बलसागर भारत होवो! विश्वात शोभूनी राहो!

बलसागर भारत होवो! विश्वात शोभूनी राहो!

माझा एक वर्गमित्र, गेले २०-२५ वर्ष स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांचे गुणगौरव करणारा संगीत आणि भजन कार्यक्रम अत्यल्प मोबदला घेऊन करतो. 

कधीही संदेश न पाठवणाऱ्या त्याने आज सकाळी मला एका पत्राचा फोटो पाठविला, ज्या मध्ये २ सप्टेंबर १९३८ रोजी सेंट्रल प्रोविन्स आणि बेरार मधील असलेल्या त्यावेळच्या काँग्रेस सरकारचे जनरल सेक्रेटरी ( पत्रात त्याचे नांव सुद्धा नाही आहे ) यांनी त्यांच्या विभागातील उच्च पदस्थांना लिहिलेला मेमो होता त्यामध्ये "या पुढे श्री. गांधी यांना महात्मा गांधी संबोधावे " अशी एका ओळीची टिपण्णी होती. त्या एका ओळीवरून जसा न्यायालयीन भक्कम पुरावा म्हणा तसे मला मित्राने लिहिले की "या वरून हे सिद्ध होते की गांधी इंग्रज्यांचे हस्तक होते".

मला प्रश्न पडला की समजा याच्या वडिलांना त्यांच्या कोणी शत्रूने काही मोठी उपाधी दिली असती तर तें त्यांचे पिताश्री त्यांचे हस्तक म्हणू शकतो का?

ह्या मित्राला बहुतेक काँग्रेसचे प्रोव्हन्सियल सरकार माहिती नसावे त्यात सेंट्रल प्रोविन्स काय किंवा बेरार काय माहिती नसावे. तर त्या प्रोव्हनशियल सरकार ज्या मध्ये त्याकाळच्या त्या प्रोविन्सच्या विधान परिषदे मध्ये काँग्रेस बहुसंख्य असल्यामुळे तसा आदेश काढला असेल तर त्यामुळे गांधीजी ब्रिटिशांचे हस्तक होतात हा पुरावाच किती सबळ आहे हे आपण समजायला हवे. त्यामुळे त्या मित्राचे मला हसू आले. 

ना इतिहासाचा अभ्यास, ना भूगोलाचा. 

असो;

मी त्याला लिहिले:

आता इंग्रज, महात्मा गांधी आणि स्वातंत्र्यवीर सावरकर तिन्ही अस्तित्वात नाहीत. त्यामुळे त्यातील कोण चूक, कोण बरोबर या मध्ये वेळ घालवण्यात काय अर्थ आहे? त्या दोघांच्या, त्यांच्या त्यांच्या अनुभवानुसार परस्पर विरुद्ध भूमिका होत्या यात दुमत नाही पण म्हणून एक देशभक्त आणि दुसरा देशद्रोही ठरवणे न्याय्य होणार नाही. 

लोकमान्य टिळक आणि समाज सुधारक आगरकर किंवा लो. टिळक आणि नामदार गोपाळ कृष्ण गोखले यांचे कमालीचे मतभेद होते, म्हणून काय आगरकर किंवा गोखले देशद्रोही होत नाहीत. 

ह्या सर्वांचे, त्यांचे सहकारी आणि त्यांचे अनुयायी यांचे विचार कित्येक वेळा भिन्न आणि काही वेळा परस्पर छेद देणारे होते म्हणून काय तें देशाचे शत्रू नव्हते. तें सर्व देशभक्तच होते. त्यांना नांव ठेवणारे आम्हीच चूक आहोत.

आता जुन्या चुका तपासण्यापेक्षा नवीन चुका होणार नाहीत याची काळजी घ्यायला हवी. आपापसात भांडणे आणि लढाई करण्यापेक्षा एकत्र होऊन शत्रूवर विजय मिळवायला हवा. आपले शत्रू ओळखायला शिकले पाहिजे.

लढाई करायचीच असेल तर भ्रष्टाचार, अस्वच्छता, कुप्रथा, जातीभेद, भोंदू साधू आणि हकीम यांच्याविरुद्ध करा. बंगाली बाबा आणि तंत्र मंत्र करणाऱ्यांविरुद्ध. अज्ञाना विरुद्ध. शिक्षण आणि चांगले संस्कार यांचा प्रसार करायला हवा. 

सावरकर आणि गांधी यांनी अस्पृश्यतेविरुद्ध लढा दिला. सावरकर विज्ञान हाच देव मानत. गांधीजींनी स्थानिक स्वराज्य संस्था, ग्राम विकास, ग्रामीण रोजगार, खादी आणि ग्रामोद्योग ( या खात्याचा गेल्या वर्षीचा महसूल रु. १ लाख कोटीचे वर आहे ), निसर्गपचार ह्या विषयात खूप काम केले आहे. आपली गावे सुधारायला हवीत. शेती उत्पन्न वाढायला हवे. ग्रामीण रोजगार मुबलक व्हायला हवा. त्यांच्या चुका शोधण्यापेक्षा त्यांचे चांगले गुण अमलात आणायचा प्रयत्न करा.

नवनवीन प्रकारचा साम्राज्य वाद असतो जसा इकॉनॉमिक इम्पिरियालीझम, टेक्नॉलॉजीकलं इम्पिरिअलीझम, टेरररिसम, नक्षलिझम इत्यादी विरुद्ध लढा उभरायला हवा. 

शेवट गांधी आणि सावरकर दोन्ही भारताच्या शत्रूनविरुद्ध लढत होते. मार्ग कदाचित वेगवेगळे असू शकतील पण उदिष्ट एकच. बलसागर भारत होवो! विश्वात शोभूनी राहो!

माधव भोळे

पाककला आणि त्याचे महत्व भाग २

 पाककला आणि त्याचे महत्व भाग २

काल मी पाककला आणि त्याचे महत्व भाग १ हा लेख लिहिला होता त्याला बऱ्याच लोकांनी प्रतिसाद दिला. काल वाचता वाचता असे लक्षात आले की अनंत अंबानी च्या लग्नामध्ये शाकाहारी पदार्थ बनवण्यासाठी अंबानी परिवाराने पेरू ह्या दक्षिण अमेरिकी देशातील सुप्रसिद्ध आचारी Virgilio Martinez, ज्याचे "सेंट्रल" ह्या नांवाचे उपहारगृह सन २०२३ मध्ये जगातील सर्वोत्तम उपहारगृह म्हणून नोंदवले गेले, त्याला ह्या कामासाठी प्रमुख आचारी म्हणून नेमले होते.

भारतासारख्या मुख्यत्वे शाकाहारी देशात अंबानींना एकही सर्वोत्तम शाकाहारी आचारी मिळू नये याचे थोडे आश्चर्य वाटले आणि विचार करायला सुरवात केली. 

आपल्या मराठी भोजन किंवा पदार्थांबद्धल बोलायचे झाले तर आजकाल आपली मराठी किंवा गुजराती शाकाहारी मंडळी उपहरगृहांमध्ये दक्षिणात्य डोसा, इडली, सांबार किंवा उत्तरेकडील सर्व प्रकारचे पराठा, बिर्याणी, पुलाव, पनीर, मिश्रित भाज्या किंवा वेस्टर्न पिझा, बर्गर, मोमोझ, पास्ता आवडीने खातात पण यां विरुद्ध अमराठी मंडळी मराठी हॉटेल मध्ये जाऊन वडापाव, मिसळ सोडले तर इतर मराठी पदार्थ खातात का? कारण आपण इतर अनेक चांगले मराठी पदार्थ मराठी हॉटेलमध्ये ठेवतंच नाही. मराठी हॉटेलची संख्या सुद्धा कमी झालेली आहे. शिवाय आपण वर्षानुवर्षे तेच तेच पदार्थ बनवत आहोत. त्यात काही व्हरायटी किंवा व्हेरीयेशन केले आहे का? 

पूर्वी डोस्या मध्ये फक्त साधा डोसा, मसाला डोसा, उत्तपा एव्हडेच मिळत होते. आता डोसा, आणि उत्तपा च्या कमीत कमी २५ तें ३० व्हरायटी "डोसा प्लाझा" हॉटेल मध्ये उपलब्ध आहेत. त्यामध्ये मैसूर मसाला, चायनीज डोसा, मशरूम डोसा, नूडल्स डोसा अशा प्रकारचे डोसे एवढेच काय पण एका ठिकाणी आयस्क्रीम डोसा पण बघितला. 

पराठ्या मध्ये कमीतमी १८ प्रकारचे पराठे जसे की आलू पराठा, मुली पराठा, गाजर पराठा, गोबी पराठा, मग आलू गोभी पराठा, मिक्स पराठा. तुम्ही कल्पना ही करू शकणार नाही अशी कॉमबिनेशन ही मंडळी तयार करतात आणि विकतात सुद्धा. 

अहमदाबाद च्या इंदुबेन खाकरावला यांच्याकडे १३६ प्रकारचे खाकरा, १९ प्रकारची लोणची, ९ प्रकारच्या भाकऱ्या, ८ प्रकारचे पापड असे पदार्थ विकायला आहेत. ठेपल्याचे पदार्थ पुन्हा वेगळेच.

मी म्हणतो, वेगवेगळ्या प्रकारचे बिर्याणी जॉईंट तर सर्वत्र जोरात चालतात पण आमचा मसाले भात आम्ही तोच ठेवला आहे. त्यात पनीर, मशरूम किंवा अन्य काही पदार्थ घालून त्याची लज्जत वाढवू शकतो का?

आपण अजून झुणका भाकर हे गरिबांचे खाणे म्हणून बघतो पण जर ज्वारी, बाजरी, तांदूळ किंवा नाचणी ची भाकरी यांमध्ये थोडे व्हेरियेशन करून जर त्यात वेगवेगळ्या प्रकारचे स्टफिंग केले तर पिझाच्या आक्रमाणाला आपण नक्कीच तोंड देऊ शकतो.

मिसळ मध्ये तर कमीतकमी ६ तें ८ प्रकरच्या मिसळ ठेवणे शक्य आहे. त्यातील ३ तरी आलटून पालटून ठेवायला हव्यात.

जी कथा हॉटेल्स ची तीच मराठी लग्नामधील कॅटरिंग ची. पूर्वी विवाहात आवर्जून मराठी पदार्थ ठेवत. आता एकजाद सर्व पंजाबी पदार्थ असतात. जर काजू घालून गरम मसाले भात, भरली तोंडली, आलू पालक किंवा अळू, किंवा सुंदर पातळ भाजी ठेवली, पंचामृत, मठ्ठा, तोंडी लावणे काकडी किंवा टोमॅटो काकडी कोशिबिरी, पुरणपोळी, डाळिंबी उसळ, पोळी ठेवली तर लोक आवडीने खाणार नाहीत का? अर्थात याही पेक्षा चांगला मराठी मेनू असू शकतो, पण कोणी म्हणतात तें हल्लीच्या भाषेत डाऊन मार्केट समजले जाईल?

लोकांना व्हरायटी पाहिजे, नावीन्य पाहिजे. आणि तें मिळाले नाही तर व्यवसाय बंदच होणार.

आहो आपल्या पूर्वजांनी सुद्धा ताकाची कढी पासून पालक कढी, गोळा घालून कढी अशा वरायटी बनवल्या होत्याच की. पण आपल्या आताच्या पिढीला व्यवसायात रिस्क घ्यायची नाही. थोडे एक्सपरिमेन्ट करायचा नाही मग काय होणार. हळू हळू मराठी हॉटेल बंदच पडणार. कालच गिरगांव मध्ये गेलो होतो. सुमारे १०० वर्षांपूर्वी सुरू झालेले वेलणकर उपहार गृह बंद दिसलें. यां आधी सुद्धा दोन तीन वेळा गेलो तेव्हा बंद दिसलें. 

माधव भोळे

पाक कला आणि त्याचे महत्व भाग १

पाक कला आणि त्याचे महत्व भाग १

पूर्वी जयू पटवर्धन हा मुंबईतील दादर येथील एक उत्तम कॅटरर होता. त्याचे एक वैशिष्ठ म्हणजे तो जेवणाचे सर्व मसाले ताजे म्हणजे आयत्यावेळी बनवत असे. त्यामुळे जेवणाला एक नैसर्गिक सुगंध येऊन जेवण चवदार होत असे. मी त्याचे जेवण जेवलो आहे.

एकदा जेव्हा कै. मनोहर जोशी लोकसभेचे सभापती झाले तेव्हा त्यावेळचे पंतप्रधान कै. अटल बिहारी बाजपेयी त्यांना गमतीत म्हणाले "अरे जोशी साहब, अब आप सभापती बन गये हो तो हम सांसदों को कुछ मराठी मेजवानी चाहिये. पंतांनी ती रास्त मागणी लगेचच उचलून धरली. 

पंतांची स्वतःची मुंबईत अनेक ५ स्टार हॉटेल्स, हॉटेल मॅनेजमेंट इन्स्टिटयूट असताना सुद्धा त्यांनी जयू पटवर्धनला दिल्ली येथे बोलावून सर्व व्यवस्था करायला सांगितली आणि ती जबाबदारी जयूने अतिशय उत्तम पार पाडली.

जयूचे यां विषयात एवढे नांव होते की आमचा एक व्यासंगी देवरुखे गृहस्थ बँकेत उच्च पदावर नोकरी करत असताना सुद्धा, दर रविवारी आणि सुटीला तो जयू कडे कामाला जातं असे, कारण त्यामुळे काम शिकता येते. आता त्याने स्वतःचे कॅटरिंग सुरू केले आहे. 

आता जयू यां जगात नाही असे मी ऐकले. त्यांच्या एवढे नांव पुरवी नाना कुलकर्णी, धामणसे यांचे होते. 

एक घास तोंडात घातला की पुढचा घास लगेच घ्यायची उत्सुकता जेव्हा लागतें तेच खरे जेवण. बाकी सर्व उदर भरण. अर्थात आमची आई उत्तम जेवण करायची म्हणून आम्हाला ती चटक लागली.

माधव भोळे 

एकीचे फळ, अमूल आणि कोकण

एकीचे फळ, अमूल आणि कोकण अमुल हा भारतातील रु. ७२,००० कोटी रुपये उलाढाल असणारा दूध आणि दूधजन्य पदार्थ उत्पादन करणारा जगातील ८ वा आणि भारतातील नंबर एकचा ब्रँड आहे. अमूल मध्ये १८,६०० खेड्यातील ३६ लाख शेतकरी, २,२८,३७४ गाव पातळीवरील डेयरी, २२८ को ऑपरेटिव्ह सोसायट्या सहभागी आहेत. ती प्रत्यक्ष पणे ६,५०० नोकरांना आणि ३६ लाख शेतकऱ्यांना उद्योग धंदा देत आहे आणि विशेष म्हणजे याचा फायदा सर्व सभासद शेतकऱ्यांना होत आहे. या उलट कोकणात: आंबा, आंबा जन्य पदार्थ उदा कैरी पन्हे, आंबा लोणचे, चुंदा, मोरंबा, आंबा बर्फी, आंबा वडी, आंबा मोदक, आंबापल्प, आंबा ज्यूस, आंबा फ्रुटी, इत्यादी फणस आणि त्याचे पदार्थ काजू आणि त्याचे पदार्थ, काजू, खारे काजू, मसाला काजू, काजू कतली, काजूफळ ज्यूस, काजू फेणी वगैरे. करवंद लोणचे, चटणी, करवंद सिरप, करवंद ज्यूस, आवळा पदार्थ, त्याचे लोणचे, मुरंबा, कॅण्डी, सिरप, आवळा सुपारी इत्यादी कोकम आणि कोकम सरबत, आगळ, सोलकढी. कोकम बी सौंदर्य प्रसाधने इत्यादी पोहा आणि पोह्या पासूनचे पदार्थ नाचणी आणि जांभूळ सर्व प्रकारचे पापड कुळीथ पीठ, नाचणी पीठ, नाचणी सत्व, तांदूळ पीठ, घावणे पीठ, वडा पीठ, भाजणी इत्यादी हे सर्व पदार्थ सध्या वेगवेगळ्या ब्रँड खाली विकले जात असल्यामुळे त्याची गुणवत्तेची खात्री ग्राहकांना मिळत नाही. यातील बराचसा कच्चा माल कोकणाबाहेर जातो आणि बाहेरील व्यापारी गब्बर होतो. जर आपण सर्व एकत्र आलो आणि सहकारी तत्वावर अत्याधुनिक मशीनरी, योग्य मार्गदर्शन वापुरून आणि वितरण व्यवस्था वापरून या सर्वांचे उत्पादन केले तर कोकणातील शेतकऱ्यांना बाहेर काम धंदा बघायची वेळ येणार नाही. आज काही लोकांकडे कच्चा माल आहे तर कामगार नाहीत, कामगार आहेत तर भांडवल नाही, भांडवल आहे तर वितरण व्यवस्था नाही, वितरण व्यवस्था आहे पण उत्तम दर्जाचे उत्पादन करण्यासाठी लागणारी मशीनरी, मार्गदर्शन, प्रयोगशाळा नाहीत. त्यामुळे एक्स्पोर्ट अशक्य. अशा वेळ एकत्र येऊन प्रत्येकाने आपल्या वाट्याचा कार्यभाग उचलायला हवा आणि त्याचा लाभ सर्वांनांच मिळेल, प्रत्येकाला समाधानकारक उत्पन्न मिळाले तरच आपली पुढील पिढी सुखी होऊ शकेल. सर्व शहरांत आले तर आपल्याकडे असलेला कोकणातील ठेवा नष्ट व्हायला वेळ लागणार नाही. गुजरातने जे ७५ वर्षांपूर्वी केले त्याची सुरवात आता तरी कोकणाने करायला हवी आणि हो, हे सर्व नेते करतील अशी आशा बाळगली तर आपल्या शंभर पिढ्या तरी ते शक्य नाही. आपणच आपला उद्धार करायला हवा. माधव भोळे

विध्यार्थी मार्गदर्शन, एक पाऊल पुढे!

विध्यार्थी मार्गदर्शन, एक पाऊल पुढे! काल एका विवाह सोहोळ्याला गेलो होतो. अर्थातच असे सोहोळे म्हणजे माझ्यासारख्या गप्पीस्टाला परवाणीच असते. सर्व वयाची सर्व थरातील सर्व विषयांची आवड असलेली मंडळी भेटत असतात. त्यातच एका आमचा छोटा मित्र भेटला. तो सध्या IGCSE शाळेत ८ वी ला शिकत आहे. अतिशय धडपड्या, एका जागी स्थिर बसणार नाही. हायपर ऍक्टिव्ह. त्याला विचारले, काय रे सध्या कोणती पुस्तके वाचतो आहेस? तो म्हणाला काका मी सायन्सची पुस्तके वाचतो शिवाय सायन्स इन्सायकलोपीडिया वाचतो. त्याला गप्पा मध्ये थोडे प्रोत्साहन दिल्यावर तो पोपटासारखा बोलायला लागला. "मला ऑटोमोबाईल ची पुस्तके आणि मॅगझीन वाचायला जास्त आवडतात. मी त्याला विचारले तू टेसला आणि इलोन मस्क बद्दल वाचले आहेस का? तो म्हणाला हो. पण मला इलेक्ट्रिक कार मध्ये इंटरेस्ट वाटतं नाही. मी स्वतः एक हेंड्रोजन कार डिझाईन करणार आहे. तुम्हांला माहिती असेल की जर हेंड्रोजन हाय प्रेशर मध्ये कम्प्रेस करून ठेवला तर तो लिक्विड फॉर्म मध्ये राहतो आणि त्याचे सिलिंडर गाडी मध्ये ठेवायचे. हा लिक्विड हेंड्रोजन इंधन म्हणून वापरता येते. मी त्याला म्हटले लिक्विड हेंड्रोजन अतिशय ज्वलनशिल असतो. तो म्हणाला मी त्याच्याभोवती एक नायट्रोजन इन्शुलेटर कव्हर फिरवणार आहे कारण नाट्रोजन इन-ऍक्टिव्ह गॅस आहे. त्याला मी म्हटले अरे मग तू कार ऐवजी रॉकेट सायन्सचा अभ्यास का करत नाहीस?. तो म्हणाला, काका मी रॉकेटच्या स्पीडने धावणारी रॉकेट-कारच बनवीन. तो आणखीन बरेच काही सांगत होता की त्याच्यापुढे माझे ज्ञान अतिशय तोकडे वाटतं होते. तो कदाचित बरोबर सुद्धा असेल. त्याला मी विचारले की "नॅशनल टॅलेंट सर्च" परीक्षेबद्दल तुला काही माहिती आहे का? NCERT ( राष्ट्रीय शैक्षणिक अनुसंधान आणि प्रशिक्षण परिषद ) ही सरकारी संस्था ही परीक्षा घेते आणि त्यातील पहिल्या काही मार्क मिळणाऱ्या विध्यार्थ्यांना ११/१२ वी आणि कॉलेज शिक्षणासाठी स्कॉलरशिप मिळते. यात जी मुले पास होतात त्यांना एक वेगळाच मान असतो. जी मुले ९वी पास होतील आणि १० वि मध्ये जातील किंवा १० पास होतील त्यांच्यासाठी प्रथम NTSE -1 ( स्टेट लेव्हल ) घेतली जाते आणि जे NTSE - 1 पास होतील त्यांची NTSE -2,घेतली जातें. ( National level ). जे दोन्ही परीक्षा पास होऊन मेरिट मध्ये येतील त्यांना ११/१२ वी ला रु. १२५० महिना आणि ग्रॅज्युएट आणि उच्च शिक्षणासाठी रु. २००० प्रति माह, भारत सरकारतर्फे स्कॉलरशिप म्हणून दिले जातात. तो म्हणाला काका मला हे माहितीच नव्हते. मी त्याच्या सुविद्य आईला गाठले आणि त्यांना ही गोष्ट सांगितली. त्यांना सुद्धा हे माहिती नव्हते. अधिक माहिती https://ncert.nic.in/national-talent-examination.php पण अशी अनेक मुले आहेत ज्यांना अशा प्रकारची आवड आहे. या सर्वांच्या एनर्जी आणि बुद्धिमत्तेला वाव देणे, त्यांना योग्य मार्गदर्शन देणे आणि त्यांच्या प्रयोगशिलतेचा वापर देशासाठी आणि जगासाठी होणे आवश्यक आहे. ही मुले लहानपणा पासून अशा विषयात संस्कारी व्हायला हवी. त्यांना योग्य मार्गदर्शक हवेत. त्यांच्या, कदाचित चुकीच्या सुद्धा वाटणाऱ्या प्रश्नांना सुद्धा योग्य उत्तरे मिळाली पाहिजेत. जसे आपण लोक बिझिनेसमन साठी साटर्डे क्लब काढतो, दानशूर मंडळीसाठी रोटरीक्लब काढतो, स्पोर्ट्समन साठी क्लब असतात, तसे विध्यार्थांसाठी असे विशेष विद्यादानाचे क्लब का काढू नयेत? पुस्तकी ज्ञानाबरोबरच या प्रकारचे प्रयोगशील ज्ञान सुद्धा आवश्यक आहे. नोबेल पारितोषिक विजेते डॉ सी. वी. रमण सुद्धा खरे इंडियन फायनान्स सर्व्हिसेस ची परीक्षा पास होऊन असिस्टंट अकॉउंटंट जनरल म्हणून काम करत होते परंतु त्यांचा संबंध कलकता येथील इंडियन असोसिएशन फॉर कल्टीव्हेशन ऑफ सायन्स मधील आशुतोष डे आणि आशुतोष मुखर्जी यांचे बरोबर आला ज्यांनी त्यांना अकॉउंटसचे ऑफिस सुटल्यानंतर सायन्स इन्स्टिटयूट मध्ये त्यांना पाहिजे तसे प्रयोग करायला परवानगी दिली. त्यानंतर त्यांनी त्यांच्या पगाराच्या पेक्षा अर्ध्या पगारावर राजभर सायन्स कॉलेज, कलकट्टा मध्ये लेक्चरर म्हणून नोकरीं पकडली. आणि पुढे तें जगदंविख्यात शास्त्रज्ञ झाले. आजकाल युट्युब आणि टेक्नॉलॉजीच्या दुनियेत अशा विविध विषयावर ज्ञान देणारे व्हिडीओ किंवा ईन्टर ऍक्टिव्ह सेशन तयार करणे शक्य आहे. जे मंडळी या विषयात ज्ञानी असतील त्यांनी या विषयात अधिक काम करून तें आम् विध्यार्थ्यांपर्यंत आपले ज्ञान पोचवायला हवे आहे. फालतू रील किंवा वीलॉग तयार करण्यापेक्षा हे असे व्हिडीओ तयार केले तर तें सर्व विध्यार्थ्यांना प्रेरणादायी ठरतील. माधव भोळे

पण खरोखर जनता सुज्ञ आहे का?

पण खरोखर जनता सुज्ञ आहे का? गेले काही वर्ष सत्ताधारी आणि विरोधक यांच्यामध्ये, सभागृहाला गुमराह करायचे, नॉन इश्शयू ना इश्यू बनवायचे, नियमानुसार काम करायचे नाही, नको तें प्रश्न नको त्या वेळी विचारायचे, सभागृहाच्या वेल मध्ये यायचे, भाषण करत असताना टोमणे मारायचे, मागच्या पुढच्या कुरापती काढायच्या, दुसऱ्याचा जास्तीतजास्त अपमान कसा करायचा, सभापतीचा दंडा हिसकावून घ्यायचा आणि त्याला खुर्चीवरून बेदखल करायचे, सभागृहात शिवी गाळ करायची, सभागृहात तोडफोड आणि हिंसा करायची, दिवसभर नारेबाजी करायची इत्यादी इत्यादी साठी चढाओढ लागली आहे. ज्या सभागृहाची सुरवात दादासाहेब मावळणकरांनी केली, ज्या सभागृहात नेहरू, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, अटल बिहारी बाजपेयी, चंद्रशेखर, सोमनाथ चटर्जी, प्रणब मुखर्जी, जसवंत सिंग, लाळकृष्ण आडवानी, सुषमा स्वराज, अरुण जेटली, डॉ. करणं सिंग सारख्या अनेक अनेक विद्वान मंडळींनी आपल्या वाकचातुर्याने आपले म्हणणे सभागृहामध्ये, आपले अभ्यासपूर्ण मुद्धे मांडून, जनतेच्या प्रश्नाकडे लक्ष वेधवून घेण्याचा प्रयत्न केला, त्याठिकाणी हे अराजक बघवत नाही. सभेमध्ये साधक बाधक चर्चा होऊन त्यावर एकमत जरी नसले तरी बहुमत हवेच. पण त्या साठी आधी चर्चा व्हायला हवी. त्यासाठी निकोप वातावरण निर्माण व्हायला हवे. तिरस्कार, अहंकार, जेष्ठ, कनिष्ठ या सारख्या फालतू विषयातून लोकांचे प्रश्न प्रलंबितच राहतात. याला सर्वच सांसद जबाबदार आहेत. राष्ट्राचा अमूल्य वेळ यात बरबाद होत आहे. लोकांच्या प्रश्नावर सखोल चर्चा होऊ नये आणि आपलीच मनमानी व्हावी असे वातावरण तयार करण्यात दोन्ही बाजू यशस्वी होत आहेत आणि हीच लोकशाही समूळ उपटण्याची पहिली पायरी आहे. बहिष्कार घालणे, सभागृह स्थगित करायला लावणे, नारेबाजी करणे, गोंधळ घालणे यांनी कोणते प्रश्न सुटणार आहेत? गांधीजींच्या निषेध, उपोषण, बहिष्कार सारख्या अहिंसक शसत्रांचा चुकीचा अर्थ लावला जातं आहे. संविधानाचे नवनवीन अर्थ आपल्या सोयीनुसार लावले जातं आहे. जी गोष्ट संसदेची तीच अनेक राज्यातील विधानसभा आणि विधान परिषदेची, जिल्हा परिषद, ग्रामपंचायत आणि सर्व स्वयंत्त संस्थांची झाली आहे. कारण जे जेष्ठ करतात तेच कनिष्ठ रोल मॉडेल समजतात. राज्यसभा आणि विधानपरिषदेची निवडणूक म्हणजे घोडेबाजार झाला आहे. राज्यसभा म्हणजे ब्रिटन मधील हाऊस ऑफ लॉर्ड्स हा पाया आहे. आता लोकशाहीमध्ये हे हाऊस ऑफ लॉर्ड्स (जमीनदार ) कशाला हवेत? सर्व संस्थांमध्ये लोकांनी निवडून दिलेले प्रतिनिधी हवेत. आजपर्यंत राज्यसभेने दिलेल्या विधेयकातील सुधारणा लोकसभेनी स्विकारल्या असे फार कमी वेळा झाले आहे. ही सर्व मंडळी फक्त आपले भत्ते वाढवून घेताना, आपला निधी वाढवून घेताना, आपली खाजगी कामे करून घेताना एक असतात. पण लोकांची कामे करायची वेळ आली की त्यांना कारणे सुचतात. त्यांची लढाऊ वृत्ती जागी होते. तें लोकांना खोटे पडतात. प्रश्न हाच पडतो की हे सर्व बंद कधी होणार. कारण याची सवय आता लोकप्रतिनिधीना सुद्धा झाली आहे आणि जनतेला सुद्धा. जनता अशा उण्यादुण्या मध्ये चटक मटक लावून गुंग पणे बघत असते. मग आपापल्या पक्षाच्या अहमहिकेवर तें वादविवाद करतात आणि भांडून भांडून झोपून जातात, आणि तेच ह्या लोकप्रतिनिधीना हवे असते. आपण म्हणतो जनता सुज्ञ आहे, पण खरोखर ती सुज्ञ आहे का? माधव भोळे