टूर ऑपरेटर

टूर ऑपरेटर "टूर ऑपरेटर: काश्मीर, वैष्णवदेवी, वाघा बॉर्डर म्हणजे शुद्ध फसवणूक". आज एका ब्लॉग वर वरील आशयाचे वाक्य वाचायला मिळाले. हाऊस बोट देखावा आणि प्रत्यक्ष या विषयावर ही चर्चा होती. प्रवास वर्णन वाचणे आणि प्रत्यक्ष पाहणे यात नक्कीच फरक आहे. परंतु अनेक लोक आपला टूर ऑपरेटर निवडताना वेगवेगळ्या, काही वेळा अवास्तव अपेक्षा करतात. अनेकांना अतिशय कमी दिवसात ह्या ट्रिप करायच्या असतात किंवा कमी पैशात आणि जास्तीतजास्त सुविधा देणाऱ्या हव्या असतात. काहींना तर काश्मीर किंवा केरळ च्या ठिकाणी मराठी पुरण पोळी किंवा मोदक असे अपेक्षित असतात. मला कळत नाही की तुम्ही कॅटरर बघता अहात की टूर ऑपरेटर? काश्मीर, वाघा बॉर्डर, वैष्णवदेवी म्हणजे सर्वात मोठी फसवणूक हे वाक्यच लेखकाच्या विचाराचा धुंडोला देतो. भारत हा खंडप्राय देश आहे, तेथे ऋतुमानानुसार हवामान बदलते. काश्मीर हे नंदनवन आहे यात कोणाचेही दुमत नाही. तुम्ही कोणत्या सिझनला जाता, तुमच्या प्रवासातील टप्पे आणि त्यातील धावपळ किंवा लगबग तुम्हाला त्या प्रवासाचा आनंद देते. कित्येक ठिकाणी स्टे न करता आपण फक्त वरवर स्पॉट पूर्ण करायचे म्हणून धावत असतो, त्याला टुरिसम म्हणता येईल का? मग म्हणायचे की आमची निराशा झाली. ज्या वेळी मोसम सुंदर असतो त्यावेळी टुरिस्ट ची संख्या त्या भागात जास्त असते आणि त्यामुळे हॉटेलची भाडी सुद्धा जास्त असतात हे सरळ लॉजिक असल्यामुळे अनेक स्वस्त टूर ऑपरेटर ऑफ सिझनला टूर घेऊन जातात. आता त्यावेळी जायचे की नाही हे तुम्ही ठरवायचे. काश्मीर सारख्या ठिकाणी घोडे घेताना खूप बर्गेनिंग करावे लागते पण ती गोष्ट आपल्या माथेरान ला सुद्धा आहे. काश्मीर ला टॅक्सी युनियन आहेत ते फिक्स भावात काम करतात हे तेथे गेल्यावर कळते. अमृतसर आणि वाघा बॉर्डर किंवा जवळील रणजित सिंग म्युसीयम चा किल्ला असलेला टुरिस्ट स्पॉट हे अप्रतिम आहेत. त्यांचे वर्णन शब्दात वाचण्यापेक्षा प्रत्यक्ष अनुभवणेच चांगले. लोकांना लंडन मधील बकिंगहॅम पॅलेस समोरील चेंज ऑफ गार्ड बघितले की स्टेटस वाढल्यासारखे वाटते पण वाघा बॉर्डर ( खरे नाव अतारी बॉर्डर आहे) वरील पाकिस्तान आणि भारत यांच्यातील आमने सामने होणारा चेंज ऑफ गार्ड चा 1 ते 1.30 तसाचा कार्यक्रम फसवणूक वाटते या सारखे आश्चर्य नाही! काश्मीर,केरळ, कन्याकुमारी, गढवाल, हिमाचल, सुंदरबन, सेवन सिस्टर्स, गोवा,अंदमान अगदी भारताचा कोणताही नावाजलेला टुरिस्ट स्पॉट घ्या त्यात लोकांना भरभरून बघण्यासारखे आहे. फक्त वाजवी दरात ते कसे बघायचे या साठी काही मन्त्र आहे. मी कधीच कुठल्या टूर ऑपरेटर बरोबर जात नाही. आमच्या फॅमिली आणि मित्रमंडळींची टूर स्वतः अरेंज करतो. साधारण पणे दिवसाला 2 ते 3000 माणशी प्रतिदिन असा खर्च येतो. यात प्रवास खर्च सुद्धा येतो आणि जेवण खाणा सहित. साऊथला हॉटेल भाडी कमी आहेत. नॉर्थला जास्त आहेत. जेवण आपण घेऊ तसे आणि त्या दर्जाचे आहे. आता भारतात सर्वत्र सर्व मिळते ( पुरण पोळी आणि मोदक सोडून☺️). मेक माय ट्रिप किंवा बुकिंग डॉट कॉम सारख्या वेबसाईटवर अनेक पाहिजे ती पाहिजे त्या दर्जाची हॉटेल्स उपलब्ध असून एकही पैसा किंवा क्रेडिट कार्ड लिंक न करता आपण ती बुक करू शकता आणि वेळ पडल्यास प्रवासाच्या आधी दोन दिवसपर्यंत कोणताही चार्ज न पडता बुकिंग रद्द करू शकता. सम्पूर्ण प्रवास ऑनलाइन बुक होऊ शकतो. लोकल साईट् साईट सिनिंग आपण ऑनलाइन टॅक्सी बुकिंग किंवा त्या हॉटेलच्या मॅनेजर शी बोलून करू शकतो कारण त्यांना तेथील लोकल जास्त माहिती असते. आपल्याला जर टूर ला जायचे असेल तर तेथील वातावरण, त्यावेळचे हवामान, तेथील टुरिस्ट स्पॉट, त्यामधील अंतरे, त्या ठिकाणी पोहोचण्यासाठी मार्ग, वेगवेगळ्या वाहन व्यवस्था, त्यांचे दर, अशा सर्व गोष्टी थोड्या अभ्यास केल्या तर आपल्या ज्ञानात सुद्धा भर पडते आणि खर्च सुद्धा कमी होतो. मेहेनत घेतली तर सर्वानाच त्याचा लाभ होतो. आणि हो अडचण आली तर तेथील लोक नक्कीच मदत करतात. अजून ती माणुसकी भारतात आहे. अजूनपर्यंत मला कधी वेळ आली नाही पश्चाताप करण्याची की मी स्वतः टूर अरेंज का केली त्याची कारण सर्व ट्रिप सुंदर झाल्या. माधव भोळे

प्रेयसिकडून परमेश्वराकडे ...

प्रेयसिकडून परमेश्वराकडे ... एकदा आय. आय. टी. पवई मध्ये महाराष्ट्र मंडळ, आय. आय. टी. तर्फे एक कार्यक्रम होता त्या अंतर्गत सुप्रसिद्ध साहित्यिक कै. विद्याधर गोखले यांचे व्याख्यान होते. व्याखानाचा विषय होता "प्रेयसिकडून परमेश्वराकडे". हे शिर्षकच मुळी आश्चर्यकारक होते. खरे तर प्रेयसी आणि परमेश्वर हे दोन असंबद्द विषय. असो. गोखले उर्दूचे अभ्यासक आणि पूर्व प्राध्यापक, लोकसत्तेचे संपादक. उर्दू शेरशायरी हा त्यांचा आवडता विषय. मिर्झा गालिब हा अर्थातच त्यांचा आवडता कवी. त्यांनी उदाहरण देऊन सुरवात केली. म्हणाले गालिब म्हणतो, ईशक ने गालिब निककमा कर दिया. गालिब आपल्या प्रेयसीला म्हणतो की मी तुझ्यावर जीवापाड प्रेम करतो, परंतु तुझ्या दरबारात आलो की जे मोठे शेट, धनवान मंडळी असतात ते पुढे पुढे करतात आणि कुठेतरी कोपऱ्यात बसून तुझी एखादी प्रेमळ नजर माझ्यावर कधी पडेल याची मला वाट बघायला लागते. सगळ्या शेटजींना तू तुझ्या हातानी सुरई भरून जाम ( मदिरा) पाजते आणी मी मात्र तुझ्या हातुन मदिरेच्या एका एका थेंबाची वाट बघत बसतो. मिर्झा पुढे म्हणतो, माझ्या मनातील दर्द ( वेदना, प्रेम) सांगण्यासाठी चिट्ठी लिहीत होतो, बऱ्याच चिठ्ठ्या लिहिल्या आणि फाडून टाकल्या कारण काय लिहावे शब्दच सुचत नव्हते. शेवटी धीर करून मेहेंदीच्या पानावर माझ्या हृदयाची शाई करून प्रेम पत्र लिहिले, आणि माझ्या बाजूच्या मुलाकरवी तुझ्याकडे पाठवले. तू न वाचताच त्या चिट्ठी चा चोळामोळा करून टाकलास. मी म्हटले ठीक आहे नाहि वाचलिस तर नाही पण निदान त्या मेहेंदि ने रंगलेले तुझे हात बघून माझ्या प्रेमाची पोच पावती मला मिळाल्यासारखे वाटले. गोखले पुढे म्हणतात, खऱ्या भक्तांचे असेच असते, परमेश्वराच्या दरबारात हे धनिक, शेटजी लोक पुढे पुढे करत आरती घेतात आणि आरतीत चांगले पैसे टाकतात म्हणून पुजारी त्याना विशेष दर्शन आणि पूजा करायला मदत करतात आणि खरे गरीब बिचारे भक्त दूरवर गर्दीमध्ये देवाचे लांबून का होईना मुख दर्शन तरी होईल का ह्याचा विचार करत मैलोनमैल लांब रांग लावतात. नक्कीच प्रेयसी आणि परमेश्वर यांचे या बाबतीत तरी साम्य आहे असे म्हणायला काय हरकत आहे. खऱ्या प्रियकराची किंवा खऱ्या भक्तांची या दोघांनाही कदर नाही. हे व्याख्यान ऐकुन मला सुद्धा एकदम हसू आले. मनात म्हटले, अगदी हीच परिस्थिती सामाजिक कार्य करणाऱ्या संस्थांची सुद्धा आहे. जे खरे कार्यकर्ते असतात ते कायम कामच करत राहतात मग त्यांना एखादा तुकडा टाकावा त्याप्रमाणे सचिव, उपसचिव, नाहीतर संयुक्त सचिव म्हणून पद देऊन त्यांची बोळवण करून त्यांना आयुष्यभर काम करायला लावले जाते आणि जे धनिक आहेत, जे वर्षानुवर्षे काहीही काम न करता झब्बे घालून स्टेजवर वर्षांतून एकदा भाषणे ठोकतात ते अध्यक्ष, उपाध्यक्ष वगैरे पदे मिरवत असतात. थोडक्यात काय पळसाला पाने तीन !! माधव भोळे

रोह्याच्या गोट्याची चाय!!

रोह्याच्या गोट्याची चाय!! काल 31 मे. महिना संपत आला होता. मी आणि माझ्या मोठया भगिनी, आमच्या वीर गावातील घराच्या अंगणात बसलो होतो. सुट्टीवर आल्यामुळे वेळच वेळ होता. दोन वेळा जेवायचे आणि गावामध्ये भटकायचे, संध्याकाळी मनसोक्त गप्पा मारायच्या एव्हढाच उद्योग. मी तिला जॅक मा (अलिबाबा.कॉम) , जेफ बेझो (ऍमेझॉन), एलोन मस्क ( टेस्ला), डॉक्टर हॅमर ( ऑक्सिडेंटल पेट्रोलियम ), रितेश अगरवाल ( ओयो रूम्स अँड हॉटेल्स), संजीव भिकचंदानी ( नोकरी.कॉम) वगैरे लोकांच्या जीवनाबद्दल आणि त्यांनी गाठलेल्या आयुष्यातील उंची बद्दल सांगत होतो. तिने या गोष्टींबद्दल फार ऐकले नसल्याने तिला फार आश्चर्य वाटले. सामान्य घरातून आलेल्या व्यक्ती एव्हडी मोठी उंची गाठू शकतात या बद्धल तीला आनंद झाला. तिने विचारले की आपली मुले असे काही का करत नाहीत? आज आमच्या देशात अनेक उच्चशिक्षित लोक आहेत. त्यांच्या पगाराचे आकडे ऐकून तर मती गुंग होते. पण यातील अनेक मंडळी कोणत्या ना कोणत्या व्यवसायिकाकडे, उद्योजकाकडे किंवा MNC मध्ये नोकरी करत असतात. ह्या सर्व मंडळींना चांगल्या प्रकारचे ज्ञान असते, परंतु कमी असते ती ईर्षा, हिम्मत, रिस्क घेण्याची ताकद आणि सर्वात महत्त्वाचे, आपण घेत असलेल्या निर्णयाची खात्री ( conviction). ज्या वेळी एखादी व्यक्ती सर्व विचारांती एखादा निर्णय घेते त्या वेळी तो निभावून नेण्याची क्षमता त्याच्यात येते ती त्या व्यक्तीकडे असलेल्या निर्णयाबद्दलची खात्री असेल तर. ती खात्री नसेल तर तुम्ही किती शिक्षित आहेत, तुमच्याकडे किती पैसा आहे, तुमचा किती वशिला आणी वजन आहे त्याची काही किंमत होत नाही, जसे की एखादा भरदार छातीचा तगडा माणूस पाण्यात पोहोत असेल तरी जर आत्मविश्वास नसेल तर तो अडचणीत येऊ शकतो तसेच. आमच्यामध्ये किंवा आमच्या मुलांमध्ये हे आदर्श का नाहींत? आम्ही आमचा वेळ खरोखर योग्य ठिकाणी खर्च करतो का? आमच्या करियर प्लानिंगला आणि ते प्रत्यक्षात उतरवण्यासाठी आम्ही वेळ देतो का? आमचे उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी आम्ही प्रयत्नांची पराकाष्ठा करतो का? याचा विचार आपण केला पाहिजे. या उलट आम्ही इतिहासात रमतो. छत्रपती शिवाजी महाराज, सावरकर, चाफेकर बंधू, भगतसिंग, सुभाष चंद्र बोस, हिंदू आणि हिंदुत्व, नरेंद्र मोदी, अयोध्या इत्यादी विषय आले की आमच्या लेखण्या फेसबुकवर धारदार होतात किंवा आमच्या चर्चानमध्ये आमचा आवाज चढतो, पण त्यांनी केलेल्या कर्माची उद्दिष्टे काय होती आणि आम्हि त्यातील किती करत असतो याचा विचार होत नाही. वरील सर्व आदरणीय व्यक्ती एका विशिष्ठ उद्दिष्टांनि जगल्या. भारत मातेची सेवा करणे, संस्कृतीचे जतन करणे ही त्यातील प्रमुख उद्दिष्टे होती. आता काळ बदलला आहे. देश सेवा करण्याचे अन्य मार्ग सुद्धा उपलब्ध आहेत त्यावेळी सुद्धा होते. पूर्वी स्वदेशी चळवळीच्या वेळी बिर्ला, टाटा, बजाज, पैसा फ़ंड वाले काळे सारख्या उद्योजकांकरवी देशाच्या उत्पादनात वाढ करणे आणि रोजगार निर्मिती करून गरिबी दूर करणे ही सुद्धा देश सेवाच आहे असे महात्मा गांधी, लोकमान्य टिळक यांच्यासारख्या धुरीणांचे म्हणणे होते. प्रत्येकाने जेल मध्ये जायला पाहिजे, गोळ्या खायला पाहिजे, फाशी जायला हवे असे नाही. त्यामुळे ज्याला जमेल तसे त्याने काम करायला हवे. अमेरिका श्रीमंत आणी प्रगत झाली कारण तेथे अनेक उद्योजक तयार झाले आणि त्यांच्या आणि त्यांच्या कामगारांच्या टॅक्स मधून देशाची प्रगती झाली. अमेरिकेतील अनेक कंपन्या जगभरात कारभार करून तेथील उत्पन्न अमेरिकेत नेतात. ( उदा. गुगल आणि फेसबुकवर वर जगभर जाहिराती टाकल्या जातात आणि त्याचे उत्पन्न थेट अमेरिकेत जाते.) स्वीडन आणि युरोपमधील अनेक औषध कंपन्या जगभर आपली उत्पादने विकत असतात. टेक्नॉलॉजी बदलांमुळे आता प्रगतीचे आणखीन नवनवीन मार्ग तयार झाले आहेत. कदाचित त्याला तुम्ही इकॉनॉमिकल इमपीरियालीझम म्हणू शकता. पण हे सत्य आहे. विनोबा भावे सांगतात, प्रत्येकाने आपले अंगण साफ केले तरी देश साफ होईल. त्यामुळे प्रत्येकाने प्रयनांची पराकाष्ठा करायला हवी. आयुष्यात कधीतरी नोकरी मागण्यापेक्षा नोकरी देणारे व्हायला हवे. देशसेवा करण्याचा हा एक राजमार्ग असू शकतो. आज वीरहुन रेल्वे ने मुंबईला परतत असताना रोहा स्टेशनवर एक चहावाला आला आणि ओरडला रोह्याच्या गोट्याची चाय!! कोणीतरी त्याची मस्करी केलीं हे काय नवीन रे. तो म्हणाला तुम्ही माझी मस्करी करा. तुम्ही अमृततुल्य चहाचे नाव ऐकले असेल. मला पण माझा ब्रँड बनवायचा आहे. या रेल्वेमध्ये माणगाव ते पनवेल पर्यंत माझ्याच चहाची आठवण लोकांना झाली पाहिजे. मला पण माझा ब्रँड बनवायचा आहे "रोह्याच्या गोट्याची चाय!!". मी म्हटले मान लिया बॉस. तुझे स्वप्न तरी मोठे आहे. तू नक्कीच ते साध्य करशील. माझे एक जेष्ठ (senior) होते, ल. गं. भोळे, फार मोठा माणूस. ते सांगायचे " Having low aim is crime, failure is not". त्यांची आणि त्यांच्या त्या वाक्याची या निमित्ताने आठवण झाली. माधव भोळे

पथदर्शी

पथदर्शी गेले काही दिवस मी आय आय टी, आय आय एम सारख्या अति उच्च शिक्षित लोकांची वर्णने वाचत आहे. त्यांनी साहित्य, कादंबऱ्या, मौंटेनियरिंग, साहसी वृत्ती, व्यक्तिमत्व विकास सारख्या विषयात आपले नाव कोरले आहे आणि खूप वलय निर्माण केले आहे. अनेक लोक त्यांच्या बुद्धिमत्तेला, त्यांच्या लोकांमध्ये मिसळण्याच्या सहज स्वभावामुळे भारावून गेले आहेत. लोक त्यांच्याकडे एक आदर्श म्हणून बघत आहेत. एक यशस्वी व्यक्ती आणि एक माणूस म्हणून असलेल्या त्यांच्या या गुणांची नक्कीच कदर करायला हवी. पण खरच, आय आय टी, आय आय एम सारख्या संस्था अशा प्रकारची मंडळी तयार करण्यासाठी निर्माण झाल्या आहेत का? आय आय टी आणि आय आय एम सारख्या संस्था भारतात आणि जगात इंजिनिअरिंग आणि व्यवस्थापन शिक्षण देण्यासाठी प्रसिध्द आहेत. या मंडळींच्या शिक्षणाचा आणि बुद्दीमत्तेचा खरच जगाला जाऊन दे पण निदान आपल्या देशाला तरी किती प्रमाणात उपयोग होत आहे ? सरकार एका आय आय टी विद्यार्थ्यामागे वार्षिक रु 6 लाख, एका आय आय एम विद्यार्थ्यामागे वार्षिक 8 लाख आणि एका फिल्म अँड टेलिव्हिजन इन्स्टिट्यूट च्या विध्यार्थ्यांचे मागे वार्षिक 15 लाख खर्च करते. ज्या वेळीं ह्या संस्था स्थापन झाल्या त्यावेळी देश उभारणीसाठी यातील विद्यार्थ्यांचा उपयोग होईल हा एक उदात्त हेतू होता. मला विचाराल तर मला पद्मश्री श्रीधर वेम्बु हा तंजावर, तामिळनाडू मधील एन्टरप्रिनर आवडतो. ५६ वर्षांचा श्रीधरने आय आय टी मद्रास मध्ये इलेक्टरीकल इंजिनिअरिंग शिकून पुढे अमेरिकेत प्रिन्सनटन युनिव्हर्सिटी मध्ये एम एस आणि पी एचडी करून स्वतःची एक झोहो नावाची नेट्वर्किंग आणि सॉफ्टवेअर as सर्व्हिसेस देणारी कम्पनी स्थापन केली. त्याच्याकडे 12,000 लोक जगभरात काम करतात. दोन वर्षांपूर्वी त्यांनी आपल्या अमेरिकेतील बे एरिया मध्ये असलेल्या झोहो कम्पनीचे आंतरराष्ट्रीय मुख्य कार्यालय चेन्नई जवळील एका उपनगरात हलवले असून त्याने तामिळनाडूच्या ग्रामीण भागात झोहो स्कुल नावाची प्रशिक्षण संस्था काढून तेथुन प्रशिक्षित झालेल्या लोकांना तो आपल्या कम्पनी मध्ये सामावून घेतो. स्वतः श्रीधर चेन्नई जवळील त्याच्या गावात राहून टिपिकल ग्रामीण आणि निसर्गाशी जवळीक साधणारे जीवन जगत असताना त्याच्या अत्याधुनिक अशा ऑफिसमध्ये तो सायकल ने जातो. गेल्याच वर्षी भारताचे पंतप्रधान मा. श्री नरेंद्र मोदी यांनी त्याच्या कार्याचा पद्मश्री देऊन गौरव करून त्यांना भारताच्या राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार समितीमध्ये आय टी विषयात सल्लागार म्हणून स्थान दिले. झोहो ची 2022 मधील उलाढाल रु 5231 कोटी असून तिच्या मालमत्तेची किंमत usd 570.7 million आहे. ही आहे आय आय टी च्या शिक्षणाची ताकद आणि किंमत सुद्धा. मला इन्फोसिसचे नारायण मूर्ती आवडतात. नारायण मूर्ती नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ इंजिनिअरिंग, म्हैसूर मधून इलेक्टरीकल इंजिनियर झाले आणि त्यानंतर आय आय टी कानपुर मधून एम टेक झाले. काही वर्षे दुसऱ्या कम्पनिमध्ये काम केल्या नंतर त्यांनी महाकाय अशी इन्फोसिस कम्पनी आपल्या सहकाऱ्यांच्या साहाय्याने स्थापन करून देशभरातील लाखो युवकांना आय टी क्षेत्रात चांगले पगार देऊन आकर्षित केले आणि शेयर होल्डर्स ना सुद्धा मालामाल केले. कॉर्पोरेट गव्हर्ननन्स चा आदर्श घालून सेबी सारख्या संस्थांना पथदर्शक कामगिरी करून देशाच्या सॉफ्टवेअर आणि सर्व्हिसेस क्षेत्रात अब्जो रुपयांची वाढ करून दाखवली ( सॉफ्टवेअर आणि बी पी एम चा 2022 मध्ये देशाच्या जी डी पी मधील वाटा 8% म्हणजे 194 बिलियन डॉलर्स किंवा 14 लाख 55 हजार कोटी एव्हडा आहे). इन्फोसिस मुळे भारतीय सॉफ्टवेअर क्षेत्राला जगात मान मिळायला मोठा हातभार लागला असे म्हटले तर ते वावगे होणार नाही. इन्फोसिस ची 2021 ची वार्षिक उलाढाल 1,01,700 कोटी रुपये एव्हडी असून तेथे 2,60,000 एव्हडे पगारदार काम करतात. इन्फोसिस चे शेयर भारतातच काय पण अमेरिकेतील न्यू यॉर्क स्टॉक एक्सचेंज आणि न्यासडाक ह्या टेक्नोलॉजी कंपन्यांच्या स्टॉक एक्सचेंज वर लिस्ट झाले आहेत. ही आय आय टी ची आणि इंजिनियरिंगची ताकद. आय आय एम अहमदाबाद च्या पूर्व विद्यार्थीनि इंदिरा नुई ह्या जागतिक दर्जाच्या पेप्सीको कम्पनीचा अध्यक्षा झाल्या आणि पेप्सीको चे लेज आणि कुरकुरे चे प्लांट त्यांनी भारतात सुद्धा उभारले. हैद्राबाद मध्ये पेप्सीको चा मँगो ज्यूस संबंधी कारखाना उभारावा म्हणून 2015 साली त्यावेळचे आंध्रप्रदेश चे मुख्यमंत्री चंद्राबाबू नायडू त्यांना जाऊन भेटले तर त्यांनी सांगितले आम्हाला वर्षाला 25 कोटी टन आंबे लागतात.पण आंध्र प्रदेशमध्ये सर्व मिळून फक्त 7 कोटी टन आंबे तयार होतात. तुम्ही लागवड वाढवा. (आपल्या माहितीसाठी महाराष्ट्राचा नंबर आंबा उत्पादनात भारतात 5वा आहे). शिवाय आम्ही भारतातील ताजे नारळ पाणी विकायला सुद्धा उत्सुक आहोत आणि इतरही शेतीविषयक अन्न धान्य विकत घ्यायला उत्सुक आहोत. पेप्सी ने भारतात अनेक शेतकरी आणि कामगाराना रोजगार दिला. पंजाब मधून चिप्स साठी विशिष्ट प्रकारचे बटाटे आणि सॉस साठी आणि इतर पदार्थांसाठी विशिष्ट प्रकारचे टोमॅटो शेतकऱ्यांकडून करार पद्धतिने लावून त्यांचा पोटापाण्याचा प्रश्न सोडवला. ही आहे आय आय एम च्या शिक्षणाची ताकद. आय आय एम मधून शिकून पुढे नावाजलेले प्रसिद्ध अर्थशास्त्री आणि रिझर्व्ह बँक गव्हर्नर डॉ रघुराम राजन, मास्टर कार्ड चे सी ई ओ अजय बंगा, मेक माय ट्रिप ह्या ट्रॅव्हल बुकिंग साईट चे सी ई ओ दीपक कालरा, जाहिरात क्षेत्रातील नावाजलेले व्यक्तिमत्त्व प्रसून जोशी असे एक ना अनेक मंडळी आपापल्या क्षेत्रात जगभर ठसा उमटवून आहेत. त्यांनी घेतलेल्या शिक्षणाचा आणि त्यांच्याकडे असलेल्या बुद्धिमतेचा जगाला आणि शक्य असेल तेव्हा भारताला आणि भारतीयांना कैक पटींनी उपयोग होत आहेत. देशसेवा म्हणजे फक्त बंदुकीच्या गोळ्या खाल्याने किंवा फासावर लटकल्याने होते असे नाही. आपल्या बरोबर असलेल्या समाजाच्या उन्नतीसाठी जरी हातभार लागला तरी ती देशसेवाच म्हटली पाहिजे. अर्थात कोणी आपले जीवन कसे व्यतीत करावे किंवा कोणी कोणाला आदर्श मानावे हा ज्याचा त्याचा प्रश्न असला तरी काही व्यक्ती ह्या वादातीत आणि पथदर्शी असतात असे मला वाटते. माधव भोळे