एकच ध्यास! रत्नागिरी जिल्ह्याचा विकास!!

एकच ध्यास! रत्नागिरी जिल्ह्याचा विकास!! महाराष्ट्र हे देशातील सर्वात प्रगतिशील राज्य मानले जाते. त्यात रत्नागिरी जिल्ह्याला निसर्गाने दिलेले वरदान म्हणजे अथांग समुद्र आणि स्वच्छ किनारे, डौलदार वळणाच्या नागमोडी खाड्या, उंचच उंच डोंगर, हिरवीगार वनसंपदा, बारमाही वाहणारे धबधबे, लहान मोठ्या नद्या आणि मुख्य म्हणजे प्रदूषण मुक्त वातावरण. काय नाही ते सांगा इथे? मग एव्हढे करून रत्नागिरी जिल्हा प्रगती पथावर का नाही? आपल्या जिल्ह्याचा विकास कसा करता येईल हा प्रश्न माझ्याप्रमाणेच सर्वानाच पडलेला असेल!! आपल्या सुपीक तांबड्या जमिनीवर तयार होणारी फळ आणि फुल संपदा ह्याचा आपण विकास करायला हवा. आंबा, काजू ह्या पारंपरिक पिकांबरोबर काळीमिरी, लवंग, दालचीन सारखे मसाल्याचे पदार्थ, बांबू, करवंद, कोकम ह्या विषयात आपण व्यवसायिक लागवड करायला हवी. बांबूचे कोंब माकडे खातात तर ते फुटल्यानंतर त्याला कडुलिंबाच्या तेलाचा एक हात ब्रशने मारावा आणि पावसाळ्यात वर प्लास्टिक बांधावे म्हणजे वानर, माकडे खाणार नाहीत आणि किडही लागणार नाही. एकदा बांबू 1 ते 1.5 फुटाचे वर गेला की मग तो माकडे खात नाहीत. डोंगर उतारावर आपले पावसाळी पाणी झटकन ओसरून जाते, त्याठिकाणी मोठमोठाली शेततळी बांधून त्यातून किंवा बोअरच्या साहाय्याने ड्रिप इरिगेशन व्यवस्था करून पोफळीच्या बागा वाढवायला हव्यात आणि त्यावर काळी मिरीचे आंतरपीक घ्यायला हवे. त्यामुळे आपले वार्षिक उत्पन्न वाढेल. वानर आणि माकडे काळी मिरी खात नाहीत. शेडनेट च्या सहायाने सिझनला वेलवर्गीय भाजीपाला, भोपळी मिरची सारखे रोख उत्पन्न घेता येते. सणासुदीच्या सिझन मध्ये झेंडूची फुले चांगली कमाई करून देतात जे अगदी डोंगर उतारावर सुध्दा होते आणि माकडे खात नाहीत. ज्या ठिकाणी इरिगेशन ची व्यवस्था होऊ शकत नाही अशा ओसाड जमिनीमध्ये आयन, किंजळ, भेळा, बांबू अशी जंगली झाडे लावावीत, त्याचे उत्पन्न साधारण 10 वर्षात तयार होते. त्याला पाणी द्यावे लागत नाही. साग 20 वर्षानंतर तयार होतो तो म्हातारपणाचा प्रोवीडांट फंड आहे. आमच्या गावात एकाने 5000 साग लावले आहेत, 10 वर्षात फार उंच आणि मजबूत झाले आहेत. आपल्या कोकणात चंदनाचे सुध्दा झाड होते पण लहान असताना माकडांपासून थोडी निगा राखायला हवी. एकदा मोठे झाले की ती खात नाहीत. आपल्या जिल्ह्यात असलेल्या शेती मदतनिसांचा आपण उपयोग करून घेत नाही. सरकारी योजना भरपूर आहेत पण आम्ही लाभ घेत नाही. कित्येक जमिनी सामाईक असतात, त्यावर ना हरकत प्रमाण पत्राअभावी काही कामे रखडतात. आमच्या पैकी कित्येकांनी आपल्या जमिनीचे परीक्षण करून आपल्या झाडांना काय खते लागतात, काय मायक्रो न्युट्रियांट्स लागतात याची माहिती घेतलेली नाही. कोणी सांगेल तसे किंवा दुकानदार सांगेल ते खते आणि औषधे वापरतात. जिथपर्यंत आपण मोठे जमीन तुकडे आणि व्यवसायिक गुंतवणूक करणार नाही तेथपर्यंत त्याच्या आर्थिक गणिताचा ताळमेळ बसणार नाही. त्यासाठी वेळ पडल्यास सामूहिक शेती करता येईल का हा विकल्प पण विचारात घ्यायला हवा. आपण सर्व प्रश्नांना एकच उत्तर, प्रश्न विचारून देत आलो आहोत. "वानर आणि माकडांचा खूप त्रास आहे बंदोबस्त कसा करायचा ते आधी सांगा?". जी फळे आणि झाडे माकडे खात नाहीत त्यावर भर द्यावा. थोडी फार राखण ठेवली तर माकडांचा त्रास कमी होतो. फूड प्रोसेसिंग ह्या विषयात आपण फार पाठी आहोत. कोकम सरबत, अंबावडी, फणस पोळी, फारफार तर लोणची ह्या पलीकडे आपण अजूनही गेलो नाही. आपली आंबा कॅनिंग कपॅसिटी कमी असून आपला बहुतेक माल गुजरात मध्ये जातो. आपला बहुतेक काजू गोवा आणि केरळ मध्ये प्रोसेसिंगला जातो. आंबा, फणस, काजू, कोकम, आवळा, करवंद, जांभूळ ह्यापासून अनेक पदार्थ तयार होऊ शकतात. वेगवेगळ्या प्रकारचे जाम, मोरंबे, चुंदा, बर्फी, सरबते इत्यादी पदार्थ तसेच सर्व प्रकारचे पापड, फेण्या, कुरडया इत्यादी वाळवणाच्या पदार्थाना खूप मागणी आहे. तसेच सर्व प्रकारच्या पिठाना, नाचणी सत्त्व ह्या पदार्थाना शहरात खूप मागणी आहे. त्यासाठी योग्य कमिशनवर लोक घरगुती विक्री करायला तयार आहेत. पण त्याला आधुनिकतेची सुध्दा जोड हवी. महिला बचत गट एकत्र येवून या विषयात महत्वाची कामे करू शकतील. फक्त भारताचे फूड प्रोसेसिंग मार्केट 25 लाख कोटी रुपये आहे. हापूस हा आंब्याचा राजा समजला जातो. हापूस ची चव जगात उत्कृष्ट आंब्याची चव मानली जाते. भारतात 1500 प्रकारचे आंबे तयार होतात. त्यातील 1000 प्रकारचे आंबे व्यवसायिक उत्पादन देतात. भारतात एकंदर 200 लाख मे. टन आंबा उत्पादन होते पैकी सर्वात जास्त उत्तरप्रदेश मध्ये 40 लाख टन होते तर सर्वात कमी महाराष्ट्रात 5,66,000 मे. टन होते म्हणजे संपूर्ण भारताच्या सुमारे 2.5%. पेप्सी, कोका कोला, पार्ले सारख्या कंपन्यांना त्यांच्या माझा, फ्रूटी, सारख्या आंबा पेयांमध्ये लाखो टन आंब्याची गरज आहे. एकटा कोका कोला माझा पेयासाठी वर्षाला 70,000 मेट्रिक टन आंबा भारतातून विकत घेतो. आपल्या जिल्ह्यात डॉ. बाळासाहेब सावंत कृषी विद्यापीठ,दापोली, कॉलेज ऑफ ऍग्रिकलचर, दापोली, कॉलेज ऑफ फोरेस्ट्री दापोली, डेअरी आणि ऍनिमल हजबंड्री शाखा, दापोली आहे. त्याच विद्यापीठाच्या अंतर्गत भाट्ये नारळ संशोधन केंद्र आहे, शिरगाव येथे मत्स्य व्यवसाय आणि मत्स्योत्पादन कॉलेज आहे. सावर्डे येथे गोविंदराव निकम कृषी कॉलेज, दहीवली, चिपळूण येथे शरद पवार कृषी कॉलेज, शरद पवार कॉलेज ऑफ फूड टेक्नॉलॉजी आणि होरटीकलचर सुध्दा आहे. ह्या सर्व ठिकाणी तयार झालेले विद्यार्थी आपल्याला शेतात काम करताना दिसत नाहीत. ते शहरात नोकरीला जातात. यातील उच्च शिक्षित कधी बँकांच्या अग्रिकलचरल लोन डिपार्टमेंट मध्ये नाहीतर पीक विम्याच्या कंपन्यांत किंवा शेतीविषयक केमिकल विकणाऱ्या कंपन्यांत काम करतात. शहरात 10 x 12 ची भाड्याची खोली असली तरी चालेल पण बाप जाध्यानी 5 एकर जमीन आणि मोठे घर ठेवले असेल ते नको. त्याची दोन कारणे एक म्हणजे रोख पैसा आणि दुसरी म्हणजे विवाह समस्या. आपण सरकारी योजनांचा लाभ पूर्णपणे घेत नाही. भाऊबंदकी मुळे आपल्या कित्येक जमिनी ओसाड आहेत. ह्यासाठी समाज म्हणून आपण एकत्र यायला हवे. आपल्या खाडी किनारच्या जमिनी सुध्दा ओसाड आहेत. त्यात मत्स्योत्पादन विषयक शेती करायला हवी. आपण खारे आणि गोड्या पाण्यातील मत्स्योत्पादन सुध्दा करू शकतो. जगाची मत्स्योत्पादन मागणी 228 बिलियन डॉलर ची आहे त्यापैकी भारताचा वाटा फक्त 7.7 बिलियन डॉलर एवढाच आहे. आपण कलचर्ड मोत्याची शेती करू शकतो. त्याला जगात खूप मागणी असून हे उत्पन्न 15 ते 18 महिन्यात तयार होते. तसेच रंगीत ( ऑर्नामेंटल ) माश्यांची पैदास करून ती शहरात किंवा परदेशी विक्रीस पाठवू शकतो. जगात 322 मिलियन डॉलर चा ऑर्नामेंटल फिशचा व्यवसाय आहे त्यात भारत फक्त 3.22 मिलियन डॉलर एक्सपोर्ट करतो तर सिंगापूर सारखा छोटा देश 62 मिलियन डॉलर करत आहे. अलीकडे आपल्या जिल्ह्याने पर्यटन क्षेत्रात खूप प्रगती केली आहे. परंतु आपल्या भागातील रस्ते आणि दळणवळणाची साधने सुधारायला हवी. कोकण रेल्वे च्या फेऱ्या वाढवायला हव्यात तसेच त्यात चिपळूण, रत्नागिरी साठी विशेष डब्याची सोय हवी. एस टी च्या सेवेचा दर्जा सुधारायला हवा. प्रत्येक रेल्वेगाडीला कनेक्टिंग पब्लिक ट्रान्सपोर्टची सोय हवी. खात्रीशीर आणि वक्तशीर टुरिस्ट गाड्या आणि टुरिस्ट टॅक्सीची खूप आवश्यकता आहे. भारताच्या इतर भागात ही सोय खूप चांगली आहे पण कोकणात वक्तशीर आणि खात्रीशीर पणाची कमतरता आहे. यातील बऱ्याच गोष्टी ऑनलाईन वर मिळायला हव्यात. त्याचीं योग्य पारदर्शक माहिती इंटरनेटवर / वेबसाईट वर उपलब्ध हवी. तितका प्रोफेशनलपणा अजून आपल्याकडे आला नाही. आपल्याकडे कमीत कमी माहिती देण्याचा कल आहे. त्यामुळे विश्वासार्हता कमी होते. कोकणातील खाड्यामध्ये केरळ प्रमाणे हाऊस बोट किंवा बोटिंगची सफर करण्याची सोय तेथील तालुका किंवा गाव पातळीवर झाली तर कोकण सारखे नंदनवन जगात कोठे असणार नाही इतके आपले कोकण सुंदर आहे. फक्त नेत्यांवर अवलंबून विकास होणार नाही. यातील कोणत्याही बाबतीत स्वतः पासून सूरवात करायला हवी दोष देणे बंद करून स्वतः सुधारणा करायला हवी. ह्या बाबतीत प्रत्येक ग्राम सभेने ह्या वर काही विशेष सभा घेवून गावात रोजगार निर्मिती कशी होईल, पीक पाणी, शेती उत्पन्न या बाबत विचार करायला हवा. गणपती, शिमगा, वाडीची पूजा, गावची जत्रा अशावेळी येणाऱ्या चाकरमान्यांसमोर यातील एक दोन सभा व्हायला हव्यात. जिथपर्यंत हे होणार नाही तेथपर्यंत गावातून शहराकडे जाणारा लोंढा आटणार नाही. जय रत्नागिरी, जय महाराष्ट्र, जय भारत माधव भोळे