परिस आणि संन्यासी
खेत्री ही राजस्थान मधील झूनहून जिल्ह्यातील एक जहागीरदाऱी होती. खेत्रीचे महाराज अजित सिंग, स्वामी विवेकानंदाचे शिष्य होते. नरेंद्र दत्त यांना विवेकानंद हे नांव महाराज अजित सिंग यांनीच दिले होते. विवेकी बुद्धिमत्ता असलेला आनंदी (व्यक्ती) म्हणजे विवेकानंद.
विवेकानंद अमेरिकेला जाणार, पहिला भारतीय संत अमेरिकेला जाणार म्हणून अजित सिंग खूप आनंदात होते. त्यांनी स्वामींजीं साठी मेजवानी ठेवली. त्याबरोबर त्यांच्या नेहमीच्या पद्धतीने नाच गाणे ठेवले होते. त्यांच्या लक्षातच आले नाही की मेजवानी स्वामींजीं साठी आहे. शेवटी महाराज ते महाराजच.
त्यांनी त्याकाळची प्रसिद्ध नृत्यांगना दरबारात नाच गाण्यासाठी बोलावली होती. स्वामीजीना सुद्धा नाचगाण्याच्या कार्यक्रमासाठी बोलावले होते पण सन्यासी अशा कार्यक्रमामध्ये भाग घेऊ शकत नाहीत असा स्वामीजींनी उलट निरोप पाठवला होता.
ईथे स्वामींजीं समोर गायचे म्हणून ती नृत्यगना संत कबीर, संत मीराबाई, सूरदास, नरसिं मेहता अशी अनेक संतांची भजने पाठ करून आली होती. कोणा संता समोर गायची तिची पहिलीच वेळ होती. ज्यावेळी तिला कळले की स्वामीजी कार्यक्रमाला हजर राहणार नाहीत त्यावेळी ती नाराज झाली. तिचे मन खट्टू झाले.
मग तिने संत सूरदास यांचे भजन गायला सुरवात केली.
"एक लोहा पूजा मे राखत,
एक घर बधिक परो ।
सो दुविधा पारस नहीं देखत,
कंचन करत खरो ॥
प्रभुजी मोरे अवगुण चित ना धरो..
प्रभुजी मोरे अवगुण चित ना धरो,
समदर्शी प्रभु नाम तिहारो,
चाहो तो पार करो ।
एक नदिया एक नाल कहावत,
मैलो नीर भरो ।
जब मिलिके दोऊ एक बरन भये,
सुरसरी नाम परो॥
प्रभुजी मोरे अवगुण चित ना धरो..
प्रभुजी मोरे अवगुण चित ना धरो,
समदर्शी प्रभु नाम तिहारो,
चाहो तो पार करो ।"
( अर्थ: हे प्रभू तू समदर्शी आहेस. तू कोणामध्ये भेदभाव करीत नाहीस. माझ्या अवगुणाकडे नको बघूस. एक लोखंडाचा तुकडा देवघरात असतो ज्याची पूजा करतात आणि एक लोखंडाची सूरी असते, जीं खाटीक जनावरे कापायला वापरतो. पण परिस स्पर्श झाल्यावर दोन्ही सोन्याची होतात. तू माझ्या अवगुणा कडे बघू नकोस. तू भेदभाव करीत नाहीस. तू समदर्शी आहेस. तू मला यां भव सागरातून पार कर.
एक पाण्याचा थेंब पवित्र यमुनेमध्ये असतो तर एक पाण्याचा थेंब घाण वाहणाऱ्या नाल्या मध्ये असतो. पण दोन्ही थेंब गंगेत पडल्यावर पवित्रच होतात. तू माझ्या अवगुणा कडे बघू नकोस. तू भेदभाव करीत नाहीस. तू समदर्शी आहेस. तू मला यां भव सागरातून पार कर.)
गाता गाता तिचे डोळे भरून आले. ते आर्त स्वर स्वामींजींच्या खोली पर्यंत पोहोचले आणि त्यांना अचानक यां सर्वांचा अर्थ उमगला. ते आपल्या खोली बाहेर येऊन कार्यक्रमात सामील झाले. त्यांनी महाराजांची आणि त्या नृत्यागनेची माफी मागितली. त्यांनी सांगितले मीं चुकलो. सन्याश्याने असा विचार करायला नको होता. जर मीं खरा संन्यासी असेन तर समोरची व्यक्ती कोण आहे याचा माझ्यावर काही परिणाम होता कामां नये. माझ्या वासना जागृत व्हायचे काही कारण नाही. अजूनही मीं कच्चाच आहे असे वाटते. आज तुझ्या मुळे मला संन्यासी पदाचा खरा अर्थ कळला.
माधव भोळे
No comments:
Post a Comment