आत्मनिर्भर की स्वावलंबन !!

आत्मनिर्भर की स्वावलंबन !! परवा दोन प्रखर राष्ट्रवादी, मराठी भाषाप्रेमी, फेसबुकवर हुज्जत घालत होते की हल्लीच्या मराठी टीव्ही चॅनलचे वार्ताहर योग्य मराठी शब्द वापरत नाहीत वगैरे वगैरे. आम्ही भारतीय विशेषतः मराठी आणि त्यातल्या त्यात टिपिकल मंडळी या विषयात फारच आग्रही आहोत. किंबहुना तो आमच्या अस्मितेचा प्रश्न आहे असे म्हणायला हरकत नसावी. वीर सावरकरांच्या एका पुस्तकात मोपल्यांची लढाई या एका प्रकरणात सावरकर लिहितात, ज्या वेळी मोपले मुसलमान मद्रास मध्ये चाल करून आले आणि ते तेथील आयाबहिणींची अब्रू लुटत होते तेव्हा दोन वेदमूर्ती मंदिरात बसून मंदिरात प्रदक्षिणा घालताना दोन पावलामध्ये किती अंतर असावे यावर हुज्जत घालत होते. खरोखरच आपल्याला स्वावलंबन किंवा आत्मनिर्भर जो शब्द तुम्हाला भावतो त्याची व्याप्ती कळली आहे का? आपण हे शिकलो आहे की छत्रपती शिवाजी महाराज्यांच्या लढाईत लागणाऱ्या तोफा बरेच वेळा ते टोपिकर इंग्रजांकडून विकत घेत आणि त्यासाठी त्यांना मुंबईत वखार काढायला परवानगी मिळाली. त्यातील काही तशाच किंवा त्यापेक्षा भारी तोफा ते विजापूरच्या आदिलशाहीला सुद्धा पुरवायचे आणि त्याचबरोबर त्यांचे तज्ञ चालक सुद्धा आदिलशाहीला पुरवायचे. छत्रपतींचे आरमार बांधण्यासाठी पोर्तुगीज तंत्रज्ञ त्यांना मदत करत आणि पोर्तुगीज सरकारचा आदेश आला की काम अर्धवट सोडून निघून गेल्याची इतिहासात नोंद आहे. थोडक्यात काय जो दुसऱ्यावरी विसंबला त्याचा कार्यभाग बुडाला ही उक्ती आपण लहानपणापासून शिकत आलो आहे पण त्याची व्याप्ती किती मोठी आहे हे कळणे कठीण आहे. अगदी ताजे उदाहरण घ्या, सध्या रशियाने युक्रेन वर चढाई केली आणि त्यामुळे अमेरिकेने रशिया वर आर्थिक तसेच व्यवसायिक निर्बंध लादले आहेत. रशिया हा बलाढ्य देश आहे. त्याच्याकडे असलेल्या साधन संपत्तीच्या जोरावर तो जगाला दबवायला बघत आहे. जरी अमेरिकेने रशिया कडून कच्चे तेल आणि नैसर्गिक वायू विकत घेणार नसल्याचे म्हटले असले तरी युरोप मधील अनेक देश रशियाच्या स्वस्त कच्च्या तेलावर अवलंबून आहेत. त्यांनी रशियाकडून येणाऱ्या तेलावर आणि वायुवर बंदी घातली नाही. खुद्द भारत कच्चा तेल आणि नैसर्गिक वायू या बाबतीत सम्पूर्ण जगावर विशेषतः रशिया, इराण आणि मध्य आशियाई देशांवर अवलंबून आहे. त्यामुळे बळी तो कानपिळी असे म्हणतात ते काही चूक नाही. ऊर्जा हा एक मोठा विषय आहे. भारतामध्ये सध्या विकास विकास आणि विकास या शब्दाचे वलय तयार झाले आहे. ऊर्जा ह्या घटकाला त्यामध्ये एक अनन्य साधारण महत्व आहे आणि नेमके याच विषयात आपण परावलंबी आहोत. अगदी उद्योग जगतापासून, सर्व्हिस सेक्टर पासून ते शेती वीज पंपापर्यंत सर्व ठिकाणी विजेची गरज आहे. सर्व प्रकारची वाहने या मध्ये पेट्रोल, डिझेल, गॅस, आणि आता इलेक्टरीकल व्हेहिकलमधील वीज या सर्व ठिकाणी या ऊर्जेची कोणत्या न कोणत्या स्वरूपात गरज आहे. ही गरज आणखी कैकपटीने वाढतच जाणार आहे. आता भारतात घरोघरी वीज पोहोचली आहे त्यामुळे नवनवीन उपकरणे खरेदी केली जाणार आणि खप वाढणार. तसेच भारताला मॅन्युफॅक्चरिंग हब बनायचे असेल आणि दुनियेच्या गोष्टी भारतात तयार करायच्या असतील तर भारताची ऊर्जेची गरज आणखी खूप प्रमाणात वाढणार आहे. 24 तास वीज देणार हे जाहिरनाम्यात वाचायला छान वाटते किंवा एस टी मध्ये तीन हजार विजेवर चालणाऱ्या गाड्या सामील होतील हे वाचल्यावर आनंद होतो पण त्या धावण्यासाठी दररोज लागणारी वीज कशी पुरवणार? या पैकी ज्या नैसर्गिक गोष्टी भारताकडे उपलब्ध आहेत त्यामध्ये वीजनिर्मिती साठी लागणारे पाणी, नैसर्गिक गॅस, कोळसा किंवा अणू ऊर्जा याचा विचार आपण प्रथम करूया. भारतात प्रवाही पाणी खूप आहे परंतु मोठमोठाले बंधारे बांधताना तयार होणारे विस्थापितांचे प्रश्न ( नर्मदा आंदोलन), पर्यावरण वाद्याचे प्रश्न त्यामुळे रखडलेले प्रकल्प आणि त्यामुळे वाढलेली प्रकल्पाची किंमत आणि लागणारा वेळ बघता ते फार लांबचे टार्गेट म्हणायला हवे. एप्रिल 1987 साली सुरू झालेले नर्मदेवरील सरदार सरोवराचे काम सप्टेंबर 2017 ला लोकार्पण केले गेले म्हणजे 30 वर्ष एका प्रोजेक्ट ला लागली. सध्या एकंदर उत्पादनाच्या 11.8% म्हणजे 46,512 मेगा वॅट वीज पाण्यापासून तयार होते. आपल्याकडे नैसर्गिक वायू अतिशय अपुरा आहे. त्यामुळे आपण तो सध्या मस्कत सारख्या आखाती देशातून आयात करतो. भारत सरकारच्या आणि रिलायन्स च्या कॉन्ट्रॅक्ट मधील असलेल्या अरबी महासागरातील मुक्ता पन्ना तप्ती ही ऑइल आणि गॅस फिल्ड रिलायन्स ने 25 वर्षांनंतर, करार न वाढवण्याचा निर्णय घेऊन सोडली आहेत तसेच कृष्णा गोदावरी बेसिन मधील तेल आणि गॅस उखननाचे काम सुद्धा रिलायन्स ने बंद केले. कारण एकच ते परवडत नाही. कारण ही फिल्ड खर्चाच्या प्रमाणात उत्पन्न देत नाहीत म्हणून. आता सरकारी ओएनजीसी त्यावर काम करेलच पण त्यावरून तुमच्या लक्षात येईल एकंदर स्थिती काय आहे ती. सध्या 24,900 मेगा वॅट म्हणजे एकंदर उत्पादनाच्या 6.3% नैसर्गिक वायू आणि द्रव वायू पासून तयार होते ज्या पैकी काही आयात वायू पासून होते. कोळशाच्या पासून तयार होणारी वीज असली आणि भारतात भरपूर दगडी कोळसा असला तरी त्याचा दर्जा तेव्हडा चांगला नाही. त्याची लवकर आणि जास्त राख बनते त्यामानाने तेवढी उष्णता तयार होत नाही त्यामुळे ती वीजनिर्मिती सुद्धा महाग पडते. भारतातील काही वीजपुरवठादार इंडोनेशिया मधून कोळसा आयात करतात ज्याचा दर्जा चांगला आणि दर कमी आहे. कधी कधी त्यावर इंडोनेशियात बंदी घातली जाते किंवा निर्यात कर लादला जातो त्यामुळे तो महाग होतो. सध्या 203,190 मेगा वॅट म्हणजे 51.7% वीज कोळशापासून तयार होते. नैसर्गिक वायू आणि कोळश्यापासून तयार होणारी औष्णिक ऊर्जा पर्यावरणाला घातक आहे. तिच्यापासून तयार होणारा करब वायू ग्रीन हाऊस इफेक्ट तयार करून ओझोन लेयर कमी करतो जे वातावरणाला घातक आहे.. पवन ऊर्जा, सौर ऊर्जा आणि इतर अपारंपरिक ऊर्जा एकंदरीत 104879 मेगा वॅट, म्हणजे एकंदर गरजेच्या 26.7% बनते. या विषयात भारताची प्रगती निश्चित स्पृहणीय मानवी लागेल. बहुतेक सर्व अपारंपरिक ऊर्जा स्वच्छ ऊर्जा आहेत, ही पर्यावरण समतोल राखणारी आहे. अणू ऊर्जा ही स्वच्छ ऊर्जा मानली जाते तिच्या मूळे पर्यावरणाला धोका नाही असे समजतात. भारतात सध्या अणू ऊर्जा फक्त 6780 मेगा वॅट म्हणजे 1.7 % एव्हडी निर्मिती होते कारण सध्या तयार होणारी अणु ऊर्जा युरेनियम पासून केली जाते आणि भारतात युरेनियम चे साठे फारच कमी आहेत. भारत एक अण्वस्त्रधारी देश आहे. भारताचे पूर्व पंतप्रधान मनमोहन सिंग यांनी बहुमोल प्रयत्न करून भारत अण्वस्त्र प्रसार बंदी (non proliferation treaty) कराराचा भागीदार देश नसला तरीसुद्धा अमेरिका आणि तत्सम अणुऊर्जा कच्चा माल पुरवठादार देशांचा ग्राहक बनू शकला असे कारारानामे (१२३ करार), परंतु त्यातील काही अटीमुळे भारताला अद्ययावत तंत्रज्ञान ध्यायला ही मंडळी तयार नाहीत, ते फक्त युरेनियम विकायला तयार आहेत पण इतर नवीन टेक्नॉलॉजी ध्यायला तयार नाहीत. भारतात थोरियम उपलब्ध आहे परंतु थोरियम स्वतः फिझाईल मटेरियल नसून त्यापासून ऊर्जा तयार करणारी टेक्नॉलॉजी प्रचलित नाही. तरी प्रथम थोरियम पासून युरेनियम 233 बनवले जावून त्यापासून अणू ऊर्जा बनवली जाऊ शकते. भारताचा हा तीन टप्प्यातील अणू ऊर्जा तयार करणारा महत्वाकांक्षी प्रकल्प 2022-23 पर्यंत तयार होईल अशी आशा आहे. आजच्या घडीला वीज निर्मिती मध्ये भारत जगात तिसऱ्या क्रमांकावर आहे पण जसे जसे कोळसा, नैसर्गिक वायू आणि पेट्रोल डिझेल या बाबतीत जागतिक पर्यावरण विषयक निरबंध वाढत जाणार तसतसे औष्णिक विजप्रकल्प आणि त्यातून तयार होणारी ऊर्जा यावर बंधन येत जाणार. त्यामुळे अपारंपरिक ऊर्जा आणि अणू ऊर्जा हेच महत्वाचे स्रोत राहतील. तसेच जसजसे तेल, वायू यांचे साठे कमी होतील तसतसे त्यांचे दर वाढत जातील आणि ऊर्जा महाग होत जाईल. जर ऊर्जेच्या बाबतीत भारताला स्वावलंबी बनायचे असेल तर त्याला सौर ऊर्जेसाठी लाभलेला 365 दिवस सूर्यप्रकाश, पवन ऊर्जेसाठी लागणारा 7516 किमी चा समुद्र किनारा, आणि त्यावरून संपूर्ण भारतभर फिरणारा वारा, शेती पासून तयार होणारे बायोफ्युएल ( इथेनॉल वगैरे) इत्यादी अपारंपरिक ऊर्जा स्रोत तसेच थोरियम पासून तयार होणारी अणुऊर्जा यावरच भर द्यावा लागेल. असो, स्वावलंबन की आत्मनिर्भर, तुम्ही म्हणाल ते, हे बहू आयामी शब्द आहेत. आज त्यातील एक बाजू फक्त उलगडली त्याला एव्हडा वेळ गेला. अजून अशा अनेक बाजू आहेत. माधव भोळे

मोफत वापसी

मोफत वापसी: दोन दिवस युक्रेन मधील विद्यार्थ्यांना भारत सरकारने मोफत आणण्याबद्दल काही लोकांनी आक्षेप घेतला आणि टॅक्स भरणाऱ्यांचे पैसे वाया गेल्याचे दुःख दाखवले. मला काही गोष्टी या टिकाकारांच्या निदर्शनास आणून ध्यायच्या आहेत. भारतीय प्रजासत्ताक हे वेल्फेयर स्टेट म्हणून गणले जाते. म्हणजे येथे अनेक निर्णय हे लोक हितार्थ घेतले जातात. सरकार शिक्षण आणि विद्यार्थ्यांवर खर्च करत असते. त्यापैकी अनुदानित शाळा, काही कॅटेगरी मध्ये फीची सवलत किंवा पूर्ण फी माफी अशा प्रकारे सुद्धा लाभ दिला जातो. हे सर्व पैसे सरकारच्या कॉमन खजिन्यातूनच खर्च होतात जे विविध कर, जसे की इन्कम टॅक्स, जी एस टी, सर्व प्रकारचे डायरेक्ट आणि इन डायरेक्ट टॅक्सेस आणी फी. अगदी आपण ज्या म्युन्सीपल, सरकारी किंवा अनुदानित खाजगी शाळा मध्ये शिकतो याचा बराचसा खर्च सरकार उचलते. या शिवाय शेतकरी, वृद्ध पेन्शन योजना, दारिद्र्य रेषेखालील अन्न सुरक्षा योजना अंतर्गत 2 रु किलो गहू, 3 रु किलो तांदूळ, सर्व लोकांना गॅस, पेट्रोल डिझेल सबसिडी, आयुष विमा एक नाही अनेक प्रकारच्या सवलती लहानापासून मोठ्यांपर्यंत, जन्मा पासून मृत्यू पर्यंत ( अगदी स्मशानातील लाकडे सुद्धा मुंबई म्युनिसिपालिटी फुकट देते आणि बाळंतिणीची डिलिव्हरी सुद्धा मुंबईच्या कामा हॉस्पिटलमध्ये फुकट होते. घेणारे लोक लाभ घेतच आहेत. चॉईस तुमचाच आहे.) आपण हे विश्वची माझे घर म्हणायचे आणि आपल्या विद्यार्थ्यांनी परदेशी गेल्यास टीका करायची हे योग्य आहे का? जसे आम्ही टॅक्स भरतो तसे या परदेशी गेलेल्या विद्यार्थांनी किंवा त्यांच्या पालकांनी सुद्धा हे सर्व टॅक्स भरलेले असतात. चांगले मार्क मिळून सुद्धा जेव्हा लोकांना योग्य त्या चांगल्या कॉलेजमध्ये ऍडमिशन मिळत नाही त्यावेळी किंवा चांगल्या शिक्षणासाठी सुद्धा लोक परदेशी जातात. मग जर अनेक लोकांना गरिबीमुळे किंवा अन्य कारणासाठी सवलती मिळतात तर या परदेशी गेलेल्या मंडळींना आपत्कालीन मदत म्हणून सरकारने एकवेळ मोफत आणले तर काय गैर आहे? आपल्या माहितीसाठी लिहितो, 250 सीट असलेल्या एका डॉर्णीयर विमानाचा युक्रेनला जाऊन येण्याचा एक ट्रिप चा खर्च 1.1 कोटी रुपये आहे. एकंदर 16,000 विद्यार्थी युक्रेन मध्ये अडकले आहेत त्यांचेसाठीं अंदाजे 64 ट्रिप म्हणजे 70.1 कोटी रुपये खर्च होतील. भारताच्या 2022-23 च्या खर्चाचे बजेट 39.45 लाख कोटी आहे म्हणजे हा खर्च नखातील मळ सुद्धा नाही. आपण ज्यावेळी पासपोर्ट घेतो त्याच्या पहिल्या पानावर लिहिलेले असते की भारताचा राष्ट्रपती जगातील सर्व देशांना ग्वाही देत आहे की जर माझ्या देशाचा नागरिक आपल्या देशात काही कारणामुळे अडकला किंवा त्याचे काही आबाळ होत असतील तर मी त्याला परत भारतात आणायला कटिबद्ध आहे आणि तेच भारत सरकारने केले आहे. मला भारताचा अभिमान वाटतो. आता सांगा टीका किती योग्य आहे? माधव भोळे

आम आदमी पार्टी

आम आदमी पार्टी: पंजाब मध्ये एकहाती सत्तांतर करवून जिंकून आल्याबद्दल सर्वप्रथम आम आदमी पार्टी चे संस्थापक श्री अरविंद केजरीवाल आणि त्यांचे सहकारी यांचे मनःपूर्वक अभिनंदन. कोणतीही जाती, धर्म किंवा अन्य फोडाफोडीची भाषा न वापरता, पंजाब मधील लोकांशी प्रत्यक्ष सव्वाद साधून नवीन सरकारकडून त्यांच्या काय अपेक्षा आहेत याचा सर्व्हे करून त्या आशा आकांक्षा पूर्ण करण्यासाठी आपने दिलेली वचने या मुळेच हा विजय मानावा लागेल. वर्षानुवर्ष अँटी चेंबर किंवा पक्ष कार्यालयात बसून स्वतःच्या मनाप्रमाणे जाहिरनामे तयार करणार्यांना हा एक मोठा धडा आहे. नुसते मोठं मोठे पुतळे बांधून किंवा रामराज्य आणण्याची स्वप्न दाखवणाऱ्यांवर न भुलता पंजाब मधील लोकांनी दिल्लीमध्ये टेस्ट केलेला एक नवीन पर्याय निवडला आहे कारण या आधी अकाली दल, काँग्रेस सारख्या पक्षांनी केलेले पंजाबचे वाटोळे त्यांना माहिती आहे. भ्रष्टाचार मुक्त आणि ड्रग मुक्त सुशासन, कायदा आणि सुव्यवस्था सुधारणे, शिक्षण, आरोग्य, शेती आणि उद्योगाचा दर्जा सुधारणे,ठराविक वीज बिलपर्यंत पूर्ण वीज माफी त्यावर 50% बिल माफी आणि या मुळे घरगुती वीज बिलाचा सर्वसामान्यांचा बोजा कमी करणे, प्रत्येक 18 वर्षावरील महिलेला मासिक रु 1000 भत्ता देणे. पंजाब मधील शहरांना दिल्ली सारखे स्वच्छ, सुंदर, सुशोभित करणे, सम्पूर्ण वीज, इंटरनेट, इत्यादी केबल जमिनीखालून नेणे, सरकारी हॉस्पिटल आणि शाळा सुधारणे आणि त्यात मोफत उपचार करणे मोफत शिक्षण देणे. मोहोलला औषध योजना तयार करणे, 24 तास वीज उपलब्ध करून देणे, पिण्याचे पाणी, रोड, सार्वजनिक स्वछता गृह, पार्किंग व्यवस्था, सीसीटीव्ही कॅमेरे, मुख्य म्हणजे पुढील पाच वर्षात टॅक्स वाढवणार नाही. भ्रष्टाचार वर उपाय म्हणून जनलोकपाल नेमणे इत्यादी हे जाहीर नाम्यात आहे. यात कोठेही अमक्या समाजाला एव्हडे कोटी, तमक्याच्या स्मारकाला एव्हडे कोटी, शेतकऱ्यांना जास्त सवलत, शहरी भागाला कमी सवलत हा विषय नाही. नाही कोणत्या समाजात चढाओढ. खरे म्हटले तर नागरिकांच्या या सर्व रास्त अपेक्षा आहेत. यातील भ्रष्टाचार हा मुद्धा सोडला तर बाकी योजना राबविणे सहज शक्य आहे. यातील किती पूर्ण होतील ते बघणे महत्वाचे आहे पण मेनुकार्ड तर चांगले आहे. भ्रष्टाचाराच्या बाबतीत तो एव्हडा खोलवर रुजला आहे की तो 5 वर्षात निघणे कठीण आहे पण त्याची मात्रा वेगवेगळ्या उपायांनी कमी करता येते हे मोदोनी सर्व योजना आधार ला जोडून निदान 15% करून दाखवले. अजून उच्च पातळीवरील भ्रष्टाचार कमी करण्यात त्याना माफक यश आले आहे. असे 10 तरी केजरीवाल आणि योगी अजून तरी तयार व्हायला हवेत जे सुशासन करून प्रस्थापिताना सुधारतील आणि सुशासनाच्या बाबतीत उत्तम चढाओढ होईल. माधव भोळे

इतिहास, भारत आणि भविष्यकाळ??

इतिहास, भारत आणि भविष्यकाळ?? गेल्या आठवड्यात शिवजयंती, हिंदू हृदयसम्राट वीर सावरकर यांची पुण्यतिथी या सारख्या महत्वाच्या घटना झाल्या. छत्रपती शिवाजी महाराज, छत्रपती संभाजी महाराज, बाजीराव पेशवे, नेताजी सुभाष चंद्र बोस, शाहू, फुले, आंबेडकर या आणि अशा जिव्हाळ्याच्या व्यक्तींबद्दल विषय आला की आमचे उर भरून येते, आम्ही त्यामध्ये रममाण होऊन जातो. त्यांच्या पराक्रमावर आणि कर्तृत्वावर आमच्या पैकी अनेक लोक जोरजोरात फुशारक्या मारत राहतात. ठीक आहे, ते सर्व आदरणीय, आदर्श आणि प्रेरणादायी नेतृत्व होते यात शंकाच नाही, पण किती वर्षे आपण या इतिहासात रमुन जाणार? जग कोठे आहे आणि आपली तरुणाई काय करत आहे? आपणा सर्वांना माहित आहे की छत्रपती शिवाजी महाराजांना लागणाऱ्या काही लांबपल्ल्याच्या तोफा त्यांनी इंग्रजांकडून विकत घेतल्या. त्याना लागणारे आरमार तयार करण्यासाठी त्यांनी पोर्तुगीज तंत्रज्ञ बोलावले होते. थोडक्यात जरी पुराण काळामध्ये आपण तंत्रज्ञानामध्ये पुढारलेले होतो असे मानले तरी नंतरच्या काळात आपण पाठी पडलो हे सत्य आहे. कालच तुम्ही वाचले असेल की रशियाने युक्रेन वर हल्ला केल्यानंतर रशियाने युक्रेनच्या इंटरनेट आणि टेलिकम्युनिकेशन सेवेवर हल्ला करून ती यंत्रणा उध्दवस्त केली जेणेकरून तिचा बाह्य जगाशी संपर्क तुटला पाहिजे. अशावेळी युक्रेनच्या अध्यक्षांनी अमेरिकेतील सर्वात श्रीमंत आणि प्रसिद्ध तंत्रज्ञ अशा इलोन मस्ककडे मदतीची याचना केली आणि काय आसचर्य अवघ्या 10 तासांत एलोन मस्क ने त्याच्या स्टारलिंक ह्या इंटरनेट कम्पनी द्वारा युक्रेन ची इंटरनेट आणि टेलिकम्युनिकेशन व्यवस्था सुरू केली आणि त्यांना आश्वसित केले की आणखी मोबाईल इंटरनेट टर्मिनल्स आपल्या वाटेवर आहेत. या कठीण परीक्षेच्या काळात, मस्क ने लाखो युक्रेनियन लोकांची मने जिंकली. स्टारलिंक ही एलोन मस्क ची कम्पनी अंतराळातील 2000 उपग्रहाद्वारे ग्राहकाच्या उपकरणात थेट इंटरनेट सेवा पुरवते. ही आहे तंत्रज्ञानाची ताकद. नवीन युद्ध नवीन तंत्रज्ञानावर खेळली जातात आणि जातील. आपण भारतीय यात कुठे बसतो? आपण ज्या तंत्रज्ञानावर काम करतो ते तंत्रज्ञान आपल्या मालकीचे आहे का? दुसऱ्यावर अवलंबले तर काय होते ते मी सांगण्याची गरज नाही. तरुणाई नुसते जयंत्या, पुण्यतिथ्या, गडकिल्ले, म्युझियम, जुनी शास्त्रागार बघत बसणार काय? मग कशाला आहेत आयआयटी, इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्सेस, एम्स, सीएसआरआय, डी आर डी ओ वगैरे? भारतीय तरुणाई ने यावर जरूर विचार करायला हवा. किती वर्षे लठ्ठ पगारासाठी परदेशी कंपन्यांमध्ये आपली बुद्धी गहाण ठेवणार? एकदा विको वज्र्यदनतीचे गजानन राव पेंढारकर म्हणाले होते की आम्ही सुशिक्षित मंडळी जेव्हा नोकरीच्या पाठी लागतो तेव्हा हे अध्याहृत आहे की आम्ही गळ्यात पाटी लावलेली असते "मेंदू भाड्याने देणे आहे". अतिशयोक्ती सोडून ध्या पण प्रत्येकाने आपापल्या कुवतीनुसार याचा विचार करणे आवश्यक आहे. माधव भोळे

धर्मदाय संस्थांचे बजेट:

धर्मदाय संस्थांचे बजेट: धर्मदाय संस्थांचे बजेट तयार करताना खालील गोष्टी विचारात घेणे आवश्यक आहे. निव्वळ उत्पन्न: १) बँकेतील व्याज ( सेव्हिंग आणि फिक्स डिपॉसिट वरील) २) सर्व साधारण देणग्या ( यात कॉर्पस किंवा इयर मार्क फंडाच्या देणग्या धरू नयेत) ३) बॉण्ड्स किंवा तत्सम इन्स्ट्रुमेंट्स वरील व्याज ४) म्युचल फंडावरील लाभांश. ५) इतर उत्पन्न निव्वळ खर्च: १) वार्षिक आस्थापन खर्च २) संस्थेच्या मूळ उद्दिष्टकडे होणारा खर्च. ३) वार्षिक सभा किंवा सम्मेलनाला होणारा खर्च ४) संस्थेच्या प्रचाराच्या दृष्टीने होणारा कार्यक्रम किंवा इतर खर्च ५) संस्थेच्या घटनेतील तरतुदी प्रमाणे प्रॉफिट किंवा अन्य रकमेच्या तरतुदी ज्या गंगाजळी किंवा इयर मार्क फंड किंवा अन्य खात्यात टाकल्या जाणाऱ्या वार्षिक तरतुदी ६) घसारा या मध्ये एक गोष्ट लक्षात घ्यायला हवी की देणग्याचे उत्पन्न आपल्या हातात नसते पण खर्चाचे आयटेम नंबर २,३,४,५ हे आपल्या हातात असतात आणि त्यामुळे आपण आपली संस्था शक्यतो कायम नफ्यात राहील असे व्यवस्थापन करू शकतो. या मध्ये एक सोपा उपाय आहे तो म्हणजे खर्चाच्या प्रत्येक आयटेम चे सूत्र निव्वळ उत्पन्नाच्या % मध्ये ठेवले तर बहुतेक वेळा हे आपोआप शक्य होते. हे केल्यामुळे ad-hoc खर्च करण्याला चाप बसतो. अनेक लोक बजेट ठरवताना गेल्या वर्षीच्या बजेटच्या काही % कमी किंवा जास्त आकडे तयार करतात पण ते अशास्त्रीय आहे कारण त्याप्रमाणे उत्पन्न वाढले नाही तर नुकसान होऊ शकते. तसेच धर्मदाय संस्थांना म्युचल फंडामध्ये गुंतवणूक करायला काही विशिष्ठ स्कीम मध्येच परवानगी आहे ज्याची लिस्ट वेळोवेळी धर्मदाय आयुक्तालय प्रसिद्ध करते. तसेच अशी गुंतवणूक करताना एक किंवा दोन सर्टीफाईड फायनान्शियल अन्यालिस्ट चा सल्ला घ्यावा जेणेकरून गुंतवणूक चांगला परतावा देईल आणि गुंतवणूक कमी जोखमीची असेल. बघा या बद्दल विचार करून. पटले तर घ्या. माधव भोळे

सहज सुचले म्हणून 1

सहज सुचले म्हणून. गेल्या आठवड्यातील माझ्या देवरूखे ज्ञातीबद्दल लिहिलेल्या 2 पोस्टवरून मी एक जात पात मानणारी व्यक्ती आहे असा अनेकांचा गैरसमज झाला असावा असे वाटते. हे दोन्ही लेख फक्त आणि फक्त माहितीसाठी होते या पलीकडे त्याचा अन्वयार्थ लावणे चूक होईल. प्रत्यक्षात जात पात, देव धर्म, संस्कार, अध्यात्म की ऐहिक सुख वगैरे विषय हे पूर्णपणे व्यक्तिगत आहेत असे मला वाटते. माझ्या घराच्या उंबरठ्याच्या बाहेर मी प्रथम एक माणूस आहे नंतर भारतीय, नंतर हिंदू नंतर ब्राह्मण. जर एखादा मुसलमान वृद्ध पाण्याविना तडफडत असेल तर मी त्याला लगेच पाणी देईन त्यावेळी त्याचा धर्म बघणार नाही. कोणी आपल्या लेकी कोणाकडे ध्याव्यात किंवा कोणत्या ज्ञातीच्या सूना घरी आणाव्यात हा व्यक्तिगत विषय आहेच पण त्याच बरोबर तो आपला प्रश्न नसून तो आपल्या मुलांचा व्यक्तीगत प्रश्न आहे असे मी मानतो कारण त्यांचा संसार त्यांना करायचा आहे. त्यांनी विचारले तर जरूर मार्गदर्शन करावे अनेकवेळा फेसबुक वर लिखाण करताना अनेक प्रतिवादींशी संघर्ष करावा लागतो. एखादे लिखाण वाचकाच्या मर्जीच्या विरुद्ध गेले की तो त्याच्या कुवतीनुसार माझे मूल्यमापन करण्याचा प्रयत्न करतो. आपली आराध्य दैवते जी प्रत्येकाची वेगवेगळी आहेत. कोणी शिवाजी मानतो, कोणी गांधीजी तर कोणी सावरकर, कोणी नेताजी, कोणी आंबेडकर, कोणी नथुराम तर कोणी चाफेकर बंधू. कोणी नेहरू, इंदिरा गांधी तर कोणी मोदी मानतात. त्यातील एकाचे चांगले गुण सांगितले की प्रतिवादी त्याच्या कुलनगड्या काढून माझेच आराध्य दैवत कसे चांगले आहे हे सांगण्याचा प्रयत्न करतो. मी म्हणतो ही सर्व थोर मंडळी आहेत, आपापल्या वेळेला आणि आपापल्या भूमिकेचे वेळी किंवा ज्या परिस्थितीत ते तसे वागले ते योग्यच असावेत. या सर्व मंडळींचे त्यावेळी आपापले फॉलोअर्सर होते आणि अजूनही आहेत. या प्रत्येकात अनेक चांगले गुण होते आणि काही वाईट गुण सुद्धा होते किंवा त्यांच्या चुका सुद्धा झाल्या असतील. म्हणून राजरोसपणे त्यांचे वर टीका करून बाकीच्या लोकांच्या दैवतांना तुच्छ मानणे हे अन्यायकारक आहे असे वाटते. या पैकी एखाद्या व्यक्तीचा एखादा चांगला गुण आपण आत्मसात केला तर त्यामुळे आपल्या चारित्र्यात भर पडेल आणि आपले आयुष्य समृद्ध होईल. पण ते न करता आपण दुसऱ्याच्या वाईट बाजूवर टीका करत राहतो हे चूक आहे असे मला वाटते. मागे एक प्रसंग झाला आणि त्यावेळी मला खरोखर अशा भारतीय विचारसरणी ची कीव आली. एकदा सावरकरवादी नट शरद पोंक्षे यांनी फेसबुकवर लिहिले की ते "हे राम नथुराम" या नाटकाचा प्रयोग लंडनच्या थिएटर मध्ये करण्यासाठी जात आहेत. त्या वेळी मी टिप्पणी केली की असे नाटक तुम्ही लंडनमध्ये का प्रदर्शित करता? महात्मा गांधी एक थोर व्यक्ती होते, सम्पूर्ण जगात त्यांना आजही मानतात, त्या गांधीजींची हत्या करणाऱ्या नथुराम चे नाटक जगात नेत आहेत. ठीक आहे गांधीजींचे विचार तुम्हाला मान्य नाहीत, तुम्ही नथुराम मानता. परंतु एवढ्या मोठ्या नेत्याची हत्या होणे हे भारतीयांचे दुर्दैव आहे. कारणे काहीही असोत पण तो भारतीयांच्या अभिमानाचा विषय नाही. मग जे विषय भारतीयांच्या अभिमानाचे नाहीत ते विषय भारता बाहेर का मांडत आहेत. भारताचे प्रश्न भारतातच राहुध्या. त्यावर पोंक्षे यांनी लगेच मला मी गांधीवादी म्हणून माझ्यावर टीकेची झोड उठवून त्यावर ट्रॉल केले. मी म्हटले तुम्हा नाट्यकर्मीना, जंगली कबुतर, घाशीराम कोतवाल, गिधाडे अशीच नाटके भारताबाहेर न्यायला आवडतात. जर चांगली नाटके न्यायची असतील तर रायगडाला जेव्हा जाग येते, राजा शिवछत्रपती, बॅरिस्टर अशी दर्जेदार नाटके न्या. पण भारताची नाचक्की होईल अशी नाटके नेऊ नका. पण पट्ट्याने काही ऐकले नाही. शेवटी मी टिपणी करायचे सोडून दिले. कारण एकच आम्हाला बाजीरावाची मस्तानी लक्षात रहाते पण त्याचा पराक्रम लक्षात राहत नाही. वाईट पटकन पसरते पण चांगले पसरवायला वेळ लागतो. कारण दुर्गंधी दूरवर पसरते पण मोगरा जवळपासच खुलतो. असो मी कोणाला दुखावले तर नाही ना हे नेहमी बघण्याचा प्रयत्न करतो. या लेखावर सुद्धा अनेक उलटसुलट प्रतिक्रिया येतील पण ठीक आहे त्यालाच चर्चा म्हणूया. माधव भोळे

गोत्र आणि सगोत्र विवाह.

गोत्र आणि सगोत्र विवाह. दिवसेंदिवस समाजातील विवाह समस्या कठीण होत चालली आहे. शिकलेली मुले/मुली, वाढलेल्या अपेक्षा, ऐहिक सुखाच्या नवनवीन व्याख्या, भौगोलिक आणि नोकरी व्यवसायाची बंधने यामुळे अनेक चाळण्या लावून या समस्येकडे बघितले जाते. त्यात काही पारंपरिक समजुती सुद्धा आहेत. त्यातील एकावर हे विवेचन. अनेक वेळा विवाह जमवताना आपण पत्रिका आणि गोत्र बघतो. पत्रिका ही जन्मवेळ, जन्मतारीख, जन्म ठिकाण या वर अवलंबून असून, पत्रिका मनुष्याचा स्वभाव, सांपत्तिक स्थिती, बौद्धिक सुसंवाद, शारीरिक संबंध, पारिवारिक संबंध इत्यादी गोष्टींचा विचार करते. गोत्र हा पत्रिकेचा मूळ भाग नसून तो आपल्या परिवाराचा भाग असतो. एकाच कुटुंबातील सर्वांचे गोत्र एकच असते. आपली गोत्र आपल्या ऋषी मुनींचा नावावरून पडली असून ती वंश परंपरागत चालत आली आहेत. ज्यावेळी आपण एकाच गोत्रात लग्न करायचे असा विचार केला जातो त्यावेळी आपण एकाच घरात लग्न करतो म्हणजेच बहीण भावात लग्न करतो असे मानले गेले आहे. हिंदू शास्त्रात एकाच घरातील बहीण भाऊ लग्न करायला बंदी आहे त्याचे कारण नुसतेच नैतिक नसून आनुवंशिक (जेनेटिकल) सुद्धा आहे कारण एकाच घरातील बहीण भावानी जर आपसात विवाह केला तर त्यापासून होणारी उत्पत्तीचा डीएनए हा जास्त कमकुवत असू शकतो आणि त्यामुळे निकृष्ट दर्जाची उत्पप्ती तयार होते असे म्हणणे आहे. ह्या बाबतीत भारतातील अनेक गावांमध्ये एकाच गावात एकाच गोत्रात विवाह करायला बंदी आहे. ( अंतर गोत्र अंतर गाव) ( कायद्याने नाही). या उलट भिन्न गोत्रातील विवाह जास्त सकस मानला गेला आहे. जसे की रायवळ आंब्यापेक्षा कलमी आंब्याचे झाड जास्त सशक्त असते. पण ज्या परिवाराच्या अनेक पिढ्या दुसऱ्या ठिकाणी, किंवा ज्या पिढ्यांचा एकमेकांशी काहीही संबंध असण्याची सुतराम शक्यता नाही अशा परिवाराची गोत्र कदाचित एक असली तरी तो विवाह आपण निषिद्ध मानतो हे खरोखरच विचार करण्याची गोष्ट आहे. खरोखर हे बंधन योग्य आहे का? कारण साधारण पाच ते सहा पिढ्यांनंतर आपले मूळ डीएनए, त्या मधील पिढ्यांच्या विवाहांमुळे, एव्हडे बदलले गेलेले असतात की मूळ डीएनए आणि 6 व्या पिढीचा डीएनए ( अंदाजे 150 वर्ष कारण एका पिढीतील अंतर 25 वर्ष पकडले आहे) यात जमीन अस्मानाचे अंतर असते, कारण प्रत्येकवेळी मूल होताना आई आणि वडिलांचा डीएनए यांचे मिश्रण होऊन मुलाचा डीएनए तयार होतो. त्यामुळे जी संकल्पना साधारण 4 ते 5 हजार वर्षांपूर्वी सुरू झाली ती आता समाजाचा एव्हडा विस्तार झाला, एव्हडे स्थलांतर झाले, एवढे संकर झाले त्यामुळे एकाच गोत्रातील अनेक व्यक्तींचे डीएनए फारच वेगवेगळे असणार. जेनेटिकल डीएनए ही अतिशय क्लीष्ट गुणसूत्र पद्दत आहे ती मानवाच्या शरीरातील सर्व व्यवहार सुरळीत राहण्यासाठी ईश्वराने तयार केलेली एक व्यवस्था ( सिस्टीम ) आहे आणि ती सर्व शरीरात काम करत असते. मान्य आहे की एकाच गावातील, एकच आडनाव असणारे किंवा एकाच कुटुंबातील लोकांनी, एक गोत्र असेल तर आपसात विवाह करू नये पण जर दोन वेगवेगळ्या ज्ञातीतील किंवा एकाच ज्ञातीतील वेगवेगळ्या ठिकाणी पिढ्यान पिढ्या राहणाऱ्या एकाच गोत्रातील मंडळींनी सगोत्र विवाह करण्यास कोणतीही शास्त्रीय ( सायंटिफिक) अडचण नसावी असे मला वाटते. अनेक सगोत्र विवाह यशस्वी झालेली उदाहरणे सुद्धा आहेत. आजकाल बहुतेक निकृष्ट होणाऱ्या उत्पत्या ह्या गोत्रांपेक्षा बर्थ कंट्रोल पिल्सचा अतिवापर आणि मूल होण्यासाठी टाळमटाळ करणे ह्या मुळेच होत असतात किंवा मुळातच जननेंद्रियांमध्ये काही अडचण असेल तरच ते शक्य आहे, असे माझे वयक्तिक मत आहे. राहिली ती परंपरा तर ती किती ताथ्यावर आधारित आहे हे ज्याचे त्याने ठरवावे. आपण बापुडे कोण ठरवणार कोणी काय करावे ते? जाणकारांनी ताथ्यावर आधारित मार्गदर्शन केले तर नक्कीच आवडेल. माधव भोळे.