भांगेतील तुळस, पद्मविभूषण श्री. रतन नवल टाटा.

 भांगेतील तुळस, पद्मविभूषण श्री. रतन नवल टाटा.

काल रात्री श्री रतन नवल टाटा यांचे वयाच्या ८६ व्या वर्षी दुःखद निधन झाल्यानंतर सोशल मीडियावर शोकसंदेश, त्यांच्याबद्दलच्या आठवणी आणि बरेच काही लिहून आले. अर्थात त्यांच्याबद्दल जनतेमध्ये असलेला जिव्हाळाच, लोकांच्या प्रतिक्रियांमधून दिसून आला. सर्वसामान्य मंडळींना रतन टाटा एक उद्योगपती, टाटा ग्रुपची होल्डिंग कंपनी टाटा सन्सचे भूतपूर्व अध्यक्ष आणि टाटा ट्रस्टचे अध्यक्ष म्हणून त्यांची ओळख आहे. 

टाटा ग्रुपचे ६६% शेयर्स सर दोराबजी टाटा ट्रस्ट आणि सर रतन जमशेटजी टाटा ट्रस्ट ( हे रतन टाटा, संस्थापक जमशेटजी टाटा यांचे सुपुत्र जे रतन नवल टाटा यांच्यापेक्षा भिन्न आहेत ) यांच्या मालकीचे असल्यामुळे टाटा ग्रुपच्या डीव्हीडनड पैकी ६६% डीव्हीडनड यां दोन्ही ट्रस्ट ना जातो. या दोन ट्रस्ट मार्फत केलेली धर्मादाय सेवा, अनेक लोकांना परिचीत आहे. या ट्रस्ट तर्फे दिल्या जाणाऱ्या शैक्षणिक शिष्यवृत्ती, शिक्षण विकासासाठी त्यांनी केलेली कामे तसेच वैद्यकीय क्षेत्रातील कॅन्सर सारख्या दुर्धर रोगावर काम करणाऱ्या टाटा मेमोरियल हॉस्पिटल बद्दल अनेकांना माहिती आहे.समाजातील वाईट चालीरीती दूर व्हाव्यात, त्यांना अज्ञानाकडून ज्ञानाकडे वळवण्यात, त्यांची गरिबी दूर करण्यात टाटा इन्स्टिटयूट ऑफ सोशल सायन्सेस ह्या संस्थेची भरीव कामगिरी आहे तर इंडियन इन्स्टिटयूट ऑफ सायन्स बंगलोर, टाटा इन्स्टिटयूट ऑफिस फ़ंडमेंटल रिसर्च सारख्या संस्थांच्या मुळे वैज्ञानिक संशोधनामध्ये भारताचे विशेष स्थान निर्माण करण्यात यां ट्रस्टचा मोठा सहभाग आहे. अर्थात हे सर्व काही एकट्या रतन टाटानी केलेले नाही परंतु टाटा परिवाराने केलेल्या अशा लोक कल्याणकारी योजनाना आर्थिक बळ देण्यासाठी त्यांनी आपल्या व्यवसायिक कौशल्याने टाटा ग्रुपचा पसारा जगभर वाढवला. त्याचे श्रेय त्यांना नक्कीच जाते.

१९९१ साली टाटा ग्रुपचे भूतपूर्व मुख्य जे. आर. डी. टाटा निवृत्त झाले त्यावेळी टाटा ग्रुपची वार्षिक उलाढाल फक्त ४ बिलीयन डॉलर्स होती. त्यानंतर रतन टाटा त्या समूहाचे सर्वेसर्वा झाले आणि २०१२ म्हणजे २१ वर्षानंतर ते निवृत्त होताना ती १०० बिलीयन वर जाऊन पोहोचली. आज २०२३-२४ मध्ये ती १६५ बिलीयन वर जाऊन पोहोचली आहे. यामध्ये रतन टाटा यांची दूरदृष्टी, संस्कारीत व्यवसाय करण्याचा आग्रह आणि टाटा ग्रुपला जागतिक स्पर्धेमध्ये अग्रेसर ठेवण्याची धडपड दिसून येते.

भ्रष्टाचाराने पोखरलेल्या भारतासारख्या देशात भ्रष्टाचार विना व्यवसाय करायचा म्हणजे एक दिव्यच आहे. गेले कित्येक वर्ष टाटा ग्रुप हे करत आहे आणि तीच परंपरा रतन टाटा यांनी पाळली आहे. 

अपेक्षेप्रमाणे प्रगती न झाल्यामुळे टाटा डोकोमो कंपनीमधील मधील डोकोमो ह्या जपानी भागीदाराने अंग काढून घेतल्यानंतर कारभार बंद झाल्यानंतर करारा प्रमाणे देय असलेली १.२६ बिलीयन डॉलर्स ची रक्कम, टाटा टेली सर्व्हिसेस ही कंपनी तोट्यात असताना सुद्धा, आपल्या कंपनीमधील काही अत्युच्च अधिकाऱ्यांचा विरोध असताना सुद्धा टाटा ग्रुपने डोकोमो ला दिली. त्यांच्या मते करार म्हणजे करार आणि प्रॉमिस म्हणजे प्रॉमिस. टाटा हा एक नांव नसून एक विश्वास आहे हे त्यांनी जगाला दाखवून दिले. 

अर्थात हे सर्व करत असताना काही चुका झाल्या असे टिकाकारांचे म्हणणे आहे. कोरस स्टील( यु के ) आणि जग्वार, युरोप चे अधिग्रहण करताना त्यांचे मूल्यमापन आणि त्या त्या कंपन्याची वेगवेगळी देणी याचा विचार करता दिलेल्या रकमा काही प्रमाणात जास्त होत्या किंवा त्या त्या जोखीमांचे आणि संधीचे योग्य मूल्यमापन झाले नाही असे आर्थिक सल्लगार म्हणतात. पण ह्या गोष्टी होतच असतात. ह्या दोन्ही कंपन्या विकत घेताना टाटा स्टील आणि टाटा मोटर्स यांचे जगाच्या पटलावरील विस्तारिकरण हा त्यांचा मुख्य उद्धेश होता. तों साध्य करण्यात काही प्रमाणात का होईना त्यांना यश मिळाले. एक लक्षात घ्यायला हवे, जों परीक्षेला बसतो तोच नापास होण्याची शक्यता असते आणि रतन टाटा यांनी अशा अनेक परीक्षा पास केल्या आहेत. 

त्यांच्या टाटा सन्स मधील निवृत्ती नंतर त्यांनी आपले सर्व लक्ष लोक कल्याण, तरुणांना संधी देणे, त्यांच्या स्टार्टअप व्यवसायात गुंतवणे जेणेकरून त्यांना त्याचा आधार मिळेल. यां वेळी सुद्धा त्यांनी फायद्याचा विचार न करता जे व्यवसाय लोकोपयोगी आहेत त्यांना त्यांनी प्रोत्साहन दिले. अर्जुन देशपांडे ह्या अतिशय तरुण मुलाने स्थापन केलेल्या "जनरिक आधार" ह्या जनरिक मेडिसिन च्या औषध व्यापारला प्रोत्साहन देण्यासाठी त्याच्या बरोबर भागीदारी केली जेणेकरून औषधे स्वस्त मिळतील. तर श्रीकांत बोल्ला ह्या जन्मता: अंध असलेल्या व्यक्तीच्या "बोल्ला इंडस्ट्रिज" ह्या स्टार्टप मध्ये भागीदारी घेतली जे पर्यावरण पूरक डिश आणि कंटलरी बनवतात आणि त्यासाठी दिव्यांग मंडळींना रोजगार देतात. अशा अनेक स्टार्टप मध्ये त्यानी व्यक्तिशः भागीदारी केली आहे.

एक प्रचंड यशस्वी व्यवसायिक असून सुद्धा लोकांच्या भावनांचा विचार करणारा, आपल्या संपतीचे प्रदर्शन न करणारा, अतिशय साधी राहणी आणि उच्च विचारसरणी असलेले रतन टाटा म्हणजे भांगेतील तुळसच म्हणायला हवे. 

त्यांना माझा नम्रता पूर्वक नमस्कार. ईश्वर त्यांच्या आत्म्यास सदगती देवो ही प्रार्थना.

माधव भोळे