पथदर्शी

पथदर्शी गेले काही दिवस मी आय आय टी, आय आय एम सारख्या अति उच्च शिक्षित लोकांची वर्णने वाचत आहे. त्यांनी साहित्य, कादंबऱ्या, मौंटेनियरिंग, साहसी वृत्ती, व्यक्तिमत्व विकास सारख्या विषयात आपले नाव कोरले आहे आणि खूप वलय निर्माण केले आहे. अनेक लोक त्यांच्या बुद्धिमत्तेला, त्यांच्या लोकांमध्ये मिसळण्याच्या सहज स्वभावामुळे भारावून गेले आहेत. लोक त्यांच्याकडे एक आदर्श म्हणून बघत आहेत. एक यशस्वी व्यक्ती आणि एक माणूस म्हणून असलेल्या त्यांच्या या गुणांची नक्कीच कदर करायला हवी. पण खरच, आय आय टी, आय आय एम सारख्या संस्था अशा प्रकारची मंडळी तयार करण्यासाठी निर्माण झाल्या आहेत का? आय आय टी आणि आय आय एम सारख्या संस्था भारतात आणि जगात इंजिनिअरिंग आणि व्यवस्थापन शिक्षण देण्यासाठी प्रसिध्द आहेत. या मंडळींच्या शिक्षणाचा आणि बुद्दीमत्तेचा खरच जगाला जाऊन दे पण निदान आपल्या देशाला तरी किती प्रमाणात उपयोग होत आहे ? सरकार एका आय आय टी विद्यार्थ्यामागे वार्षिक रु 6 लाख, एका आय आय एम विद्यार्थ्यामागे वार्षिक 8 लाख आणि एका फिल्म अँड टेलिव्हिजन इन्स्टिट्यूट च्या विध्यार्थ्यांचे मागे वार्षिक 15 लाख खर्च करते. ज्या वेळीं ह्या संस्था स्थापन झाल्या त्यावेळी देश उभारणीसाठी यातील विद्यार्थ्यांचा उपयोग होईल हा एक उदात्त हेतू होता. मला विचाराल तर मला पद्मश्री श्रीधर वेम्बु हा तंजावर, तामिळनाडू मधील एन्टरप्रिनर आवडतो. ५६ वर्षांचा श्रीधरने आय आय टी मद्रास मध्ये इलेक्टरीकल इंजिनिअरिंग शिकून पुढे अमेरिकेत प्रिन्सनटन युनिव्हर्सिटी मध्ये एम एस आणि पी एचडी करून स्वतःची एक झोहो नावाची नेट्वर्किंग आणि सॉफ्टवेअर as सर्व्हिसेस देणारी कम्पनी स्थापन केली. त्याच्याकडे 12,000 लोक जगभरात काम करतात. दोन वर्षांपूर्वी त्यांनी आपल्या अमेरिकेतील बे एरिया मध्ये असलेल्या झोहो कम्पनीचे आंतरराष्ट्रीय मुख्य कार्यालय चेन्नई जवळील एका उपनगरात हलवले असून त्याने तामिळनाडूच्या ग्रामीण भागात झोहो स्कुल नावाची प्रशिक्षण संस्था काढून तेथुन प्रशिक्षित झालेल्या लोकांना तो आपल्या कम्पनी मध्ये सामावून घेतो. स्वतः श्रीधर चेन्नई जवळील त्याच्या गावात राहून टिपिकल ग्रामीण आणि निसर्गाशी जवळीक साधणारे जीवन जगत असताना त्याच्या अत्याधुनिक अशा ऑफिसमध्ये तो सायकल ने जातो. गेल्याच वर्षी भारताचे पंतप्रधान मा. श्री नरेंद्र मोदी यांनी त्याच्या कार्याचा पद्मश्री देऊन गौरव करून त्यांना भारताच्या राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार समितीमध्ये आय टी विषयात सल्लागार म्हणून स्थान दिले. झोहो ची 2022 मधील उलाढाल रु 5231 कोटी असून तिच्या मालमत्तेची किंमत usd 570.7 million आहे. ही आहे आय आय टी च्या शिक्षणाची ताकद आणि किंमत सुद्धा. मला इन्फोसिसचे नारायण मूर्ती आवडतात. नारायण मूर्ती नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ इंजिनिअरिंग, म्हैसूर मधून इलेक्टरीकल इंजिनियर झाले आणि त्यानंतर आय आय टी कानपुर मधून एम टेक झाले. काही वर्षे दुसऱ्या कम्पनिमध्ये काम केल्या नंतर त्यांनी महाकाय अशी इन्फोसिस कम्पनी आपल्या सहकाऱ्यांच्या साहाय्याने स्थापन करून देशभरातील लाखो युवकांना आय टी क्षेत्रात चांगले पगार देऊन आकर्षित केले आणि शेयर होल्डर्स ना सुद्धा मालामाल केले. कॉर्पोरेट गव्हर्ननन्स चा आदर्श घालून सेबी सारख्या संस्थांना पथदर्शक कामगिरी करून देशाच्या सॉफ्टवेअर आणि सर्व्हिसेस क्षेत्रात अब्जो रुपयांची वाढ करून दाखवली ( सॉफ्टवेअर आणि बी पी एम चा 2022 मध्ये देशाच्या जी डी पी मधील वाटा 8% म्हणजे 194 बिलियन डॉलर्स किंवा 14 लाख 55 हजार कोटी एव्हडा आहे). इन्फोसिस मुळे भारतीय सॉफ्टवेअर क्षेत्राला जगात मान मिळायला मोठा हातभार लागला असे म्हटले तर ते वावगे होणार नाही. इन्फोसिस ची 2021 ची वार्षिक उलाढाल 1,01,700 कोटी रुपये एव्हडी असून तेथे 2,60,000 एव्हडे पगारदार काम करतात. इन्फोसिस चे शेयर भारतातच काय पण अमेरिकेतील न्यू यॉर्क स्टॉक एक्सचेंज आणि न्यासडाक ह्या टेक्नोलॉजी कंपन्यांच्या स्टॉक एक्सचेंज वर लिस्ट झाले आहेत. ही आय आय टी ची आणि इंजिनियरिंगची ताकद. आय आय एम अहमदाबाद च्या पूर्व विद्यार्थीनि इंदिरा नुई ह्या जागतिक दर्जाच्या पेप्सीको कम्पनीचा अध्यक्षा झाल्या आणि पेप्सीको चे लेज आणि कुरकुरे चे प्लांट त्यांनी भारतात सुद्धा उभारले. हैद्राबाद मध्ये पेप्सीको चा मँगो ज्यूस संबंधी कारखाना उभारावा म्हणून 2015 साली त्यावेळचे आंध्रप्रदेश चे मुख्यमंत्री चंद्राबाबू नायडू त्यांना जाऊन भेटले तर त्यांनी सांगितले आम्हाला वर्षाला 25 कोटी टन आंबे लागतात.पण आंध्र प्रदेशमध्ये सर्व मिळून फक्त 7 कोटी टन आंबे तयार होतात. तुम्ही लागवड वाढवा. (आपल्या माहितीसाठी महाराष्ट्राचा नंबर आंबा उत्पादनात भारतात 5वा आहे). शिवाय आम्ही भारतातील ताजे नारळ पाणी विकायला सुद्धा उत्सुक आहोत आणि इतरही शेतीविषयक अन्न धान्य विकत घ्यायला उत्सुक आहोत. पेप्सी ने भारतात अनेक शेतकरी आणि कामगाराना रोजगार दिला. पंजाब मधून चिप्स साठी विशिष्ट प्रकारचे बटाटे आणि सॉस साठी आणि इतर पदार्थांसाठी विशिष्ट प्रकारचे टोमॅटो शेतकऱ्यांकडून करार पद्धतिने लावून त्यांचा पोटापाण्याचा प्रश्न सोडवला. ही आहे आय आय एम च्या शिक्षणाची ताकद. आय आय एम मधून शिकून पुढे नावाजलेले प्रसिद्ध अर्थशास्त्री आणि रिझर्व्ह बँक गव्हर्नर डॉ रघुराम राजन, मास्टर कार्ड चे सी ई ओ अजय बंगा, मेक माय ट्रिप ह्या ट्रॅव्हल बुकिंग साईट चे सी ई ओ दीपक कालरा, जाहिरात क्षेत्रातील नावाजलेले व्यक्तिमत्त्व प्रसून जोशी असे एक ना अनेक मंडळी आपापल्या क्षेत्रात जगभर ठसा उमटवून आहेत. त्यांनी घेतलेल्या शिक्षणाचा आणि त्यांच्याकडे असलेल्या बुद्धिमतेचा जगाला आणि शक्य असेल तेव्हा भारताला आणि भारतीयांना कैक पटींनी उपयोग होत आहेत. देशसेवा म्हणजे फक्त बंदुकीच्या गोळ्या खाल्याने किंवा फासावर लटकल्याने होते असे नाही. आपल्या बरोबर असलेल्या समाजाच्या उन्नतीसाठी जरी हातभार लागला तरी ती देशसेवाच म्हटली पाहिजे. अर्थात कोणी आपले जीवन कसे व्यतीत करावे किंवा कोणी कोणाला आदर्श मानावे हा ज्याचा त्याचा प्रश्न असला तरी काही व्यक्ती ह्या वादातीत आणि पथदर्शी असतात असे मला वाटते. माधव भोळे