ब्राह्मण समाजापुढील आव्हाने !!

ब्राह्मण समाजापुढील आव्हाने !! ब्राह्मण समाज हा विद्वान समाज म्हणून ओळखला जातो. पूर्वीच्या काळात राजांचे सल्लागार, खोत, कारभारी, चिटणीस, टिपणीस, सरदार अशी पदे ह्या समाजाला मिळाली होती. एकेकाळी ब्राह्मणांना राजाश्रय होता. शेतीसाठी जमिनी होत्या. आज कुळकायद्यामध्ये ब्राह्मणांची शेती गेली. राजाश्रय तर सोडाच पण उलट विशिष्ट वर्गाला आरक्षण दिल्यामुळे त्यांना सरकारी नोकऱ्या मिळण्याची शक्यता कमी झाली. शिक्षणाचे बाजारीकरण केल्यामुळे आणि महागाईमुळे शाळा कॉलेजमध्ये भरमसाठ फी वाढ झाली, मेरिट सोडून जातीला महत्व आले आणि त्यामुळे चांगल्या शाळा कॉलेजमधील प्रवेशास अडचणी येवू लागल्या. ह्या सर्व विषयात इतर समाजाला विविध सवलती प्राप्त झाल्या आहेत पण त्या ब्राह्मणांना उपलब्ध झाल्या नाहीत. पारंपरिक भिक्षुकी शिक्षण आणि व्यवसायात रस कमी झाला. त्यामुळे एकेकाळी वैभवसंपन्न असलेल्या ब्राह्मण वर्गाला आपला संसार कसा चालवायचा हा मोठा प्रश्न सर्वसामान्य ब्राह्मण समाजाला पडला आहे. आजपर्यंत धंदाउद्योग केला नसल्यामुळे त्याबद्द्ल मनात असलेल्या शंका कुशंका सोडवण्यासाठी योग्य मार्गदर्शन नाही. धंदा व्यवसायात लागणारी लवचिकता, संधीशोधक वृत्ती ह्याबद्दल घरातून संस्कार नाहीत. आम्ही सर्वच रामशास्त्री बाण्याचे असल्यामुळे वेळ पडल्यास नुकसान करून घेवू पण तत्व सोडणार नाही हा आमचा हेका म्हणा किंवा तत्व म्हणा ह्या मुळे आम्ही मागे पडत चाललो आहोत. त्यातून जर व्यवसाय करायला गेलो तर आमच्या समाजाकडून प्रोत्साहन नाही, उलट तो कसा नुकसानीत येवू शकेल अशाप्रकारचे पाय खेचणारे अनाहुत सल्ले दिले जातात. इतर समाजाप्रमाणे आमची कोणतीही व्यापार विषयक संघटना नसल्यामुळे आम्हाला व्यापारी वर्गातून पाठिंबा कमीच. व्यवसाय करणाऱ्या व्यक्तीला विवाहासाठी आपली मुलगी द्यायला लोक तयार नाहीत कारण त्यांना त्यांच्या व्यवसायाची खात्री वाटत नाही. ( म्हणजे जी नोकरी दुसऱ्याचा व्यवसायावर अवलंबून आहे त्या व्यवसायाची खात्री वाटते पण आपल्या मुलांच्या व्यवसायांबद्दल खात्री नाही. बघा किती विरोधाभास आहे?). मान्य आहे सर्वच किर्लोस्कर होऊ शकत नाहीत पण मेहेनत केल्यास आणि उत्तम गुणवत्ता राखल्यास एखादा पणशीकर किंवा चितळे सुध्दा होऊ शकतो हे सुध्दा समजून घ्यायला हवे. मुळात जे पाहिजे ते मिळवण्यासाठी जी जिद्द लागते, जी मेहेनत लागते, ती करण्याची मानसिक तयारी नाही कारण आमचा एक गोड गैरसमज आहे की आम्ही बुद्धिजीवी आहोत, बुद्धिवान आहोत त्यामुळे आम्ही फक्त बुध्दीचीच कामे करणार. त्यामुळे आम्ही मागे पडत चाललो आहोत. प्रगती नाही असे नाही, पण इतर समाजाच्या प्रगतीच्या वेगाच्या मानाने आमची प्रगती कमी वाटते. ठेविले अनंते तैसेचि रहावे, चित्ती असावे समाधान ह्या उक्तीचा योग्य तो अर्थ आम्हाला समजला नाही. आणखी एक प्रश्न सर्व समाजांना भेडसावत आहे जो ब्राह्मण समाजालाही भेडसावत आहे. तो म्हणजे विवाह समस्या. आपल्या समाजात इतर समाजाप्रमाणेच मुला मुलींचे शिक्षणाचे प्रमाण वाढले आहे. त्याचबरोबर त्यांच्या आणि त्यांच्या कुटुंबियांच्या अपेक्षा वाढल्या आहेत. जेवढ्या अपेक्षा जास्त वाढल्या, तेव्हढे विवाह होण्याचे विकल्प कमी होत आहेत. विवाहाबद्धल विचार करण्याच्या पद्धती बदलल्यामुळे विवाहासंबंधी कलह वाढून सुख, शांती, समाधान भंग पावत चालले आहेत. शिक्षणाचा हा अनपेक्षित परिणाम म्हणायला हवा. अनादी काळापासून राष्ट्र उभारणीत ब्राह्मण समाजाचे योगदान अमूल्य आहे. अनेक वेळा राष्ट्रहितासाठी स्वतःच्या घरावर तुळशीपत्र ठेवून त्यांनी आपले कर्तव्य बजावले आहे. अन्याय आणि अत्याचार या विरुद्ध भगवान परशुरामाचा आदर्श ठेवून त्यांनी स्वात्र्यंत्र लढ्यात आपले प्राण पणाला लावून स्वतः ला झोकून दिले आहे. असे असताना एकेकाळी इतर समाज जो ब्राह्मणांना आदर देत होता तो आदर आजकाल कमी होऊन उलट कोणाच्या पूर्वजांनी काय केले त्याचा आढावा घेवून तेच तेच जुने विषय चघळत ठेवून ब्राह्मण विरोधी वातावरण तापवण्याचा पद्धतशीर प्रयत्न काही विशिष्ट राजकीय पक्ष आणि सामाजिक संघटनांकडून केला जातो आहे. त्यासाठी अगदी दादोजी कोंडदेव, समर्थ रामदास स्वामी, महापराक्रमी पेशवे, लोकमान्य टिळक, शिवचरित्रकार बाबासाहेब पुरंदरे या सारख्या विभुतींवर सुध्दा शिंतोडे उडविण्यास ही मंडळी कमी करत नाहीत. अनाजी पंत, कवी कलश, कृष्णाजी भास्कर कुलकर्णी या सारख्या मंडळींच्या नावाचा वापर करून ब्राह्मणांना झोडपणे आणि आपली राजकीय, आर्थिक आणि सामाजिक पोळी भाजून घेणे एव्हढेच काम ही मंडळी अगदी खालपासून वरपर्यंत करत आहेत. फेसबुक, व्हॉट्सअँप सारख्या समाज माध्यमांवर हे ज्ञाती कलहाचे विषबीज पद्धतशीर पणे पेरले जात आहे. समाजा समाजा मध्ये तेढ निर्माण करण्यास जे काही लागेल ते सर्व ही मंडळी करत असतात, जेणेकरून काही विशिष्ट गटाची मते आणि सहानुभुती त्यांना मिळेल. अशी अनेक आव्हाने ब्राह्मण समाजासमोर आहेत. ह्या समस्या आणि आव्हाने यावर उपाययोजना काय आहेत ह्यावर एक स्वतंत्र लेख होऊ शकतो, परंतु थोडक्यात सांगायचे झाल्यास, ब्राह्मणांनी आपली शैक्षणिक घोडदौड अशीच चालू ठेवावी, त्यासाठी समाजाने आपल्या शैक्षणिक संस्था आर्थिकदृष्ट्या आणि व्यवसथापकीय दृष्ट्या बळकट करायाला हव्यात. संस्थांची शैक्षणिक किंवा अन्य येणी असतील तर समाजाने जागरूक राहून ती येणी वसूल करण्यास संस्थांना मदत करायला हवी. आपल्या पाल्याला व्यवसायाचे बाळकडू घरातूनच द्यायला सुरवात करायला हवे. नोकरी घेणारे होण्याऐवजी नोकरी देणारे बनायला हवे. सामाजिक संस्थांनी औपचारिक शिक्षणाबरोबरच व्यवसायाभिमुख शिक्षणावर भर द्यायला हवा. व्यवसायिकांना प्रोत्साहन देणे, त्यासाठी विशेष कार्यक्रम आखणे इत्यादी गोष्टीना संस्थांनी महत्व द्यायला हवे. व्यवसायिकांकडे नफेखोर किंवा गुन्हेगार या विचाराने न बघता, त्यांना योग्य व्यक्ती असल्यास त्यांच्या अडचणीच्या वेळी जशी जमेल तशी मदत करायला हवी. मेहेनतीला पर्याय नाही. तुम्ही कितीही बुद्धिमान असाल पण लोकांना सांभाळून, त्यांना विश्वासात घेवून, त्यांच्या सहकार्याने टीम वर्क म्हणून काम करायला शिकायला हवे. उच्चनिचता हा विचार डोक्यात न आणता, जे पडेल ते काम करायला शिकायला हवे. व्यवसायात किंवा इतर ठिकाणी सुध्दा लागणारी लवचिकता अंगी बाणवायला हवी. उगाचच रामशास्त्री बाणा नको. सामाजिक किंवा अन्य टीकेला बळी न पडता, आणि त्यांच्या आरोपांचे खंडन करण्यात वेळ न घालवता तो वेळ आणि ताकद आपल्या ध्येयपूर्तीसाठी खर्च करायला हवी. बोलणारे बोलत राहतील, काम करणारे पुढे जातील हे लक्षात ठेवा. कोणत्याही प्रकारचा द्वेष निर्माण होईल असे वक्तव्य अथवा कृती करू नये त्याचे परिणाम कधीच चांगले असणार नाहीत. जे काम हातात घ्याल ते पूर्णत्वास नेण्यासाठी लागेल ते कष्ट, त्याग करण्याची तयारी आणि मनाचा खंबीर पणा हवा. समाजात एकजूट असेल तर कोणीही आपले वाकडे करू शकत नाही हे लक्षात घ्या. जैन, पारशी समाजाकडे बघा. सबंध भारतात जैन लोकांची लोकसंख्या 44 लाख आहे म्हणजेच भारताच्या लोकसंख्येचा 0.4% आहे पण त्यांची आर्थिक आणि सामाजिक शक्ती एव्हडी मोठी आहे की विमान कंपन्यांत सुध्दा जैनांसाठी वेगळा शाकाहारी मेनू आहे. तर पारशी समाजाची लोकसंख्या एक लाखाच्या आत म्हणजेच 0.06% एव्हढीच आहे पण उद्योगधंदे, वकिली, व्यापार ह्या क्षेत्रात ते बरेच आघाडीवर आहेत. ब्राह्मणाची लोकसंख्या अंदाजे 6 कोटी 5 लाख म्हणजे जवळजवळ 4.6% आहे. तरी आपण कच का खातो ह्यावर नक्कीच विचार करायला हवा. फक्त स्वतःसाठी न जगता समाजासाठी काहीतरी करायला हवे अशी भावना प्रत्येक ब्राह्मणात येईल त्याचवेळी एक समाज म्हणून आपण पुढे जावू. माधव भोळे