Tuesday, August 16, 2022
भारतीय राष्ट्रध्वज संहिता 2002 ( 30 डिसेंबर 2021 च्या सुधारणा सहित;)
मी घर घर तिरंगा वापरण्याचा लेखावर अनेक लोकानी समाधान व्यक्त केले पण अनेकांना त्याबद्दलचे नियम माहिती हवे होते. ते खालील प्रमाणे:
भारतीय राष्ट्रध्वज संहिता 2002 ( 30 डिसेंबर 2021 च्या सुधारणा सहित;)
यंदा भारत 75 वा स्वातंत्र्य दिवस साजरा करत आहे. त्यामुळे केंद्र सरकारने हर घर तिरंगा ही मोहिम सुरु केली आहे.
भारतीय राष्ट्रध्वज भारतातील लोकांच्या आशा आणि आकांक्षा दर्शवतो. हे आपल्या राष्ट्रीय अभिमानाचे प्रतीक आहे आणि राष्ट्रध्वजाबद्दल सर्वत्र आपुलकी, आदर आणि निष्ठा आहे. भारतीय राष्ट्रध्वज फडकवणे/वापरणे/प्रदर्शन करणे हे राष्ट्रीय सन्मानाचा अपमान प्रतिबंधक कायदा, १९७१ आणि भारतीय ध्वज संहिता, २००२ द्वारे नियंत्रित आहे.
भारतीय ध्वज संहिता, २००२ ची काही ठळक वैशिष्ट्ये:
अ) संहिता, २००२ मध्ये ३० डिसेंबर २०२१ ला सुधारणा करण्यात आली तीच्या आदेशानुसार भारतीय ध्वज आणि पॉलिस्टर किंवा मशीनपासून बनवलेल्या राष्ट्रध्वजाला परवानगी देण्यात आली. आता, राष्ट्रध्वज हाताने कातलेल्या आणि हाताने विणलेल्या किंवा यंत्राने बनवलेल्या, कापूस/पॉलिस्टर/लोकर/रेशीम / खादीचा असेल.
ब) सार्वजनिक, खासगी संस्था किंवा शैक्षणिक संस्थेचा सदस्य राष्ट्रध्वजाच्या सन्मान आणि प्रतिष्ठा राखून सर्व दिवस आणि प्रसंगी, राष्ट्रीय ध्वज फडकवू शकतो/प्रदर्शन करू शकतो.
क) भारतीय ध्वज संहिता, २००२ मध्ये १९ जुलै, २०२२ च्या आदेशानुसार सुधारणा करण्यात आली आणि भारतीय ध्वज संहितेच्या भाग-II च्या परिच्छेद २.२ चे खंड (xi) खालील कलम बदलले :- (xi) “जेथे ध्वज उघड्यावर प्रदर्शित केला जातो किंवा सामान्य नागरिकाच्या घरावर प्रदर्शित केला जातो तेथे तो रात्रंदिवस फडकू शकतो. ( पूर्वी तो संध्याकाळी उतरवायला लागायचा)
ड) राष्ट्रध्वजाचा आकार आयताकृती असावा. ध्वज कोणत्याही आकारमानाचा ( Size) असू शकतो परंतु ध्वजाची लांबी आणि उंची (रुंदी) यांचे गुणोत्तर ३:२ असावे. त्याच वेळी, पांढर्या पट्टीच्या मध्यभागी असलेल्या अशोक चक्रामध्ये 24 आरे असणे आवश्यक आहे.
इ) जेव्हा जेव्हा राष्ट्रध्वज प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो सन्मानाचे स्थान व्यापलेला असावा आणि तो सुस्पष्टपणे लावला गेला पाहिजे.
फ) खराब झालेला किंवा विस्कटलेला ध्वज प्रदर्शित केला जाऊ नये.
ग) राष्ट्रध्वज एका मास्टहेडवरून इतर कोणत्याही ध्वज किंवा ध्वजांसह एकाच वेळी फडकवू नये.
ह) ध्वज संहितेच्या भाग III च्या कलम IX मध्ये नमूद केल्यानुसार राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती, पंतप्रधान, राज्यपाल इत्यादी मान्यवरांशिवाय इतर कोणत्याही वाहनावर ध्वज फडकवू नये.
य) इतर कोणताही ध्वज राष्ट्रध्वजापेक्षा उंच किंवा वर किंवा शेजारी ठेवू नये.
घरावरही तिरंगा फडकावू शकता.
हा कायदा तिरंगा फडकवण्याचे नियम आणि कायदे (Flag Hosting rules) ठरवतो. याबाबत भारतीय माहिती सेवा अधिकारी (IIS) डॉ. प्रेम कुमार यांनी अधिक माहिती दिली आहे. डॉ. प्रेम हे माहिती आणि प्रसारण मंत्रालयाच्या अंतर्गत असलेल्या बिलासपूर, छत्तीसगड येथील क्षेत्रीय प्रचार कार्यालयात क्षेत्रीय प्रचार अधिकारी आहेत.
डॉ. प्रेम यांनी सांगितले, की पूर्वी सामान्य लोकांना त्यांच्या घरांवर किंवा प्रतिष्ठानांवर तिरंगा फडकावण्याची परवानगी नव्हती. रात्रीच्या वेळीही तो फडकवण्यास मनाई होती. 22 डिसेंबर 2002 नंतर सामान्य लोकांना त्यांच्या घरांमध्ये किंवा कार्यालयात परवानगी मिळाली. त्याचबरोबर रात्रीच्या वेळी तिरंगा फडकवण्याची परवानगी 2009 साली देण्यात आली होती. स्टेजवर तिरंगा फडकवताना वक्त्याचे तोंड श्रोत्यांकडे असते तेव्हा तिरंगा नेहमी उजव्या बाजूला असावा.
या गोष्टी आहेत निषिद्ध
1) ध्वजावर काहीही लिहिणे, बनवणे बेकायदेशीर आहे.
2) राष्ट्रध्वज कोणत्याही वाहनाच्या मागे, विमानात किंवा जहाजावर लावता येत नाही.
3) राष्ट्रध्वज कोणत्याही वस्तू, इमारती आदी झाकण्यासाठी वापरता येत नाही.
4) कोणत्याही परिस्थितीत राष्ट्रध्वज जमिनीला स्पर्श करू नये.
5) ध्वजाचा वापर गणवेशासाठी किंवा सजावटीसाठी करता येत नाही.
6) राष्ट्रध्वजापेक्षा दुसरा कोणताही ध्वज ठेवता किंवा उंच करता येत नाही.
भारतीय राज्यघटनेनुसार, राष्ट्र विभूती असलेल्या व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर ध्वज काही काळ खाली केला जातो आणि राष्ट्रीय शोक घोषित केला जातो. ज्या इमारतीत त्या विभूतीचे पार्थिव ठेवण्यात आले आहे, त्याच इमारतीचा तिरंगा खाली केला जातो. मृतदेह इमारतीच्या बाहेर काढल्यानंतर तिरंगा पूर्ण उंचीवर फडकवला जातो. त्याचबरोबर देशातील महान व्यक्ती आणि हुतात्म्यांच्या पार्थिवांना तिरंग्यात गुंडाळून आदरांजली वाहिली जाते. मात्र, तिरंग्याची भगवी पट्टी डोक्याच्या बाजूला आणि हिरवी पट्टी पायाला असावी, याची काळजी घेतली जाते.
प्रसार माध्यमातून प्रसारित झालेल्या माहितीनुसार
माधव भोळे
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment