शैक्षणिक कर्ज, एक अमूल्य सामाजिक सुविधा.

शैक्षणिक कर्ज, एक अमूल्य सामाजिक सुविधा. काल आमच्या मालाड मधील दादासाहेब भेटले होते. ते कुठल्याशा शैक्षणिक संस्थेत काम करतात. म्हणत होते की माझ्या ओळखीमध्ये कोणीतरी संस्थेकडून शिक्षणासाठी कर्जाऊ पैसे घेतले आहेत. गेले ८ वर्ष झाली पण अजून पूर्णफेड केलेली नाही. तर मी त्यांच्याशी परतफेडी बद्दल बोलावे. त्यांच्या माझ्यात झालेला सव्वाद खालील प्रमाणे : मी: तुम्ही कर्ज देताना काही करारनामा करता का? ते: हो. मी: बँक कर्ज देताना काही तारण घेते तर तुम्ही काय तारण घेता? ते: आम्ही तारण घेत नाही पण दोन किंवा तीन शिफारसकर्ते यांची शिफारस घेतो. मी : तुम्ही व्याज घेता का? ते : व्याज घेत नाही मी: परत फेडीला काही मुदत असते का? ते: शिक्षण पूर्ण झाल्या पासून ५ वर्ष. मी: जर ५ वर्षात परत फेड झाली नाहीतर त्या नंतर व्याज लावतात का? ते: त्या ५ वर्षानंतर व्याज घेण्याची तरतूद त्या करार पत्रात आहे. मी: जर परतफेड होत नसेल तर तुम्ही काय करता. ते: आम्ही कर्ज फेडिसंबंधि पत्र आणि स्मरण पत्र पाठवतो. मी: कोणत्या पत्यावर? ते: त्याच्या मूळ पत्यावर, ज्या वेळी तो शिक्षण घेत होता. पण बरेच वेळा नंतर पत्ते बदललेले असतात आणि विध्यार्थी नवीन पत्ता कळवत नाहीत. दिलेले फोन नंबर सुद्धा बदलेले असतात. मी: मग तुम्ही काय करता? ते : त्या विद्यार्थ्यांच्या ओळखीतील माणसांकडुन त्याचा नवीन पत्ता घेतो. कधी कधी मिळतो, कधी कधी मिळत सुद्धा नाही. मी: बरे ज्यांना हे पत्र मिळते ते ताबडतोक परत फेड करतात का? ते: कर्ज घेताना त्यांची प्राथमिकता शिक्षण असते त्यामुळे ते सर्व अटी मान्य करून कर्ज घेतात. काही चांगली मुले आणि चांगली कुटुंबे, कर्ज परत फेड आपले इती कर्तव्य समजून लवकर परत फेड करतात, पण काही विध्यार्थ्यांची कर्ज परत फेड करण्याची ईच्छा शक्ती कमी असते. वेळ येते तस तसे त्यांची आयुष्याची प्राथमिकता बदलते असे दिसते. कधी नोकरीं मिळाली नाही, मिळाली तर ती पर्मनंट नाही, जागा विकत घ्यायची असते, लग्न झालेले असते, मूल झालेले असते त्या मुळे परत फेड शक्य होत नाही असे सांगून वेळ मारून नेतात. कधी कधी तर चार चाकी किंवा बंगला घेतात आणि शैक्षणिक कर्ज टांगून ठेवतात. मी: मग अशा मुलांना तुम्ही कर्ज का देता? ते: ही संस्था सामाजिक आहे. समाज आणि त्यातील मंडळी चांगली आहेत या चांगुलपणावर विश्वास असलेली मंडळी देणग्या देतात, त्या पैशातून त्याच भावनेने संस्था विद्यार्थ्यांना परत फेडीच्या अटीवर कर्ज देते. मी: पूर्वी असे कधी होत असे का? ते: हो. पण बरेच विध्यार्थी पैसे परत करीत. आता न देण्याचे प्रमाण वाढले आहे किंवा खूप उशीर करतात. मी: मग तुम्ही काय उपाययोजना करता? ते : त्या विध्यार्थ्यांच्या शिफारस कर्त्याना सांगून बघतो. कधी कधी परिणाम होतो, कधी कधी होत नाही. मी: मग एव्हडा सर्व खटाटोप करायला खूप वेळ आणि पैसा लागतो तो वेळ कोण खर्च करतो? आणि तुमच्यापुढे हे काम कोण करणार? ते: आपण आपले कर्तव्य करत राहायचे. बाकी परमेश्वर बघून घेईल. मी: पण संस्था म्हणून तुम्ही काही स्ट्रातिजी आखली असेल ना? कारण मी असे ऐकले आहे की याच कारणास्तव बऱ्याच ब्राह्मण संस्थानी शैक्षणिक कर्ज देणे बंद केले आहे. शिवाय हल्ली बँका सुद्धा कर्ज देतात. ते: मग ते आपली सामाजिक बांधिलकी म्हणून काय करतात? मी: ते शैक्षणिक शिष्यवृत्ती देतात पण ती परत फेडीची नसते, कारण त्यांचे म्हणणे आहे की समाजात देणगीदार भरपूर आहेत, पण सामाजिक काम करायला कार्यकर्ते कमी आहेत. असले तरी, असली किचकट कामे करायची त्यांची तयाऱी नाही. त्यांच्या मते नवनवीन विध्यार्थी कर्ज घेत राहणार, त्यातील काही परतफेड करणार, काही नाही. मग हे चक्र असेच चालू राहणार. ते याला थँकलेस जॉब म्हणतात. त्यांच्यामते आजकालच्या काळात कर्ज दिल्या नंतर त्याची जाणीव तर राहुंध्या उलट ती वसुल करते वेळी वाईटपणाच येतो. ते: तुमचे म्हणणे बरोबर आहे, पण जी जुनी दिलेली कर्जे ती सुद्धा अजून पूर्ण वसुल होत नाहीत. अडचण अशी आहे, ही सुविधा खूप चांगली आहे पण म्हणतात ना एखादा नासका कांदा सर्व कांदे खराब करतो किंवा एखादा घाणेरडा मासा पूर्ण तलाव खराब करतो. मी: हो, जर सर्व मंडळींनी आपआपली कर्जे वेळेवर परत केली असती तर हा प्रश्नच नव्हता पण तसे होत नाही मग दुसरी काही उपाययोजना करावी लागते. नाहीतर आंधळे दळते, कुत्रे पीठ खाते अशी परिस्थिती उद्भवायला नको. ते: तुमचे म्हणणे मी आमच्या विश्वसतांच्या कानावर घालीन, बघूया ते काय म्हणतात ते. मी : तुम्ही सांगितलेल्या विद्यार्थ्याच्या पालकांना मी बोलून बघतो पण ते विचारतील की हा व्यवहार आम्ही आणि त्या संस्थेमधील आहे, तो त्यांनी तुम्हाला का सांगितला, तर काय सांगू? उलटा चोर कोतवाल को डाटे!! ते: त्यांनी त्यांचा संस्थेशी असलेला व्यवहार नीट केला नाही म्हणून ही सांगायची वेळ आली असे मी म्हटले म्हणून सांगा. मी: ठीक आहे, तुमच्या सदकार्याला माझा विनम्र नमस्कार आणि देव त्या सर्व कर्जदारांना वेळेवर परतफेड करण्याची बुद्धी देवो हीच प्रार्थना. माधव भोळे