्न विचारल्यावर शुकशुकाट पसरला. मग एका काकूंनी 'एक लिंबू झेलू बाई' हे गाणं म्हणलं पण तेही अर्धवट. हे गाणं एकट्या अवधूत गुप्तेनी सलग गायलं. नंतर परीक्षणात तो म्हणाला की इतरांचे सण साजरे करताना आपण आपलं विसरत चाललो आहोत. हा आपला ठेवा आहे आणि हे आपल्याला जपलंच पाहिजे. हे भान आपली 'बनाना' आणि 'अॅपल' पिढीला घडवण्याऱ्या आपल्या लोकांना कळेल तो सुदीन. अवधूत गुप्तेना या सगळ्यासाठी आपला सलाम 👌🏻👌🏻 "भोंडल्याची १६ गाणी" भोंडला , भुलाई , हादगा अशा वेगवेगळ्या नावांनी ओळखला जाणारा नवरात्रोत्सव आणि त्यातील लोकगीते काळाच्या ओघात लुप्त होत चालली आहेत , घरातल्या मोठ्या व्यक्ती , आजी यांना ती सारी लोकगीते अगदी तोंडपाठ होती , परंतु त्याची कुठेही नोंद न घेतल्याने संस्कृती , गाणी सारे काही विरून जाते आहे . चला तर मग अशा दुर्मिळ लोकगीतांचे संकलन आपल्याकडे असणे गरजेचे नाही का ? तीच परंपरा तीच गाणी आता आपल्या स्मार्ट वहीमध्ये ...अर्थात आपल्या स्मार्टफोन मध्ये ... आपली मैत्रीण गावाकडची असो कि शहरातील , सर्वानीच जपावा हा अनमोल ठेवा ... लोकसंस्कृती आपण जपली तरच पुढच्या पिढीत त्याचे संक्रमण होऊ शकते , त्यामुळे आपल्या आई , बहीण , जावा , मैत्रिणी सगळ्यांना सुपूर्त करूयात हा "नवरात्रीचा अमूल्य ठेवा" ... १ ) ऐलमा पैलमा गणेश देवा, माझा खेळ मांडून दे, करीन तुझी सेवा माझा खेळ मांडिला वेशीच्या दारी, पारवं घुमतय पारावरी गोदावरी काठच्या उमाजी नायका, आमच्या गावच्या भुलोजी बायका एविनी गा तेविनी गा आमच्या आया तुमच्या आया, खातील काय दुधोंडे दुधोंडयाची लागली टाळी , आयुष्य दे रे भामाळी माळी गेला शेता भाता, पाऊस पडला येता जाता पड पड पावसा थेंबोथेंबी, थेंबोथेंबी आडव्या लोंबी, आडव्या लोंबती अंगणा अंगणा तुझी सात वर्षे, भोंडल्या तुझी सोळा वर्षे अतुल्या मतुल्या चरणी चातुल्या, चरणी चारचोडे, हातपाय खणखणीत गोडे एकेक गोडा विसाविसाचा, साड्या डांगर नेसायच्या नेसा गं नेसा बाहुल्यांनो, अडीच वर्षे पावल्यांनो **** २ ) श्रीकांता कमलाकांता असं कसं झालं. असं कसं वेडं माझ्या नशिबी आलं वेडयाच्या बायकोने केले होते लाडू तिकडून आला वेडा त्याने डोकावून पाहिले चेंडू चेंडू म्हणून त्याने खेळायला घेतले वेडयाच्या बायकोने केला होता चिवडा तिकडून आला वेडा त्याने डोकावून पाहिले केरकचरा म्हणून त्याने बाहेर फेकला वेडयाच्या बायकोने केल्या होत्या करंज्या तिकडून आला वेडा त्याने डोकावून पाहिले होड्या होड्या म्हणून त्याने पाण्यात सोडल्या वेडयाच्या बायकोने केल्या होत्या चकल्या तिकडून आला वेडा त्याने डोकावून पाहिले बांगडया बांगड्या म्हणून त्याने हातात घातल्या वेड्याच्या बायकोने केले होते श्रीखंड तिकडून आला वेडा त्याने डोकावून पाहिले क्रीम क्रीम म्हणून त्याने तोंडाला फासले वेड्याच्या बायकोने केल्या होत्या शेवया तिकडून आला वेडा त्याने डोकावून पाहिले गांडूळ गांडूळ म्हणून त्याने फेकून दिल्या. वेड्याची बायको झोपली होती तिकडून आला वेडा त्याने डोकावून पाहिले मेली मेली म्हणून त्याने जाळून टाकले **** ३ ) नणंदा भावजया दोघी जणी घरात नव्हतं तिसरं कोणी शिंक्यावरचं लोणी खाल्लं कोणी मी नाही खाल्लं वहिनीनी खाल्लं आता माझा दादा येईल गं दादाच्या मांडावर बसेन गं दादा तुझी बायको चोरटी असेल माझी गोरटी घे काठी घाल पाठी घराघराची लक्ष्मी मोठी **** ४) कृष्णा घालितो लोळण, आली यशोदा धावून || धृ || काय रे मागतोस बाळा, तुला देते मी आणून आई मला चंद्र दे आणून, त्याचा चेंडू दे करून असलं रे कसलं मागणं तुझं जगाच्या वेगळं कृष्णा घालितो लोळण, आली यशोदा धावून...||धृ|| आई मला विंचू दे आणून त्याची अंगठी दे करून असलं रे कसलं मागणं तुझं जगाच्या वेगळं कृष्णा घालितो लोळण, आली यशोदा धावून....||२|| आई मला साप दे आणून त्याचा चाबूक दे करून असलं रे कसलं मागणं तुझं जगाच्या वेगळं कृष्णा घालितो लोळण, आली यशोदा धावून...||३|| ***** ५) एक लिंबू झेलू बाई दोन लिंबं झेलू दोन लिंबं झेलू बाई तीन लिंबं झेलू तीन लिंबं झेलू बाई चार लिंबं झेलू चार लिंबं झेलू बाई पाच लिंबं झेलू पाचा लिंबांचा पाणोठा माळ घाली हनुमंताला हनुमंताची निळी घोडी येता जाता कमळं तोडी कमळाच्या पाठीमागे लपली राणी अगं अगं राणी इथे कुठे पाणी पाणी नव्हे यमुना जमुना यमुना जमुनाची बारिक वाळू तेथे खेळे चिल्लारी बाळू चिल्लारी बाळाला भूक लागली सोन्याच्या शिंपीने दूध पाजले पाटावरच्या गादीवर निजविले निज रे निज रे चिल्लारी बाळा मी तर जाते सोनार वाडा सोनार दादा सोनार दादा गौरीचे मोती झाले की नाही गौरीच्या घरी तांब्याच्या चुली भोजन घातले आवळीखाली उष्टया पत्रावळी चिंचेखाली पान सुपारी उद्या दुपारी.. ***** ६ ) अक्कण माती चिक्कण माती , खळगा जो खणावा अस्सा खळगा सुरेख बाई, जातं ते रोवावं अस्सं जातं सुरेख बाई, रवा-पिठी काढावी अश्शी रवा-पिठी सुरेख बाई करंज्या कराव्या अशा करंज्या सुरेख बाई तबकी भराव्या अस्सं तबक सुरेख बाई शेल्याने झाकावं अस्सा शेला सुरेख बाई पालखीत ठेवावा अशी पालखी सुरेख बाई माहेरी धाडावी अस्सं माहेर सुरेख बाई खायला मिळतं अस्सं सासर द्वाड बाई कोंडोनी मारीतं अस्सं आजोळ गोड बाई, खेळायला मिळतं ***** ७ ) अडकित जाऊ खिडकीत जाऊ खिडकीत होता बत्ता भुलाबाईला लेक झाला नाव ठेवा दत्ता ॥१॥ अडकित जाऊ खिडकीत जाऊ खिडकीत होता वाटी भुलोजीला लेक झाली नाव ठेवा चाटी ॥२॥ अडकित जाऊ खिडकीत जाऊ खिडकीत होती भाकर भुलाबाईला लेक झाला नाव ठेवा प्रभाकर ॥३॥ अडकित जाऊ खिडकीत जाऊ खिडकीत होता चेंडू भुलोजीला लेक झाला नाव ठेवा बंडू ॥४॥ अडकित जाऊ खिडकीत जाऊ खिडकीत होता चष्मा भुलाबाईला लेक झाली नाव ठेवा सुषमा / रेश्मा ॥५॥ अडकित जाऊ खिडकीत जाऊ खिडकीत होता रुपया बंधा भुलोजीला लेक झाली नाव ठेवा चंदा ॥६॥ अडकीत जाऊ खिडकीत जाऊ खिडकीत ठेवला अडकित्ता भुलाबाईला मुलगी झाली, नाव ठेवलं स्मिता ॥७॥ अडकित जाऊ खिडकीत जाऊ खिडकीत होता पाटा भुलोजीला लेक झाला साखर खडी वाटा, बाणा बाई बाणा, स्वदेशी बाणा, गाणे संपले खिरापत आणा ॥५॥ ***** ८ ) कारल्याचा वेल लाव गं सुने ,लाव गं सुने मग जा आपुल्या माहेरा माहेरा कार्ल्याचा वेल लावला हो सासुबाई लावला हो सासुबाई आता तरी जाऊ का माहेरा माहेरा ॥१॥ कार्ल्याचा वेल वाढू दे ग सुने वाढू दे ग सुने मग जा तू आपुल्या माहेरा माहेरा कार्ल्याचा वेल वाढला हो सासुबाई वाढला हो सासुबाई आता तरी जाऊ का मी माहेरा माहेरा ॥२॥ कार्ल्याला फूल येऊ दे गं सुने येऊ दे गं सुने मग जा आपुल्या माहेरा माहेरा कार्ल्याला फूल आलं हो सासुबाई आलं हो सासुबाई आता तरी जाऊ का माहेरा माहेरा ॥३॥ कार्ल्याला फळ येऊ दे गं सुने येऊ दे गं सुने मग जा आपुल्या माहेरा माहेरा कार्ल्याला फळ आलं हो सासुबाई आलं हो सासुबाई आता तरी जाऊ का माहेरा माहेरा ॥४॥ कार्ल्याची भाजी कर गं सुने कर गं सुने मग जा आपुल्या माहेरा माहेरा कार्ल्याची भाजी केली हो सासुबाई केली हो सासुबाई आता तरी जाऊ का माहेरा माहेरा ॥५॥ कार्ल्याची भाजी खा गं सुने खा गं सुने मग जा आपुल्या माहेरा माहेरा कार्ल्याची भाजी खाल्ली हो सासुबाई खाल्ली हो सासुबाई आता तरी जाऊ का माहेरा माहेरा ॥६॥ आपलं उष्टं काढ ग सुने काढ ग सुने मग जा तू आपल्या माहेरा माहेरा माझं उष्टं काढलं हो सासुबाई काढलं हो सासुबाई आता तरी जाऊ का मी माहेरा माहेरा आणा फणी घाला वेणी जाऊ द्या राणी माहेरा माहेरा आणली फणी घातली वेणी गेली राणी माहेरा माहेरा ॥७॥ ***** ९ ) आज कोण वार बाई । आज कोण वार? आज आहे सोमवार । शंकराला नमस्कार । आज कोण वार बाई । आज कोण वार? आज आहे मंगळवार । देवीला नमस्कार । आज कोण वार बाई । आज कोण वार? आज आहे बुधवार । बृहस्पतीला नमस्कार । आज कोण वार बाई । आज कोण वार? आज आहे गुरुवार । दत्ताला नमस्कार। आज कोण वार बाई । आज कोण वार? आज आहे शुक्रवार । अंबाबाईला नमस्कार । आज कोण वार बाई । आज कोण वार? आज आहे शनिवार । शनिला नमस्कार । आज कोण वार बाई । आज कोण वार ? आज आहे रविवार । सूर्याला नमस्कार । ***** १०) काही भागात कारल्याचा वेल ,त्याची पाने गोल गोल तुला न्यायाला कोण कोण आलं. .... (अशी सुरुवात आहे ) अरडी गं बाई परडी, परडी एवढं काय गं परडी एवढं फूल गं, दारी मूल कोण गं? दारी मूल सासरा सासर्‍याने काय आणलं ग बाई ? सासर्‍यानं आणल्या पाटल्या पाटल्या मी घेत नाही, सांगा मी येत नाही, चारी दरवाजे लावा ग बाई, झिप्रं कुत्र सोडा ग बाई ॥१॥ अरडी गं बाई परडी, परडी एवढं काय गं परडी एवढं फूल गं, दारी मूल कोण गं? दारी मूल सासू सासूने काय आणलंय गं? सासुने आणले गोट गोट मी घेत नाही, सांगा मी येत नाही, चारी दरवाजे लावा ग बाई, झिप्रं कुत्र सोडा ग बाई ॥२॥ अरडी गं बाई परडी, परडी एवढं काय गं परडी एवढं फूल गं, दारी मूल कोण गं? दारी मूल दीर दीरानं काय आणलं ग बाई ? दीरानं आणल्या बांगड्या बांगड्या मी घेत नाही, सांगा मी येत नाही, चारी दरवाजे लावा ग बाई, झिप्रं कुत्र सोडा ग बाई ॥३॥ अरडी गं बाई परडी, परडी एवढं काय गं परडी एवढं फूल गं, दारी मूल कोण गं? दारी मूल जाऊबाई जावेनं काय आणलं ग बाई ? जावेनं आणली नथ नथ मी घेत नाहीं, सांगा मी येत नाही, चारी दरवाजे लावा ग बाई, झिप्रं कुत्र सोडा ग बाई ॥४॥ अरडी गं बाई परडी, परडी एवढं काय गं परडी एवढं फूल गं, दारी मूल कोण गं? दारी मूल नणंद नणदेने काय आणलंय गं? नणदेने आणल्या तोरड्या तोरड्या मी घेत नाही, सांगा मी येत नाही चारी दरवाजे लावा गं बाई, झिप्रं कुत्र सोडा ग बाई ॥५॥ अरडी गं बाई परडी, परडी एवढं काय गं परडी एवढं फूल गं, दारी मूल कोण गं? दारी मूल नवरा नवर्‍याने काय आणलंय गं? नवर्‍याने आणलं मंगळसूत्र मंगळसूत्र मी घेते, सांगा मी येते चारी दरवाजे उघडा गं बाई, उघडा गं बाई झिपर्‍या कुत्र्याला बांधा गं बाई, बांधा गं बाई ॥६॥ ***** ११) सासरच्या वाटे कुचूकुचू काटे माहेरच्या वाटे नारळ फुटे कोण कोण पाहुणा आला गं बाई सासरा पाहुणा आला गं बाई सासऱ्याने काय काय आणले गं बाई सासऱ्यानी आणल्या पाटल्या गं बाई पाटल्या मी घेत नाही सांगा मी येत नाही चारी दारं लावा गं बाई झिपरं कुत्रं सोडा गं बाई सासरच्या वाटे कुचूकुचू काटे माहेरच्या वाटे नारळ फुटे ... कोण कोण पाहुणा आला गं बाई नणंद पाहुणी आला गं बाई नणंदेने काय काय आणले गं बाई नणंदेने आणला पोहेहार गं बाई पोहेहार मी घेत नाही सांगा मी येत नाही चारी दारं लावा गं बाई झिपरं कुत्रं सोडा गं बाई सासरच्या वाटे कुचूकुचू काटे माहेरच्या वाटे नारळ फुटे ... कोण कोण पाहुणा आला गं बाई दीर पाहुणा आला गं बाई दिराने काय काय आणले गं बाई दिराने आणले गोठ गं बाई गोठ मी घेत नाही सांगा मी येत नाही चारी दारं लावा गं बाई झिपरं कुत्रं सोडा गं बाई सासरच्या वाटे कुचूकुचू काटे माहेरच्या वाटे नारळ फुटे कोण कोण पाहुणा आला गं बाई सासू पाहुणी आला गं बाई सासूने काय काय आणले गं बाई सासूने आणला राणीहार गं बाई राणीहार मी घेत नाही सांगा मी येत नाही चारी दारं लावा गं बाई झिपरं कुत्रं सोडा गं बाई सासरच्या वाटे कुचूकुचू काटे माहेरच्या वाटे नारळ फुटे ... कोण कोण पाहुणा आला गं बाई नवरा पाहुणा आला गं बाई नवऱ्याने काय काय आणले गं बाई नवऱ्याने मंगळसूत्र आणले गं बाई मंगळसूत्र मी घेते सांगा मी येते चारी दारं उघडा गं बाई झिपरं कुत्रं आवरा गं बाई ****** १२ ) हस्त हा जीवनाचा राजा पावतो जनांचिया काजा तयासी नमस्कार माझा ।। दहा मधले आठ गेले हस्ताची ही पाळी आली म्हणोनी त्याने गंमत केली ।। ज्याच्या योगे झाला चिखल त्याही चिखलात लावल्या केळी ।। एकेक केळ मोठालं भोंडल्या देवा वाहिलं ***** १३ ) माझ्या सुंद्रीचं लगीन वराडी कोण कोण येणार, माझ्या सुंद्रीचं लगीन भाऊ म्हणे मी भाऊ, आणीन नवरा पाहून माझ्या सुंद्रीचं लगीन बहिण म्हणे मी बहीण, करवली मी होईन माझ्या सुंद्रीचं लगीन बाप म्हणे मी बाप, खर्चीन हुंडा लाख माझ्या सुंद्रीचं लगीन आई म्हणे मी आई, करीन लग्नात घाई माझ्या सुंद्रीचं लगीन चुलता म्हणे मी चुलता, येईन जेवणापुरता माझ्या सुंद्रीचं लगीन चुलती म्हणे मी चुलती, येईन वरातीपुरती माझ्या सुंद्रीचं लगीन मावसा म्हणे मी मावसा, बसेन दागिन्यासरसा माझ्या सुंद्रीचं लगीन मावशी म्हणे मी मावशी, फराळाचे माझ्यापाशी माझ्या सुंद्रीचं लगीन मामा म्हणे मी मामा, येईन सर्व कामा माझ्या सुंद्रीचं लगीन भट म्हणे मी भट, धरीन अंतरपाट माझ्या सुंद्रीचं लगीन भटीण म्हणे मी भटीण, सगळ्याच पोळ्या लाटीन माझ्या सुंद्रीचं लगीन ***** १४ ) सासरच्या जाच सांगणाऱ्या ह्या मुली सासरची बढाई सुद्धा तेवढीच रंगवून सांगायच्या. भुलाबाई भुलाबाई सासरे कसे गं सासरे कसे? कचेरीत बसले हे वकील जसे गं वकील जसे ॥१॥ भुलाबाई भुलाबाई सासू कशा गं सासू कशा? कपाळभर कुंकू पाटलीण जशा गं पाटलीण जशा ॥२॥ भुलाबाई भुलाबाई पुतणे कसे गं पुतणे कसे? हातामध्ये घडी मास्तर जसे गं मास्तर जसे ॥३॥ भुलाबाई भुलाबाई जाऊ कशी गं जाऊ कशी? हातामध्ये लाटणं स्वयंपाकीण जशी गं स्वयंपाकीण जशी ॥४॥ भुलाबाई भुलाबाई दीर कसे गं दीर कसे? डोळ्यावर गॉगल डॉक्टर जसे गं डॉक्टर जसे ॥५॥ भुलाबाई भुलाबाई नणंद कशी गं नणंद कशी? हातामध्ये घडी मास्तरीन जशी गं मास्तरीन जशी ॥६॥ भुलाबाई भुलाबाई पती कसे गं पती कसे? जटातून गंगा वाहे शंकरजी जसे गं शंकरजी जसे ॥७॥ भुलाबाई भुलाबाई आपण कशा गं आपण कशा? शंकराच्या मांडीवर पार्वती जशा गं पार्वती जशा ॥८॥ भुलाबाई भुलाबाई मुल कसे गं मुल कसे? वाकड्या सोंडेचे गणपती जसे गं गणपती जसे ॥९॥ **** १५) माहेरचा बडेजाव सांगणाऱ्या स्त्रीला मुद्दाम हिणवणारे हे गाणे :- 'तुझ्या ग माहेरच्यांनी काय काय दिलं ?' 'माझ्या ग माहेरच्यांनी दिल्या मला साखळ्या ।' 'असल्या कसल्या साखळ्या बाई फुलाच्या पाकळ्या ॥' 'तुझ्या ग माहेरच्यांनी काय काय दिलं ?' 'माझ्या ग माहेरच्यांनी दिल्या मला पाटल्या ।' 'असल्या कसल्या पाटल्या बाई हाताल्या दाटल्या ॥' 'तुझ्या ग माहेरच्यांनी काय काय दिलं ?' 'माझ्या ग माहेरच्यांनी दिले मला गोट ।' 'असले कसले गोट बाई हत्तीचे रोट॥' 'तुझ्या ग माहेरच्यांनी काय काय दिलं ?' 'माझ्या ग माहेरच्यांनी दिली मला बिंदी ।' 'असली कसली बिंदी बाई कपाळाला चिंधी ॥' 'तुझ्या ग माहेरच्यांनी काय काय दिलं ?' 'माझा ग माहेरच्यांनी दिला मला हत्ती ।' 'असला कसला हत्ती बाई उधळतो माती ॥' 'तुझ्या ग माहेरच्यांनी काय काय दिलं ? 'माझ्या ग माहेरच्यांनी दिला मला गडी ।' 'असला कसला गडी बाई, मिजास बडी ॥' 'तुझ्या ग माहेरच्यांनी काय काय दिलं ?' 'माझ्या ग माहेरच्यांनी दिली मला बाई ।' असली कसली बाई तिला रीतच न्हाई ***** १६ ) आड बाई आडोणी, आडाचं पाणी काढोणी। आडात पडली सुपारी, आमचा भोंडला दुपारी ।। आड बाई आडोणी आडाचं पाणी काढोणी। आडात पडली मासोळी आमचा भोंडला संध्याकाळी ।। आड बाई आडोणी आडाचं पाणी काढोणी। आडात पडली कात्री आमचा भोंडला रात्री ।। आड बाई आडोणी आडाचं पाणी काढोणी। आडात पडला शिंपला आमचा भोंडला संपला ********* जीवनाचे सार या भोंडल्या किंवा हादग्या मधे सांगितले आहे. हस्त नक्षत्र परतीचा कधीही कुठेही न सांगता येणारा जोरदार पाऊस हत्ती सारखा ज्याला समोर ठेवून मुलींचे महिलांचे गाणे हसत खेळत म्हंटले जाते यामागे खूप खूप मोठ्ठे अनुभव जगण्यास छानसे संदेश दिलेले आहेत म्हणूनच भोंडला- हादगा हे मुलींनी, महिलांनी खेळत संस्कृती जपली पाहिजे & पुढच्या पिढीपर्यंत पोहोचवायला पाहिजे. 💃👍👏🍀🌸 मंजिरी दांडेकर मॅडम (माझ्या शाळेत ल्या) हांच्या फेसबुक वॉल वरून

महात्मा गांधी आणि नामदार गोपाळ कृष्ण गोखले.

महात्मा गांधी आणि नामदार गोपाळ कृष्ण गोखले. महात्मा गांधी नामदार गोखल्याना आपले राजकिय गुरू मानत. गोखले काँग्रेस मधील मवाळ गटाचे अर्ध्वयु होत. एकदा नामदार गोपाळ कृष्ण गोखले, महात्मा गांधींच्या आमंत्रणा वरून दक्षिण आफ्रिकेतील वंश वादाच्या लढ्या ची प्रगती बघण्यास तेथे गेले होते. वेगवेगळ्या ठिकाणी त्यांची भाषणे होत आणि त्याची तयारी ते आदल्या दिवशी करीत. दररोज संध्याकाळी महात्मा गांधी फिरण्यासाठी बाहेर पडत. त्यानिमित्ताने शरीराला व्यायाम होतो अशी त्यांची धारणा. सतत दोन दिवस गोखलेजी त्यांचे कामाचे कारण देऊन गांधीबरोबर फिरायला बाहेर पडू शकले नाहीत. शेवटी गोखले गांधीजींच्या पेक्षा मोठे असूनही गांधीजी गोखल्यांवर रागावले. म्हणाले आपल्याला खूप काम आहे याबद्दल दुमत नाही पण शरीराच्या व्यायाम पेक्षा जगात दुसरे कोणतेही मोठे काम असू शकत नाही. जर आपण बाहेर पडलात तर आपले शरीर आणि मन दोनहीं मोकळी होतील. या वयात आपल्याला उत्तम आरोग्याची आवश्यकता आहे. जर आपली तब्येत बिघडली तर सामान्य जनतेला मार्गदर्शन करण्याचे आणि न्याय देण्याचे काम कोण करणार? गोखल्यानं ची खासियत म्हणजे ते एक अर्थ शास्त्रज्ञ होते. 26 मार्च 1902 साली ब्रिटिश पार्लमेंट ( इमपीरियल कौन्सिल ) मध्ये केलेल्या भाषणात त्यांनी आकडेवारीने सिद्ध केले की गेल्या 16 वर्षात भारतातील जनता दुष्काळात होरपळत असताना ब्रिटिश सरकारने जी इन्कम टॅक्स, मिठावरील टॅक्स, एक्ससाईज ड्युटी, कापसावरील ड्युटी तसेच शेतीचा महसूल यात केलेली वाढ किती अन्यायकारक आहे आणि त्यांनी ब्रिटिश सरकारकडे हे टॅक्सेस कमी करण्याची मागणी केली. त्याचा योग्य तो परिणाम होऊन टॅक्सेस मध्ये कपात केली गेली. 1895 मध्ये ब्रिटिश सरकारने भारतात होत असलेल्या इंग्लड च्या नाहक खर्चाबद्दल माहिती घेण्यासाठी वेलबी कमिशन पाठवले त्यात दादाभाई नवरोजी सोडून इतर 4 ब्रिटिश सदस्य होते आणि भारताच्या बाजूने गोपाळ कृष्ण गोखले आणि दिनशा वाछा भारताची बाजू मांडणार होते. या मध्ये गोखल्यानि पटवून दिले की भारत इंग्लंड व्यापारात ठराविक पद्धतीने ब्रिटिश पौंड आणि भारतीय रुपया याचा विनिमय होत नसल्यामुळे तसेच भरतातुन घेतलेल्या मालाची योग्य किंमत न दिल्यामुळे ( हल्ली ज्याला इन्कम टॅक्स च्या भाषेत ट्रान्सफर प्रयसिंग म्हणतात) भारतीय सरकारी खजिन्यात कायम तुटवडा दिसून येतो आणि त्याचे खापर इंग्लडचे सरकार भारतीय अर्थ व्यवस्थेवर फोडून तिला कायम कर्जबाजारी ठेवत आहे. या त्यांच्या मताशी सहमत होऊन या पुढे ब्रिटिश सरकार भारतीय अर्थव्यवस्थेवर आपल्या खर्चाचा बोज लादणार नाही तसेच फिक्स विनिमय रेट ठरवून व्यवहार होईल. त्याचा चांगला परिणाम भारताच्या खजिन्यावर होऊन अर्थसंकल्प शिलकीत व्हायला लागले. माधव भोळे

भारतीय पोस्टल पिन कोड ला 50 वर्ष पूर्ण:

भारतीय पोस्टल पिन कोड ला 50 वर्ष पूर्ण: काल ज्यावेळी भारताच्या स्वात्र्यंत्र्याला 75 वर्ष पूर्ण झाली त्याच वेळी भारताने आणखी एक टप्पा गाठला. 15 ऑगस्ट 1972 ला भारताने प्रथमच पोस्टल पिन कोड ची व्यवस्था राबवली. ह्या गोष्टीला काल 50 वर्ष पूर्ण झाली. आलेली पत्रे नीट विभागवार वेगळी करण्यासाठी पोस्ट आणि टेलीग्राफ खात्यात नोकरीत असताना श्रीराम भिकाजी वेलणकर यांनी त्यावर उपाय म्हणून पिन कोड पद्धती शोधून काढली. १५ ऑगस्ट १९७२ रोजी पिन कोड पद्धत अंमलात आणली गेली. त्यामुळेच श्रीराम भिकाजी वेलणकर यांना 'पिन कोड कोड' प्रणालीचे जनक म्हणतात. या पिनकोडमुळे बरीच कामं सोपी झाली हे खरं. श्री वेलणकर हे भारतीय पोस्ट आणि टेलिग्राफ समितीचे वरिष्ठ सभासद आणि केंद्रीय दूरसंचार विभागाचे सचिव होते. ते एक संस्कृत तज्ञ सुद्धा होते आणि "देववाणी संस्कृतम" या त्यांच्या मुंबईतील संस्थेतर्फे त्यांनी मुंबई महानगरपालिकेच्या शाळांसाठी अनेक संस्कृत अभ्यासक्रम तयार केले आणि काही संस्कृत पुस्तके सुद्धा लिहिली. त्यांना माझे विनम्र अभिवादन. माधव भोळे

नेट हिप्नॉटीसम

नेट हिप्नॉटीसम नुकतेच 14 ऑगस्ट 22 ला शिवसंग्राम संघटनेचे मराठा नेते कै विनायकराव मेटे याचे दुःखद अपघाती निधन झाले आणि त्यानंतर इंटरनेट वर "रोड हिप्नॉटीसम" ह्या विषयावर काही पोस्ट फिरू लागल्या. अशाच काही वेगवेगळ्या प्रकारच्या हिप्नॉटीझम मध्ये आपले अनेक अपघात / नुकसान होण्याची शक्यता असते पण त्याची जाणीव आपल्याला होत नाही. त्यातील एक म्हणजे नेट किंवा फेसबुक हिप्नॉटीसम किंवा तत्सम हिप्नॉटीसम हे होत असते. आज सकाळचीच गोष्ट बघा. फक्कड पैकी चहा घेवून मी सोफ्यावर बसलो होतो आणि सौ. नि गॅसवर दूध ठेवले आणि मला म्हणाली थोडे दुधाकडे लक्ष ध्या आणि ती तिच्या कामाला बाहेर निघून गेली. जवळच मोबाईल होता त्यावर नेहमीच्या पोस्ट बघता बघता अचानक एक पोस्ट दिसली "बुक युवर रूम इन पुंतामिता" आणि एका महाकाय हॉटेलचे चित्र होते. हे पुंतामिता नाव मी प्रथमच ऐकले होते त्यामुळे कुतूहल म्हणून मी सहजच नेट वर शोधायला सुरवात केली तर ते दक्षिण अमेरिकेतील मेक्सिको देशातील नियारीट राज्यातील 1500 एकर जमिनीचा खाजगी तुकडा असलेली मालमत्ता आहे. त्याचे वैशिष्ट्य म्हणजे तिन्ही बाजूने निळेशार स्फटिकासमान स्वच्छ असलेले पाणी असलेला बंडारसचा समुद्र किनारा. फोर सिझन हॉटेल्स चेन पैकी 177 हॉटेल रूम्स असलेले एक हॉटेल त्या ठिकाणी आहे तसेच सेंट रेगिस सारखी इतर ही काही उंची हॉटेल्स आणि खाजगी पर्यटक बंगले तेथे आहेत. वर्षभर सुसह्य आणि आल्हाददायक वातावरणामुळे अनेक पर्यटक तेथे येत असतात. पर्यटनाला पूरक म्हणून तेथे 20 रेस्टॉरंट ( भोजनालय), बार्स (दारूचे गुत्ते ), किराणा मालाची सुपर मार्केटस, कपड्यांची दुकाने, पर्यटन व्यवसाईकांची ऑफिसेस, सामुद्रिक आणि साहसी खेळाचे साहित्य पुरवणारी दुकाने इत्यादी पर्यटन व्यवसाया संबंधी पूरक वातावरण तेथे आहे. जगभरातील तसेच अमेरिकेतील श्रीमंत अशा कालिफोर्निया, सिलिकॉन व्हॅली मधील मंडळी येथे मजेसाठी येत असतात. ( यातील फोर सिझन हॉटेल हे बिल गेट्स ने लिलावात विकत घेतले). एव्हडे सुंदर वर्णन वाचून मी मनाने तेथील फेसाळलेल्या समुद्र किनाऱ्यावर सर्फिंग करायला लागलो, नंतर एक शिडाची बोट होती त्यात बसलो आणि डोलकाठी वर लटकवलेल्या त्या शिडाची दोरी सोडून त्याला वाऱ्याच्या दिशेने फडकावून खोल समुद्रात बोटीने घुसलो. तेथील फेसाळलेले चमकणारे पाणी आणि ऑक्सिजनने परिपूर्ण शुद्ध हवा घेऊन तर मन अमृत प्याल्यासारखे प्रफुल्लित झाले. आता आणखी काही नको होते. स्वर्गसुख म्हणजे काय याची झलक येथेच आली होती. एव्हढ्यात बेल वाजल्याचा आवाज कानावर आला. कसा बसा धडपडत मी उठलो आणि दरवाजा उघडला तर समोर रागाने लाल बुंद झालेल्या सौभाग्यवती हातात भाजीच्या आणि किराणा सामानाच्या पिशव्या घेऊन उभ्या होत्या आणि त्यांनी सुरवात केली. "अहो मगाच पासून 10 बेल मारल्या. लक्ष होते कोठे तुमचे? आणि हा गॅस वर दूध करपल्याचा वास नाही का आला तुम्हाला? त्यांच्या प्रश्नांची उत्तरे देण्याआधी मी भानावर येऊन प्रथम गॅसवरील दूध बघायला गेलो तर दूध उतू जाऊन गॅसच्या चुलीवर पडून ते जळले होते त्याचा वास सबंध घरात दरवळला होता. अर्धे अधिक दूध फुकट गेले होते. अपराधी भावना मनात निर्माण झाल्यामुळे गपचूप काहीही न बोलता गॅस वरील पडलेल्या दुधाची सफाई करून पटकन अंघोळीला गेलो म्हणजे पुढची बोलणी ऐकायला नकोत म्हणून. खरे म्हणजे त्या पुंता मिता ची महती मला तिला सांगायची होती पण तवा बराच गरम असल्यामुळे मी ती यथावकाश सांगण्याचे ठरवले. उगाच आताच भडका नको उडायला.!! अंघोळ करता करता हिप्नॉटीसम हिप्नॉटीसम म्हणतात ते हेच काय असा मी विचार करता करता "नेट हिप्नॉटीसम" हा एक शब्द सुचला आणि मी हा लेख लिहायचे ठरवले. असो, अशी बेटे आपल्या केरळ मध्ये सुद्धा आहेत बर का? आणि हो आपल्या रत्नागिरी जवळील आरे वारे काही कमी नाही पण महाराष्ट्र शासनाला चांगला पर्यटन मंत्री लाभला तर ते नक्कीच जगातील पर्यटनाचे केंद्र बनेल यात शंका नाही. माधव भोळे

मराठा साम्राज्याचे मुख्य इंजिनिअर, श्री हिरोजी इंदुलकर

आज 15 सप्टेंबर. आजचा दिवस भारताचा महान इंजिनिअर सुपुत्र सर एम विश्वेश्वरय्या यांचा वाढदिवस हा इंजिनिअर दिवस म्हणून भारतात पाळला जातो. या दिवशी आणखी एका महान इंजिनिअरची आठवण होते ते म्हणजे मराठा साम्राज्याचे मुख्य इंजिनिअर, श्री हिरोजी इंदुलकर. त्या काळी वास्तुविशारद आणि इंजिनिअर अशा दोन वेगवेगळ्या शाखा नव्हत्या. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळात त्यांनी साम्राज्याचे मुख्य वास्तुविशारद म्हणून काम केले. त्यांनी भव्य सिंधुदुर्ग आणि रायगड किल्ला बांधला जो दूरदर्शी वास्तुविशारदाच्या स्थापत्यकलेचे तेज प्रतिबिंबित करतो. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळात बांधलेला महाराष्ट्रातील सिंधुदुर्ग ही अभियंता आणि वास्तुविशारद स्वर्गीय श्री हिरोजी इंदुलकर यांची कालातीत निर्मिती आहे. त्यांनी बांधलेला भव्य किल्ला महाराष्ट्रातील सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील मालवण शहराजवळ आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी ब्रिटिश आणि पोर्तुगीजांपासून किनारपट्टीचे रक्षण करण्यासाठी हा किल्ला बनवला. मालवणच्या किनाऱ्यालगत असलेल्या खुर्ते बेटावर, अरबी समुद्राने वेढलेला सिंधुदुर्ग म्हणजे समुद्रातील किल्ला. सिंधुदुर्ग किल्ल्याची निर्मिती हा एक ऐतिहासिक प्रवास आहे. दिवंगत श्री हिरोजी इंदुलकर यांची सिंधुदुर्गच्या बांधकामाचे प्रकल्प व्यवस्थापक म्हणून नियुक्ती करण्यात आली होती. भव्य सिंधुदुर्ग किल्ला बांधण्यासाठी तीन वर्षे आणि 3000 मनुष्यबळ लागले. 1674 मध्ये, बांधकामाची संपूर्ण प्रक्रिया मुख्य वास्तुविशारद स्वर्गीय श्री हिरोजी इंदुलकर यांच्या देखरेखीखाली होती. वारा, समुद्र आणि मुसळधार पाऊस यांसारखी अनेक आव्हाने असली तरी द्रष्ट्या वास्तुविशारदाने सृष्टीच्या मार्गात कोणतीही अडचण येऊ शकत नाही याची काळजी घेतली. स्वर्गीय श्री हिरोजी इंदुलकर हे खरे सूत्रधार होते. त्याच्या हाताखाली काम करणाऱ्या ३००० लोकांना तांत्रिक प्रशिक्षण देण्यासाठी त्याने गोव्यातील १०० पोर्तुगीज अभियंत्यांना कामावर घेतले. प्लिंथची पातळी 25 फुटांवर आल्यानंतर अचानक संरक्षक भिंत कोसळली. मध्य समुद्राची माती भक्कम पाया देऊ शकली नाही. स्वर्गीय श्री हिरोजींनी जवळच्या ब्रिटीश गोदामात एक वाटाघाटी केली, शिसे विकत घेतले आणि ते वितळवून संरचनेचा पाया तयार केला. संसाधन व्यवस्थापन, नियोजन, रचना आणि संकट व्यवस्थापन या बाबतीत तो खरोखरच त्याच्या काळापेक्षा खूप पुढे होता. 48 एकरांवर पसरलेला, सिंधुदुर्ग किल्ला हा अभिजातता आणि स्थापत्यशास्त्रातील कौशल्याचे उत्कृष्ट प्रतिबिंब आहे. 52 बुरुजांनी युक्त असलेली ही भव्य भिंत काळाच्या कसोटीवर उतरली आहे आणि आजही आपल्या मंत्रमुग्ध सौंदर्याने लोकांना मोहित करत आहे. अवाढव्य भिंती, बांधणीची शैली, छुपे प्रवेशद्वार यामुळे हा किल्ला अधिक वैचित्र्यपूर्ण आणि विलोभनीय दिसतो. दिल्ली दरवाजा किंवा लपलेले प्रवेशद्वार तुम्हाला परिचित असल्याशिवाय कुठूनही दिसत नाही. किल्ल्यातील पाण्याखालची वाट खरोखरच विलोभनीय आहे. मराठ्यांची राजधानी असलेल्या रायगड किल्ल्यामागील कथा वास्तुविशारदाची प्रचंड उत्कटता दर्शवते. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी त्यांना हा ऐतिहासिक किल्ला बांधण्याची जबाबदारी दिली होती. स्व.श्री हिरोजींनी रायगड किल्ला बांधण्यास सुरुवात केली तेव्हा छत्रपती शिवाजी महाराज औरंगजेबाच्या कैदेत दिवस घालवत होते. काम करत असताना, वास्तुविशारदाच्या लक्षात आले की त्याच्याकडे पैसे शिल्लक नाहीत आणि राजाने सोपवलेले काम पूर्ण करण्यासाठी त्याने आपली जमीन आणि घरासह सर्व मालमत्ता विकल्या. छत्रपती शिवाजी महाराज बंदिवासानंतर परत आले तेव्हा अद्भूत रायगड किल्ला आणि स्वर्गीय हिरोजींच्या समर्पणाने त्यांस पूर्णपणे प्रभावित केले. त्याने त्याच्या मुख्य आर्किटेक्टला बक्षीस म्हणून काय हवे आहे ते विचारले. स्वर्गीय श्री हिरोजी इंदुलकर हे इतिहासातील सर्वात निःस्वार्थ अभियंते होते ज्यांनी आपल्या कलाकुसरीबद्दल अंतहीन उत्कटता बाळगली होती. तो जगात काहीही मागू शकला असता, पण त्याऐवजी त्याने छत्रपती शिवाजी महाराजांना आपल्या नावावर कोरलेली एक छोटीशी फरशी भेट देण्यास सांगितले. दगडात कोरलेली ही पाटी रायगड किल्ल्यावरील जगदीश्वर मंदिराच्या प्रवेशद्वारावर लावली जाईल जेणेकरून महाराज मंदिरात गेल्यावर त्यांचे पाय स्वर्गीय श्री हिरोजींच्या नावाला स्पर्श करतील आणि त्यांच्या मस्तकावर अभिषेक करतील. छत्रपती शिवाजी महाराज स्वर्गीय श्री हिरोजी इंदुलकर यांनी समर्पित केलेल्या जगदीश्वर (संपूर्ण जगाचे देव) मंदिराची ही पहिली पायरी आहे. ‘सेवेच्या ठायी तत्पर, हिरोजी इंदुलकर’ असा उल्लेख असलेला शिलालेख जगदीश्वर मंदिरात आजही पाहायला मिळतो. संसाधन व्यवस्थापन, नियोजन, रचना किंवा संकट व्यवस्थापन असो, स्वर्गीय श्री हिरोजी इंदुलकर त्यांच्या काळात खरोखरच अतुलनीय पुढे होते. त्या महान वास्तू विशारद आणि इंजिनिअरला आज 15 सप्टेंबर या इंजिनिअर दिवशी नम्रता पूर्वक नमस्कार माधव भोळे