पैशासाठी काय पण!!

 पैशासाठी काय पण!!

आज एक पोस्ट वाचली "भारतात विवाह संभारंभात न बोलावलेले पाहुणे खूप असतात यां विरुद्ध जपानमध्ये विवाह संभारंभांसाठी पाहुण्यांना पैसे देऊन आणावे लागते, शिवाय उंची जेवण पार्टी वेगळीच, कारण तेथे लोक कामात एव्हडे व्यस्त असतात की तें विवाह समारंभांसारख्या वेळखाऊ कार्यक्रमाला उपस्थित रहात नाहीत".

यां आधी आपल्या देशात श्रीमंत माणसांकडे प्रेतयात्रेमध्ये रडण्यासाठी काही ग्रुप असतात जे पैसे घेऊन रडतात हे ऐकले होते किंवा सिंधी, पंजाबी लोकांमध्ये मुलं जन्मले तर तृतिय पंथी ग्रुप येतात आणि त्यांचावर गाणी गात आशीर्वाद देतात हे ऐकले होते पण वरील गोष्ट ऐकली नव्हती. शिवाय भारतात आपल्या विवाह समारंभात किंवा एखाद्या कार्यक्रमात एखादी सेलिब्रेटी आणायची असेल तर त्याची व्यवस्था सुद्धा पब्लिक रिलेशन कंपनीतर्फे पैसे घेऊन आणि त्यातील काही हिस्सा त्या सेलिब्रेटीला देऊन केली जाते. चिपळूण जवळील एका खेडे गावात एक प्रसिद्ध समाजसेवक कार्यक्रम अध्यक्ष आणि मार्गदर्शक

म्हणून बोलावला होता, मोजून रु. २५,००० घेतले आणि १ तास तेच भाषण केले जे इतर चार ठिकाणी करतो. अर्थात गावाच्या समारंभात आपली पत वाढावी म्हणून संस्थेचे पैसे खर्च करणारे लोक भरपूर आहेत.

मीं तर ऐकले आहे हे सिनेमा किंवा इतर काही स्पर्धात्मक बक्षीस समारंभ असतात त्यातील काही बक्षिसे सुद्धा विकाऊ असतात आणि प्रतिष्टे साठी लोक पैसा द्यायला तयार असतात.

आता कोणी याला सर्व्हिसेस म्हणेल, कोणी आणखी काही म्हणेल. एकूण काय पैशासाठी काहीही?? पैसे वाल्यांची बातच काही वेगळी आहे. 

माधव भोळे 

वासुदेव आला रे, वासुदेव आला!!

 वासुदेव आला रे, वासुदेव आला!!

लहानपणी गिरगांव मध्ये नेहमी ठराविक वारी आमच्या बिल्डिंगच्या खाली वासुदेव येत असे. मोरपिसांची शंकूच्या आकाराची टोपी. हातामध्ये चिपळ्या, अंगात बंद आणि घोळ असलेला विशिष्ठ प्रकारचा सफेद अंगरखा आणि सुरवार, गळ्यात वेगवेगळ्या मण्याच्या आणि कवड्यांच्या माळा आणि दोन तीन झोळ्या. एव्हढाच काय तों लवाजमा. 

एकेकाळी अध्यात्माचे ज्ञानभांडार, समाजातील काही विशिष्ठ वर्गापूर्ती मर्यादित असताना, ते ज्ञान, समाजातील सर्व स्तरावर पोचावे यांसाठी समाज धुरीणानी तयार केलेल्या समाज व्यवस्थेमध्ये कीर्तनकार, प्रवचनकार, वासुदेव, गोंधळी, कथेकरी, भारूड करणारे यां सर्वाना महत्वाचे स्थान असून आपापल्या परीने ईश्वर आराधना, भक्ती, वाईट चालीरिती आणि परंपरांचे समूळ उच्चाटन, व्यसनमुक्ती, सामाजिक एकोपा इत्यादी विषयात काम करणारी ही मंडळी अत्यल्प मोबदल्यात समाजसेवा करीत असतात. आपण द्याल ते खुशीने घेऊन संतुष्टपणे "जों देगा उसका भला, जों नहीं देगा उसका भि भला" असे आशीर्वाद देत आपले आयुष्य जगत असतात. यांच्याकडे असलेले वाङ्मय, यांची मुखोदगत असलेली ग्रंथसंपदा, यांची कवने, यांच्या ओव्या, यांची चटकदार कथानके आणि त्यामुळे समाजात झालेली क्रांती याला इतिहासात तोड नाही. ज्यावेळी बाकीच्या देशात लोक कंद मुळे खात उघडे नागडे फिरत होते त्यावेळी भारतामध्ये अध्यात्माच्या अमृताचे घडे च्या घडे वरील वेगवेगळ्या मार्गाने रिकामे होत होते.

आजकाल इतर समाजाप्रमाणे यां समाजातील पुढची पिढी सुद्धा शिक्षणामुळे आपापल्या परीने प्रगती करीत असून त्यांच्या यां पारंपरिक व्यवसायाला राम राम ठोकून नोकरीं किंवा अन्य व्यवसायात मार्गक्रमण करीत आहे. 

जर आपल्याला आपला धर्म आणि संस्कृती, वरील टिकवायची असेल तर यां endangered species ( लुप्तजाय प्रजाती) ना यथाशक्ती दान देऊन त्यांचे आशीर्वाद घ्यायला हवेत. 

माधव भोळे 

श्री चंद्रशेखर भडसावळे

 अमेरिकेतील मिशीगन विद्यापीठाचा "Environmentally sound Agriculture - Hero Farmer" पुरस्कार.

सगुणा बागचे सर्वेसर्वा "कृषीरत्न, कृषीभूषण श्री चंद्रशेखर भडसावळे" यांना अत्यंत मनाचा, अमेरिकेतील मीशिगन युनिव्हर्सिटी चा 'Environmentally sound Agriculture मधील HERO FARMER' पुरस्कार नुकताच देण्यात आला. या विद्यापीठातील वरिष्ठ प्रोफेसर डॉ. बर्ड यांच्या हस्ते, आणि साधारण 30 इतर अमेरिकन शेती तज्ञांच्या उपस्थितीत हा पुरस्कार देण्यात आला. भारतातील व्यक्तीला किंवा अमेरिकेच्या बाहेरील व्यक्तीस प्रथमच हा पुरस्कार देण्यात आला आहे. त्यांचे मनःपूर्वक अभिनंदन.

१९६० साली, माथेरानच्या पायथ्याशी असलेल्या मालेगाव, नेरळ ( ता. कर्जत, जिल्हा रायगड) जवळील एक गांधींवादी स्वातंत्र्य सैनिक हरिभाऊ भडसावळे यांनी एक स्वप्न बघितले. आपल्याकडे असलेल्या शेतीची दर्जेदार पर्यावरण पूरक वाढ करत दर्जेदार शेतकरी म्हणून आपली ओळख बनवत आपल्या आजूबाजूच्या परिसरातील शेतकऱ्यांना चांगल्या शेतीसाठी प्रेरित करायचे. 

त्यांचे सुपुत्र श्री चंद्रशेखर भडसावळे ( जन्म :२९ जानेवारी १९५०) यांनी १९७० साली दापोली येथील कोकण कृषी विद्यापीठ येथून B.Sc. Agriculture शिक्षण घेतले आणि पुढे १९७२ साली अमेरिकेत University of California मध्ये जाऊन M.Sc ( Food Technology ) ही डिग्री घेतली. त्यानंतर त्यांनी १९७२ ते १९७५ पर्यंत अमेरिकेत वेगवेगळ्या कंपन्यामध्ये काम केले. 

मुंबई शहारापासून सुमारे ७५ किमी दूर ( २ तास ) असलेली सुमारे ५५ एकर वडिलोपार्जित जमीन त्यांना अमेरिकेत स्वस्थ बसून देत नव्हती. वडिलांचे स्वप्न पूर्ण करायचे आणि आपली स्वतःची वेगळी ओळख बनवायची यां दुहेरी उद्देशाने ते भारतात परत आले. तों काळ म्हणजे १९७५ चा काळ. आजच्यासारखे नेरळ सुधारलेले नव्हते. दिवसातून ठराविक रेल्वे गाड्या सीएसटी ते कर्जत धावत. आजूबाजूला वस्ती कमी, विजेचा लपंडाव चालूच. शेतामध्ये साप, सरपटणारे प्राणी यांचेच राज्य. अशा परिस्थितीवर मात करायची म्हणजे स्वतः सक्षम असणे महत्वाचे. चंद्रशेखरांनी हे आव्हान स्वीकारले. ते स्वतः साप पकडायला शिकले. हे बघण्यासाठी लोक आजूबाजूच्या गावातून यायला लागले. त्यांची खाण्यापिण्याची सोय करणे ही नैसर्गिक जबाबदारी आली. त्याची व्यवस्था करायला सुरवात केली. हळूहळू लोक त्यांची शेती बघायला यायला लागले. अशी झाली सगुणा बागेची आणि कृषी पर्यटनाची सुरवात. 

१९८५ पासून सुमारे ५५ एकर जमिनीमध्ये सगुणा बाग साकार झाली. यामध्ये १० एकर मध्ये ६ तलावामध्ये मत्सशेती ( Aqua culture) , १५ एकर मध्ये कृषी वनिकरण (Agro forestry), १० एकर बागायत ( Horticulture), ५ एकर मध्ये जनावरे गोठे, व्हर्मी कंपोस्टिंग आणि स्लरी प्रोजेक्ट. 

सगुणा बागेत वेगवेगळ्या प्रकारची राहण्याची घरे आणि व्यवस्था आहे. शेती आणि मनोरंजना संबंधि वेगवेगळ्या प्रकरच्या २० कार्यशाळा आणि खेळ आहेत. बैल गाडी राईड, म्हैशीवर बसणे, फ्लायिंग फॉक्स झिप लाईन, घोडे सवारी, नौकानयन, पक्षी निरीक्षण, मधुमक्षी पालन, सायकल सवारी, तारे निरीक्षण, ईमू फार्म, रोप वॉल चढणे, धनुष्यबाण आणि रायफल शूटिंग, फिश फार्मिंग, डेयरी फार्मिंग, पोहणे, कॅम्प फायर, गाईचे दूध काढणे, कब्बड्डी, फूट मसाज इत्यादी गोष्टी तेथे आहेत. त्या समजावून सांगायला त्यांचा प्रशिक्षित नोकर वर्ग असून त्या सर्वावर लक्ष ठेवण्यासाठी त्यांचा मुलगा चंदन भडसावळे आहे. सगुणा बागेची निर्मिती करून चंद्रशेखर भडसावळे यांनी जणू भारतातील कृषी पर्यटनाची मुहूर्तमेढच रोवली म्हणा.

शेकडो पर्यटक ह्या परीपूर्ण कृषी पर्यटन क्षेत्राला आवर्जून भेट देतात. त्याचे श्रेय सगुणा बागेच्या व्यवस्थापना बरोबरच चंदनच्या कसबदार सोशल मीडिया मार्केटिंगला सुद्धा जाते. तों अतिशय छोट्या छोट्या परंतु सर्व सामान्याना माहिती नसलेल्या आणि कुतूहल निर्माण करणाऱ्या गोष्टींचे प्रत्यक्षासहित दर्जेदार व्हिडीओ सोशल मीडिया वर टाकत असतो ज्यामुळे कृषी पर्यटकांमध्ये त्याने सगुणा बागेचे विशेष स्थान निर्माण केले आहे. सगुणा बाग म्हणजे नुसती भटकंती नसून एक ज्ञानयज्ञ सुद्धा आहे ज्याची सुरवात चंद्रशेखर भडसावळे यांनी १९७५ साली केली.

चंद्रशेखर भडसावळे यांना देशभरात शाश्वतं शेतीबद्दल अनेक पुरस्कार मिळाले आहेत. त्यांनी भात शेतीसाठी शोधून काढलेले बिना नांगरणी शेती टेक्निक ( SRT : Saguna Regenerative Techniques ) देशभर गाजत आहे. त्यांच्या "कृषी पर्यटन" ह्या विषयाच्या पुस्तकाच्या मराठी आणि हिंदी आवृत्या आहेत. त्यांनी जंगल आग विरोधक तंत्र शोधून काढले आहे. शिवाय जलपर्णीच्या विळख्यातून नदी आणि जलाशयाना सोडवण्यासाठी त्यांनी काही उपाय योजना काढल्या असून त्या महाराष्ट्र सरकार वापरत आहे. 

गेले काही वर्ष ते सगुणा रूरल फाउंडेशनचे ते संस्थापक आणि मुख्य ट्रस्टी असून सगुणा सस्टेनेंबलिटी सोल्युशनस प्रायव्हेट लिमिटेड चे मॅनेजजिंग डायरेक्टर आहेत. 

ते टेडेक्स स्पीकर आहेत. परदेशात अनेक ठिकाणी त्यांनी शेतीच्या विविध संशोधनांवर व्याख्यानें दिली आहेत. 

कर्मयोगीं म्हणजे काय याचे श्री चंद्रशेखर भडसावळे साहेब हे एक मूर्तिमंत उदाहरणं म्हणायला हरकत नाही. अशा ह्या कर्मयोग्याला माझा नम्रतापूर्वक नमस्कार.

माधव भोळे

राष्ट्रीय काजू दिन आणि कोकण

राष्ट्रीय काजू दिन आणि कोकण 

आजच्या राष्ट्रीय काजू दिनाच्या सर्वाना शुभेच्छा. नुकतेच आमच्या वीर, तालुका चिपळूण यां गावी गेलो होतो. वाटेमध्ये "पुनम राईस मिल आणि पूनम काजू फॅक्टरी" ही छोटे खानी फॅक्टरी "गावकरवाडी, वहाळ, तालुका चिपळूण येथे एका अत्यंत दुर्गम भागात रोड लगत बघितली. येथे वर्षाचे चार महिने ऍटोमॅटिक मशीननें भात गिरणी चालवली जाते. पण पुढे काय? म्हणून त्याला जोडून त्यांनी काजू फॅक्टरी काढली आहे. माझे मित्र म्हणाले म्हणून आम्ही तेथे काजू घ्यायला थांबलो होतो. वेगवेगळ्या आकाराचा आणि दराचा आणि अत्यंत चविष्ट असा काजू तेथे विकत मिळतो. फार नाही फक्त ३ महिला तेथे काम करीत होत्या. एका मित्राने सांगितले, येथे काजू कतरी मिळते ती फार छान असते. म्हणून त्यांना काजू कतरी बद्दल विचारले. ते म्हणाले आता तयार नाही पण ऑर्डर दिलीत तर दुपारी ४ वाजेपर्यंत मिळेल. त्या प्रमाणे ३ किलोची ऑर्डर देऊन आम्ही पुढे गेलो. चार वाजता ती तयार होती. 

त्या नंतर आज राष्ट्रीय काजू दिनानिमित्त, हा लेख लिहायला घेतला आणि फॅक्टरीचे नांव आठवायला गेलो तर आठवत नव्हते. म्हणून गुगल केले तर काय आश्चर्य, इंडिया मार्ट ह्या वेबसाईट मध्ये "Verified Supplier, Pavan Sharma, H No. 545 B, Gavkarwadi, Vahal, Chiplun, रत्नागिरी 415641, Maharashtra, India" असा पत्ता मिळाला. म्हणजे उत्तर प्रदेश मधील भय्या "पवन शर्मा" येऊन आमच्या इस्टेटीची किंमत समजू शकतो पण आमची मंडळी, मुंबई पुण्याला चार तुकडया साठी धावतात, हे उघड झाले. आमचे काजू आम्ही न विकता ते प्रोससिंग करून विकत आहेत आणि आम्ही पान, तंबाखू खात, ग्रामपंचायती मध्ये "तू काय मला शिकवतो" किंवा माझ्या जमिनीमधून पाण्याची पाईप लाईन जाऊन देणार नाही म्हणून वाद घालत बसले आहेत.

देव लवकरच आपल्या सर्वाना सद्बुद्धी देवो हीच प्रार्थना.

माधव भोळे 

सिक्कीम आणि कोकण

सिक्कीम आणि कोकण

आज एक माहिती समजली . सिक्कीम ह्या अत्यन्त डोंगराळ राज्याचे दरडोई उत्पन्न रु. ५,८८,००० म्हणजे भारतातील सर्वात जास्त आहे. यां उलट प्रगत समजल्या जाणाऱ्या महाराष्ट्राचे दरडोई उत्पन्न रु. २,७८,००० आहे, तर त्यातील एकट्या मुंबईचे दरडोई उत्पन्न रु. ४,००,००० आहे. विचार करा, मुंबईचे धकाधकी जीवन सोडून जर आपण आपल्या कोकणात किंवा सातारा महाबळेश्वर सारख्या ठिकाणी चांगले उत्पन्न कमावू शकलो तर आयुष्य किती सुखावह होईल.

सिक्कीमच्या या यशाचे गमक ऑरगॅनिक फार्मिंग, विशेषतः मोठी वेलची उत्पादन, डोंगराळ विभागातील नैसर्गिक सृष्टी सौंदर्यामुळे सतत वाढ होणारे पर्यटन, राज्याचे शाश्वत विकासासाठी चाललेले प्रयत्न ज्यामध्ये वाढते औषधी कारखाने आणि जलविद्युत प्रकल्प यांचे जाळे याचा समावे्श आहे.

कोकण सारख्या ठिकाणी भरपूर पाऊस असून सुद्धा जलविद्युत प्रकल्प हातांच्या बोटावर मोजण्याइतकेच आहेत. पावसाचे सर्व पाणी वाया जाते. डोंगराळ प्रदेश असून आणि रस्त्याचे चांगले जाळे असले तरी त्यांची उगनिगा नाही. समुद्र, डोंगर व जंगल असे सृष्टी सौंदर्य असून सुद्धा दिशाहीन पर्यटन. मुंबई आणि पुणे जवळ असल्यामुळे पर्यटन महाग झाले आहे त्यामुळे त्याच्यात फार वाढ नाही. जीं रूम सिक्कीम मध्ये रु. १००० ते १२०० ला मिळते तीच रूम कोकणात किंवा महाराष्ट्रात इतर ठिकाणीरु. २,००० ते २५०० ला मिळते कारण जमिन आणि कामगार महाग पडतात म्हणून. ऑरगॅनिकच काय पण कोणतीच शेती परवडत नाही त्याची अनेक कारणे आहेत. कोकण आणि सिक्कीम दोन्ही डोंगराळ, दोन्हीकडे माकड, वानर आहेत पण कोकणात त्यांचा त्रास होतो म्हणून शेती कमी झाली आहे, पण सिक्कीम काय करते माकडं वानरां बाबत, कोणाला जाणून घ्यायचे नाही. कोकणात फूड प्रोसेसिंग इंडस्ट्रिला प्रचंड वाव असून त्याकडे सरकारचे आणि नागरिकांचे लक्ष कमी आहे. जों उठतो तों नोकरीच्या पाठी लागतो. कोकणात बांबू आणि मसाला पदार्थांची चांगली शेती होऊ शकते पण माकडे आड येतात, यावर सरकारी उपाय योजना काही नाही. 

या सर्वांचे एकच कारण आहे. राजा कालस्य कारणम. राज्यकर्त्यांच्या दूरदृष्टीचा अभाव, लोकांची उदासीनता आणि झटपट यशाच्या पाठी सर्वजण. 

पुढे काय? तुम्हीच ठरवा. 

माधव भोळे 

केल्याने होत आहे रे मग....2

केल्याने होत आहे रे मग....2

काल एका भन्नाट स्त्री व्यवसायिकेचे नांव वाचायला आले. आतापर्यंत रणरागिणी, नवदुर्गा यांच्या काही कहाण्या वाचल्या होत्या पण ही जास्त भावली.

हिचे नांव आहे सायली धनाबाई. १०x१० खोलीत राहणारी, ही मुलगी. आईने खूप कष्ट करून मुलीला वाढवले. ती MA पर्यंत शिकली. पण आईच्या कष्टाची तिला जाणीव होती / आहे. 

तिच्या लक्षात आले की पुणे शहरांत, अक्ख्या महाराष्ट्रातून तरुणांचा लोंढा शिकण्यासाठी, स्पर्धा परीक्षा तयारी करण्यासाठी, आणि नशिबाने नोकरीं लागली तर पुढे तेथेच स्थायिक होण्यासाठी येतो. पण यां सर्वांचे सुरवातीचा काळ खडतर असतात. तिने ठरवले, अशा मुलांसाठी काहीतरी करायचे. 

सुरवातीला फक्त रु. ५००० गुंतवून तिने एक अभ्यासिका (स्टडी रूम ) काढली. हळूहळू विद्यार्थ्यांची संख्या वाढत गेली. मग तिने कर्ज काढून मुलींसाठी हडपसर परिसरात एक लेडीज हॉस्टेल बांधले. 

आज तिच्या कंपनीची ६ हॉस्टेल्स आणि ४ अभ्यासिका आहेत. शिवाय तिचे हजारो फॉलोवर्स आहेत. कोणाला काही मदत हवी असल्यास ती तिच्या फेसबुक पेज वर टाकते आणि लोकांचे अनेक प्रश्न ती किंवा फॉलोवर्स चुटकीसरशी सोडवतात. समाजमाध्यमांचा उपयोग चकाट्या पिटणे किंवा रील बनवण्या / बघण्यामध्ये करण्यापेक्षा ती सुविधा सार्थकी लावते.

"एक पुस्तक गावासाठी" ह्या तिच्या चळवळीच्या माध्यमातून आता पर्यंत ५/६ ग्रामीण वाचनालये सुरू झाली असून त्या मध्ये मनोरंजना बरोबरच स्पर्धा परीक्षा तसेच मार्गदर्शन पर पुस्तके ती आपल्या "The Savli Foundation" मार्फत पुरवते. 

तिचे नांव आहे 

सायली धनाबाई ( लग्नानंतर सायली नलावडे पण तिला पहिल्या नावानेच ओळखतात ).

मोबाईल 9890687074