विश्वकोष / ज्ञानकोष

(जगाच्या कल्याण भाग 3)

आपण व्यवहारात वेगवेगळे शब्द वाचत / वापरत असतो उदा. डेटा(Data), माहिती (Information), ज्ञान (Knowledge) आणि बोध (Wisdom), या मधील फरक थोडक्यात सांगायचा तो असा डेटा आपणास फक्त माहिती जशी आहे तशी पुरवतो उदा. व्यक्तींचे टेलेफोन नंबर लिहिलेला कागद हा डेटा (Data) झाला,  तो टेलेफोन नंबरचा डेटा जर मित्र, नातेवाईक, गाववाले अशा विभागात, विभागून लिहून आखून ठेवला तर ती माहिती (Information) तयार होते, तीच माहिती आणि त्या संबंधी अधिक माहिती मिळवून तिचा या नंबरांशी संबंध जोडला तर ते ज्ञान (Knowledge) तयार होते उदा. हा शाळेतला मित्र,  तो मामाचा मुलगा जो अमेरिकेला असतो त्याचा नंबर वगैरे.  शेवटचे अशा व्यक्तींमधून आपल्याला कोणत्या मार्गदर्शनासाठी कोण उपयोगी पडेल असा ठामपणे तर्क (judgment) मांडणे किव्वा कुणाचा सल्ला किती उपयोगाचा आहे याचा अंदाज बांधणे याला बोध (Wisdom) म्हणतात किव्वा एखाद्या कंपनीचा मालक / CEO ज्या वेळी मीटिंग मध्ये वेगवेगळ्या व्यक्तींकडून माहिती घेतो आणि त्यावरून नक्की निर्णय घेतो ते त्याचे बोध (Wisdom) असते. बोध हा वैयक्तिक असतो तर ज्ञान हे उघडे पुस्तक असते.

मानवाने आजवर बऱ्याच गोष्टींची माहिती / अनुभव / निरीक्षण  घेतले आहे. ते जमवायला त्याला अनेक कष्ट, हाल अपेष्टा सहन कराव्या लागल्या आणि धन लागले. परंतु आपल्याला झालेला हा त्रास दुसऱ्याला होऊ नये आणि आपली माहिती / अनुभव / निरीक्षणे दुसऱ्याला सहज मिळावीत या उदात्त हेतूने अनेकांनी ती माहिती / अनुभव / निरीक्षणे लिखित स्वरूपात, फोटो किव्वा अन्य प्रकारे जपून ठेवली आहेत. जगातील अशी वेगवेगळ्या विषयावरील , वेगवेगळी माहिती,  वेगवेगळ्या वर्गवारीने, सुनियोजित स्वरूपात एका ठिकाणी उपलब्ध करून दिली असेल अशा पुस्तकाला / पुस्तकांना (हल्लीच्या काळात मीडियाला ),  एनसायक्लोपेडिया (विश्वकोश / ज्ञानकोष) असे म्हणतात.

गौस प्लिनीस सेकन्डस ( ख्रिस्तपश्चात २३ - ख्रिस्तपश्चात ७९), ज्याला प्लिनी द एल्डर या नावाने ओळखले जाते त्या रोमन विद्वानाने Naturalis Historia (Natural History)  हा  जगातील पहिला ज्ञानकोश २ वर्षात १० खंडात आणि ३७ पुस्तकांमध्ये तयार केला असे मानले जाते, ज्यामध्ये खगोलशास्त्र (Astrology), गणित (Mathematics), भूगोल (Geography),  मानववंशशास्त्र (Anthropology), मानसशास्त्र (HumanPsychology), प्राणिशास्त्र (Zoology), वनस्पतीशास्त्र (Biology), शेतीशास्त्र (Agriculture), बागायतशास्त्र (Horticulture), औषधशास्त्र (Pharmacology), खाणशास्त्र (Mining), खनिजशास्त्र (Mineralogy),  मूर्तिशास्त्र (Sculpture), रंगकाला (Paintings),  मौल्यवान खडे (Precious stones) ह्या प्रमुख विषयांवर माहिती संकलित केली आहे.

चीन मधील "झू डी" या मिंग साम्राजाच्या, तिसऱ्या सम्राटाने, १४०३ साली "यॉन्गल कॅनन" हा चायनीज विश्वकोश बनवण्यास  आपल्याकडील विद्वानांना आवाहन केले आणि तो त्यांनी १४०७ साली पूर्ण केला.  त्या मध्ये  २२,९३७ हस्तलिखिते ११,०९५ विभागामध्ये जमा केली होती त्याची व्याप्ती बघता तो १४ फूट लांब, १० फूट रुंद आणि १० फूट उंच अशा खोलीत मावू शकला असता. दुर्दैवाने तो छापला जाण्याचं पूर्वीच आगीचे भक्षस्थानी पडला असे म्हणतात.  त्यानंतर १७२८ साली एफ्राहीम चेम्बर्स या अमेरिकन विद्वानाने शास्त्र आणि कलेचा २,४६६ पानांच्या विश्वकोश  २ पुस्तकात लंडन मधून प्रसीद्ध केला.

१७६८ ते १७७१ मध्ये, एडीनबर्ग या ब्रिटनच्या स्कॉटलंड प्रदेशात, प्रथम मोठा इंग्रजी विश्वकोश तयार

करण्याचे काम एनस्क्लोपेडिया ब्रिटानिकाने सुरु केले आणि २०१० मध्ये, १५ व्या आवृत्तीला त्यांचेकडे १०० पूर्णवेळ

आणि सर्व जगातून ४००० योगदानकर्ते,  ज्या मध्ये ११० नोबेल पारितोषिक विजेते आणि ५ अमेरिकन राष्ट्राध्यक्ष

आहेत. अशा लोकांच्या समृद्ध ज्ञानसंपदेमुळे, ३२ खंडामध्ये ३२६४० पाने असलेला हा सर्वमान्य आणि समृद्ध असा,  

विश्वकोश समजला जातो. सध्या हा सीमित प्रमाणात इंटरनेट वर आणि पूर्णपणे डिजिटल (सीडी / डीव्हीडी )

माध्यमात उपलब्ध आहे. या मध्ये २ लाख २८ हजार २७४ विषयांवर इंग्रजी भाषेतून ४ लाख ७४ हजार ६७५ लेख आहेत. 

ह्या शिवाय वेगवेगळ्या देशांनी, वेगवेगळ्या सौस्कृतींनी आप आपल्यापरीने अनेक एनसायक्लोपेडिया (विश्वकोश / ज्ञानकोष)

तयार केले आहेत त्या पैकी बहुतेक सर्व पुस्तक रूपात तर अनेक सीमित प्रमाणात इंटरनेटवर आणि पूर्ण पणे डिजिटल

(सीडी / डीव्हीडी ) माध्यमात उपलब्ध आहेत.

१५ जानेवारी २००१ ला या प्रयत्नांमध्ये आणखी एक मैलाचा दगड ओलांडला. जिमी वेल्स आणि लॅरी संगेर  या विद्वानांनी विकीपेडिया (Wekipedia) फौंडेशन नांवाची कम्पनी काढली आणि त्याद्वारे इंटरनेटवर लोकांसाठी प्रथम खुला(Open) इंटरनेट एनसायक्लोपेडिया सुरु केला. याचे वैशिष्ट असे कि आपणास एखाद्या विषयावर जास्त माहिती असेल तर ती माहिती संदर्भासहित त्यावर आपण लिहू शकता आणि त्याबद्दल खातरजमा करून ती या विकीपेडियामध्ये समाविष्ट केली जाते. या विकिपीडियावर आज पर्यंत वेगवेगळ्या विषयावर, २९० भाषांमध्ये, ४ कोटी लेख उपलब्ध आहेत. पैकी ५२ लाख ९३ हजार ५३९ लेख एकट्या इंग्रजी भाषेत आहेत. हि सर्व माहिती आपणास एकहि पैसा खर्च न करता मिळते. आता लक्षात आले असेल इंटरनेट ची ताकद किती आहे ती. 

भारताने वेदकाळापासून जगाच्या ज्ञानामध्ये भर घातली आहे. फेब्रुवारी २००३ मध्ये, भारतीय सांस्कृतिक आणि पर्यटन मंत्रालयाने स्थापन केलेल्या www.Namami.org (National Mission for Manuscript) या संस्थेने भारतातील पुरातन ज्ञान असलेल्या पोथ्या आणि हस्तलिखिते यांचा संग्रह करून तो डिजिटल फॉर्म मध्ये आणण्याचा भव्य प्रकल्प हाती घेतला आहे. त्या संस्थेतर्फे, प्रत्येक राज्यात घरोघरी जाऊन, सर्वे करून, आज पर्यंत जमवलेली, २० लाख हस्तलिखिते डिजिटल करून कृतीसंपदा या डेटाबेस मध्ये समाविष्ट करण्याचा संस्थेच्या मानस आहे, आज पर्यंत त्या पैकी १० लाख हस्तलिखिते डिजिटल करून झाली आहेत. भारतात एकंदर ५० लाख वेगवेगळी हस्तलिखिते असण्याचा अंदाज आहे.

मराठीमधील पहिला ज्ञानकोश बनवण्याचे महदकार्य, अमेरिकेतील प्रसिद्ध कॉर्नेल विद्यापीठातून पीएचडी  पदवी प्राप्त केलेले  कै डॉ. श्रीधर व्यंकटेश केतकर (१८८४ - १९३७) यांनी १९१६ ते १९२८ दरम्यान त्यांनी स्थापन केलेल्या मराठी ज्ञानकोश मंडळाच्या साहाय्याने केले. मराठी ज्ञानकोश( http://ketkardnyankosh.com/) हा सध्या यशवंतराव चव्हाण प्रतिष्ठान, मुंबई चे साहाय्याने हा इंटरनेटवर मोफत उपलब्ध आहे.  २३ खंडांचा हा ग्रंथ त्यांनी अतिशय कठीण परिस्थितीत आणि तुटपुंज्या आर्थिक पाठबळावर संपादित केला, त्या साठी त्यांनी आपले सर्व आयुष्य हाल अपेष्टात वेचले. त्यांना तसा ज्ञानकोश गुजरातीमध्ये सुद्धा तयार करायचा होता परंतु  महात्मा गांधींनी दिलेल्या थंड्या प्रतिसादाने आणि भारतीय विद्याभवनाचे संस्थापक, डॉ. कन्हय्यालाल मुन्शी यांचा "गुजराथी माणूसच गुजराथी ज्ञानकोश काढू शकेल" या त्यांच्या हट्टापायी त्यांनी तो नाद सोडून दिला. 

इंटरनेट वर मोफत उपलब्ध असलेला आणखी एक मराठी विश्वकोश म्हणजे महाराष्ट्र सरकारच्या मराठी भाषा विभागाच्या अखत्यारीतील "महाराष्ट्र राज्य विश्वकोश निर्मिती मंडळ" यांनी २० खंडात सादर केलेला,  मराठी विश्वकोश (https://marathivishwakosh.maharashtra.gov.in/). वाई येथील प्रख्यात विद्वान कै. तर्कतीर्थ लक्ष्मणशास्त्री जोशी, त्यानंतर प्रा. मे. पुं. रेगे, रा. ग. जाधव, कै डॉ. श्रीकांत जिचकर, डॉ. विजया वाड या तज्ज्ञांनी या विश्वकोशाचे वेळोवेळी प्रमुख संपादक म्हणून काम बघितले आहे. सध्या  हे काम श्री दिलीप करंबेळकर पुढे नेत  आहेत. या शिवाय अनेक भारतीय भाषांतून सुद्धा विश्वकोश / ज्ञानकोश निर्माण केले गेले आहेत.

वरील सर्व विभूती "जगाच्या कल्याणा संतांच्या .. " उक्तीला पात्र आहेत असे मला वाटते. त्यांना माझा प्रणाम.

माधव भोळे (मोबा: ८४५१८८६७५९) Email madhavbhole99@gmail.com

(वरील लेख लेखकाच्या परवानगी शिवाय अन्यत्र छापू नये. )

मानव अधिकार आणि त्याचे पुरस्कर्ते

(जगाच्या कल्याण भाग २)

पददलित मानवाचे शोषण करण्याचा प्रयत्न जगातील अनेक राष्ट्रांमध्ये झाला आहे. मानवाला वंश, रंग,

रूप, धर्म, जात, लिंग, भाषा, राजकीय किव्वा इतर मतमतांतरं, शारीरिक स्थिती, आर्थिक स्थिती इत्यादी 

विषयांच्या आधारे पृथकरण करून त्या मधील उच्च नीचता यातील दारी वाढवायची आणि त्यांच्या 

दुबळेपणाचा फायदा आपल्या स्वार्था साठी करून घ्यायचा हि जगाची रीतच झाली आहे. जे हक्क 

आपण नैसर्गिक रित्या आपले मूलभूत हक्क समजतो, ते मिळवण्यासाठी आपल्या मागील पिढ्यानी किती 

कष्ट सोसले आणि लढा दिला याची आपल्याला कल्पनाच येणार नाही. जगातील महान विभूतींनी या 

बाबतीत वेळो वेळी लढा देऊन या वाईट चाली रीती मोडून काढण्यासाठी अनेक प्रयत्न केले आहेत. 

संयुक्त राष्ट्र परिषदेच्या सध्याच्या आकड्या नुसार अजून सुद्धा जगात ३ कोटी गुलाम आहेत त्या पैकी १.८ कोटी 

भारतात आहेत. गुलामांचे अनेक प्रकार आहेत ज्या मध्ये परंपरागत गुलामी, वेठबिगार, स्थलांतरित कामगार, 

बालमजुरी, लहानपणीच किंवा जबरदस्तीचे लग्न, वेश्याव्यवसायातील जबरदस्ती वगैरे. 

ख्रिस्तपूर्व ५३९ रोजी, जुन्या पर्शियाच्या (सध्याच्या इराणचा काही भाग) "सम्राट सायरसने" जेव्हा बाबिलोन संस्कृती (सध्याच्या बगदाद पासून ९४ किलोमीटर जवळ) असलेल्या राज्यावर विजय मिळवला आणि तेथील गुलाम, युद्धबंदी यांना मुक्त करून, सर्व  नागरिकांना आपला धर्म पाळण्याची, कायद्यासमोर सर्व सामान आहेत आणि त्यांचे मूलभूत हक्क सुरक्षित आहेत अशी ग्वाही एका मातीच्या दंडगोलावर (Cylinder) लिहून, त्याने आपला हा जाहीरनामा प्रजेसमोर मांडला, तो इतिहासातील प्रथम लिखित मानव अधिकार जाहीरनामा मनाला जातो.  

७ जून १८९३ रोजी पीटरमारित्झबर्ग या दक्षिण आफ्रिकेमधील एक लहान स्टेशन जवळ 

बॅरिस्टर मोहनदास क गांधी (महात्मा गांधी १८६९-१९४८) यांना, प्रथम वर्गाचे तिकीट बाळगून सुद्धा निव्वळ 

गोरा वंशीय नाही म्हणून, एका गोऱ्या नागरिकांच्या तक्रारीवरून, दुसऱ्या एका गोऱ्या  दक्षिण आफ्रिकी

अधिकाऱ्याने चालत्या गाडीतून ढकलून त्यांचे सामान गाडी बाहेर फेकले, त्या ठिकाणी महात्मांना साक्षात्कार 

झाला कि या अन्यायाविरुद्द आवाज उठवायला हवा. त्या साठी त्यांनी अहिंसा हे शास्त्र वापरून दक्षिण 

आफ्रिकेत, वंशभेदावर  मोठा लढा उभारला. आपल्या आयुष्याच्या शेवटपर्यंत ते मानवजातीवरील या आणि 

इतर अन्यायाविरुद्ध लढत राहिले.

अमेरिकेचे ३२ वे राष्ट्रपती फ्रँकलिन डी रुझवेल्ट यांची पत्नी एलानोर रुझवेल्ट (१८८४-१९६२), एक मुत्सद्दी 

राजकारणी, हिने मानव अधिकार या विषयात महत्वाचे योगदान केले आहे. १९४६ रोजी आपल्या पतीच्या 

निधनानंतर (१९४५), त्या अमेरिकेच्या प्रतिनिधी म्हणून, संयुक्त राष्ट्र परिषदेच्या, मानव अधिकार 

आयोगावर नेमल्या गेल्या. त्या ठिकाणी त्या आयोगाच्या अध्यक्षा म्हणून त्यांनी तयार केलेले 

"संयुक्तराष्ट्र मानव अधिकार जाहीरनामा"  हा या विषयातील मैलाचा दगड मनाला जातो.

आपल्या माहितीसाठी पुढील गोष्टी देत आहे. "संयुक्तराष्ट्र मानव अधिकार जाहीरनामा या मध्ये 

एकंदर ३० कलमे आहेत त्याचा सारांश थोडक्यात खालील प्रमाणे:

“कोणत्याही मूलभूत मानवी हक्कांसाठी वंश, रंग, रूप, धर्म, जात, लिंग, भाषा, राजकीय किव्वा इतर 

मतमतांतरं, शारीरिक स्थिती, आर्थिक स्थिती, मूळ-राहता किव्वा नागरिकत्वाचा देश इत्यादी विषयांच्या 

आधारे असमान वागणूक देता येणार नाही.  विचार स्वतंत्र; अभिव्यक्ती स्वतंत्र; जीवन, स्वतंत्र आणि 

सुरक्षिततेची हमी; सर्व प्रकारच्या गुलामी आणि छळवादापासून पासून मुक्तता; कायद्यासमोर सर्व सामान आहेत 

आणि सर्वाना अन्याया विरुद्ध कायद्याचे सौरक्षण आहे; आरोप किव्वा गुन्हा सिद्ध होई पर्यंत सर्व निर्दोष मानले 

जातील; प्रत्येकाला आपले जीवन खाजगी ठेवण्याचा अधिकार; स्वतःच्या देशात मुक्त संचार करायला परवानगी;

केव्हाही स्वतःच्या देशाबाहेर जाण्याचा आणि देशामध्ये परत येण्याचा अधिकार; सबळ कारणाशिवाय तुरुंगवास नाही; 

देशांतर्गत अन्यायकारक वागणूक मिळत असल्यास दुसऱ्या देशाचा आश्रय घेण्यास सवलत; स्वतःच्या देशाचा नागरिक 

बनण्याचा हक्क; लग्नाचे वय असलेल्या प्रत्येक व्यक्तीला लग्न करण्याचा आणि परिवार वाढवण्याचा अधिकार आणि 

असा परिवार समाजाचा एक घटक म्हणून ओळखला जाईल; स्वतःची किव्वा आपल्या समूहाची मालमत्ता बनवण्याचा 

अधिकार आणि अशी बनवलेली मालमत्ता आपणाकडून बेकायदेशीर रित्या कोणीही हिरावून घेऊ शकणार नाही; आपली 

मते स्वतंत्रपणे किव्वा समूहाने मांडण्याचा अधिकार परंतु आपण कोणत्याना कोणत्या समूहाचा भाग असण्याची सक्ती 

असणार नाही; प्रत्येकाला थेट किव्वा आपल्या प्रतिनिधींमार्फत देश कारभारामध्ये भाग घेण्याचा अधिकार; सर्वाना 

सार्वजनिक सेवा सामान न्यायाने मिळण्याचा अधिकार; प्रत्येकाला प्रतिष्ठितपणे जगण्यासाठी लागणारी,  आपआपल्या 

उत्पन्नाच्या साधनांवर अवलंबून सर्व सामाजिक सार्वजनिक सुरक्षा देण्याची जबाबदारी त्या त्या देशांची; आपल्या 

निवडीची नोकरी/व्यवसाय करण्याचा, त्या साठी योग्यती कामाची वेळ, विश्रांतीची वेळ, त्या दर्जाला साजेसा सामान 

मोबदला मिळण्याचा अधिकार असून तो कोणत्याही संघटनेला जोडला जाण्याचा अधिकार; मानवअधिकारांना समजावून 

देणाऱ्या आणि मानवाचा सर्वांगीण विकास करणाऱ्या शिक्षणाचा हक्क त्या पैकी प्राथमिक शिक्षण मोफत असण्याची 

अपेक्षा;पालकांनि आपल्या पाल्याला कोणते शिक्षण द्यावे यासाठी पालकांच्या मताला अग्रक्रम; आपण आपल्या निवडीच्या 

कोणत्याही समूहाचा सांस्कृतिक कार्यक्रमामध्ये भाग घेऊ शकतात परंतु तो भाग घेण्यासाठी आपणास कोणीही सक्ती करू 

शकणार नाही.” 

कैसर चावेझ या मेक्सिकन अमेरिकन विभूतीने अमेरिकेतील लॅटिन अमेरिकन शेत मजुरांसाठी केलेला अहिंसक लढा प्रसिद्ध आहे.

डॉ मार्टिन ल्युथर किंग या पाद्र्याने आफ्रिकन वंशाच्या अमेरिकन लोकांसाठी वांशिक भेदभावापासून मुक्तता आणि नागरी हक्क या साठी केलेला अहिंसक 

आणि सविनय कायदेभंग लढा जगाच्या इतिहासात प्रसिद्ध आहे. त्या साठी त्यांना शांततेचे नोबेल पारितोषिक मिळाले परंतु त्यांच्या या 

लढ्यामुळे त्यांना आपला प्राण गमवावा लागला. त्यांच्या विरोधकांनी त्यांची हत्या केली. त्यांच्यावर महात्मा गांधी आणि 

अब्राहाम लिंकन यांच्या विचारांचा प्रभाव होता.  

दक्षिण आफ्रिकेतील नेल्सन मंडेला यांनी आफ्रिकेतील गोऱ्या लोकांची वांशिक दादागिरी संपवण्यासाठी आणि 

काळ्या लोकांचे मूलभूत हक्क मिळवण्यासाठी केलेल्या लढ्यामुळे त्यांना २८ वर्षे तुरुंगवास पत्करावा लागला. 

त्यांचा या कामाचा मोबदला त्यांचा नवीन राजकीय समीकरणात दक्षिण आफ्रिकेचे अध्यक्ष होण्यात मिळाला. 

त्यांच्या कामाबद्दल १९९० साली त्यांना भारत सरकारने भारत रत्न दिले तर १९९३ साली त्यांना शांततेचे नोबेल 

पारितोषिक मिळाले.

दक्षिण आफ्रिकेतील दुसरे महत्वाचे नेते डेस्मंड टुटू यांनी सुद्धा वंशवाद, गरिबी हटाव, एच आय वि, लिंगभेद 

आणि संबंधित विषय, क्षयरोग आणि त्रितिय पंथीय यांचे साठी खूप काम केले त्यामूळे  त्यांना १९८४ साली 

शांततेचे नोबेल पारितोषिक देण्यात आले.  

भारतमध्ये राजा राम मोहन रॉय यांनी सती प्रथा बंदीसाठी केलेले प्रयत्न; दयानंद सरस्वती, महर्षी धोंडो केशव 

कर्वे (१९५८ भारत रत्न), मदन मोहन मालवीय(२०१४ भारत रत्न), रमाबाई रानडे, विष्णू शास्त्री पंडित इत्यादी 

विभूतींनी केलेले स्त्रि शिक्षण, स्त्री हक्क आणि विधवा कल्याणविषयीचे लढे; लोकमान्यांनी स्वराज्य हा माझा 

जन्मसिद्ध हक्क आहे म्हणून केलेली गर्जना; महात्मा ज्योतिबा फुले, शाहू महाराज आणि  डॉ. 

बाबासाहेब आंबेडकरांनी (१९९० भारत रत्न) केलेली "अस्पृश्यता निवारणाची चळवळ" याला जगात 

तोड नाही(त्या मुळे ४०% समाज जो कष्टकरी होता परंतु त्याला समाजात मनाचे स्थान नव्हते अशा 

सर्वाना मुख्य प्रवाहात सामील करून घेऊन भारताचा सर्वांगीण विकास होण्यास समाजाचा एक घटक 

म्हणून त्यांचा सुद्धा हातभार लागावा अशी व्यवस्था केली); विनोबा भावे(१९८३ भारत रत्न)यांनी केलेली 

भूदान चळवळ ज्यामुळे भूमिहीन शेतकऱ्यांना श्रीमंत जमीनदारांकडून मिळालेल्या जमिनी आणि पुढे आलेला 

कसेल त्याची जमीन हा कुळ कायदा; बाबा आमटे, विकास आणि प्रकाश आमटे यांनी सुरु केलेले कुष्ट रोग 

सेवा आश्रम; संत मदर तेरेसा (१९८० भारत रत्न) यांनी गाठलेली सेवेची परिसीमा, स्वामी विवेकानंदानी 

स्थापन केलेले "रामकृष्ण मिशन आश्रम" मानव सेवा हीच ईश्वर सेवा समजून मानवाच्या उत्थापनासाठी 

काम करतात. हि सर्व कार्ये मानवाला आपल्या योग्य स्थानावर नेण्यास मदत करतात. भारतीय संतांनी 

तर त्याही पलीकडे जाऊन हे विश्वची माझे घर, आणि ईश्वर सर्व भूतात आहे, चरा चरात आहे, वृक्ष वल्ली 

आम्हा सोयरे वनचरे असे मानून त्या प्रमाणे आपले आयुष्य लोक कल्याण आणि सृष्टी कल्याणासाठी वेचले आहे.

आपल्या पूर्वजांनी आपल्यासाठी फार मोठा ठेवा ठेवला आहे त्याचा आपण शर्थीने सांभाळ करूया. वरील सर्व विभूती 

"जगाच्या कल्याणा संतांच्या .. " उक्तीला पात्र आहेत असे मला वाटते. त्यांना माझा प्रणाम.

माधव भोळे (मोबा: ८४५१८८६७५९) Email madhavbhole99@gmail.com

(वरील लेख लेखकाच्या परवानगी शिवाय अन्यत्र छापू नये. )

14.NOV.2016

जगाच्या कल्याणा ....1

"जगाच्या कल्याणा ....1 "

या आधी मी माझे मत हे सदर सन्मित्र समाचार मध्ये सुरु केले होते आणि त्या कामी मला सन्मित्रच्या  संपादिका सौ वृंदा भागवत यांनी नेहमीच प्रोत्साहन दिले. आज पासून मी "जगाच्या कल्याणा .... " हे एक नवीन सदर सुरु करीत आहे. माझी आशा आहे कि आपण त्याला भरभरून प्रतिसाद द्याल.

हे जग सुंदर बनवायला अनेक लोकांनी मदत केली आहे. विवेकानंद नेहमी सांगायचे मानवसेवा हीच ईश्वर सेवा. अनेकांनी मानव जातीवर उपकार केले आहे ते आपण या जन्मात तरी फेडू कि नाही हि शंका आहे. काही लोकांचे कार्य एका क्षेत्रापुरती मर्यादित होते तर काहींचे कार्य संपूर्ण मानव जातीला उपकृत करणारे होते. जागेअभावी मी येथे फक्त ज्यांनी संपूर्ण मानव जातीला उपकृत केले त्यांचे कार्य लिहिणार आहे. याचा अर्थ बाकीच्यांची कार्य कमी होती असे नाही.

प्राचीन काळापासून अगदी इंग्रज भारत  सोडून जाई पर्यंत,  भारतावर आणि जगावर अनेक आक्रमणे झाली. अनेक युद्धे झाली, राजे रजवाडे यांचे इतिहास बघितले कि कोठे ना कोठे कुणी ना कुणी कोणत्या ना कोणत्या मोहिमेवर जायचे, नवीन मुलुख जिंकायचे, संपत्ती लुटून आणायची आणि ती आपल्या ऐषारामात उधळायचे किव्वा आपल्या प्रजेसाठी खर्च करायची.  शत्रूच्या प्रदेशामध्ये जाळपोळ करायची, प्रजेचे संसार धुळीस मिळवायचे, त्यांच्या स्त्रिया, मुली यांचेवर अत्याचार करायचे, त्यांच्या पुरुषांना, मुलाबाळांना गुलाम बनवायचे. त्यांचा धर्म बदल्याणास बळजबरी करायची.  हा नित्य नियम चालू होता, त्यात कोणाला काही वावगे वाटत नव्हते. पण हरलेल्या प्रदेशांचे काय हाल होत असतील  आणि त्यांचे दुर्दैव त्यांना कोठवर नेत असेल ते कोणीच विचार करीत नव्हते.  जी संपत्ती ते लुटून आणीत त्यातील बराचसा भाग शेतकरी, कष्टकरी यांनी तयार केलेल्या संपत्ती मधील होता.  त्यानंतर वसाहतवाल्यांची राज्ये आली, त्या वेळी फ्रेंच, इंग्रज, डच, पोर्च्युगीज वगैरे यूरोपीय देशातील राज्यांच्या पाठबळाने व्यापाराला आलेल्या या लोकांनी आपल्या वसाहती स्थापून स्थानिक लोकांवर अत्याचार आणि क्रूर कर्मे केली, स्थानिकांनाच गुलाम केले.

दुसऱ्या महायुद्धाचे वेळी, जर्मनीच्या बलदंड युद्ध ताकदी मुळे आणि हिटलर च्या आक्रमणांमुळे, ब्रिटिशाना अमेरिकेची मदत मागावी लागली, त्या वेळी अमेरिकेचे अध्यक्ष फ्रँकलिन डी रुझवेल्ट यांनी या गोष्टींचा विचार केला गेला कि ज्या कारणासाठी ब्रिटिश अमेरिकेकडून मदत मागत आहेत कि हिटलर हा विस्तारवादी आणि क्रूर हुकूमशाह आहे, त्यामुळे त्याचा नाश करण्यासाठी अमेरिकेने ब्रिटनला मदत करावी, त्याच कारणासाठी ब्रिटिश सुद्धा दोषी आहेत,  ते सुद्धा विस्तारवादी आहेत, ते सुद्धा आपल्या प्रजेला क्रूर पद्धतीने वागवतात (याचा अनुभव अमेरिकेला होताच ).

ब्रिटिशाना मदत करण्या पूर्वी अध्यक्ष रुझवेल्ट यांनी ब्रिटिश पंतप्रधान विन्स्टन चर्चिल यांच्या बरोबर १४ ऑगस्ट १९४१ रोजी एक लेखी करार केला त्यामध्ये खालील गोष्टी नमूद केल्या गेल्या. तिला अटलांटिक चार्टर (अटलांटिक सनद ) असे म्हणतात.  हि सनद मान्य करणाऱ्या सर्व देशांनी, खालील अटी मान्य करायच्या, आणि त्या देशांची एक संघटना बांधायची. त्यातील अनेक अटी चर्चिल यांनी नाईलाजाने मान्य केल्या.

    १.       युद्ध संपल्यानंतर अमेरिका किव्वा ब्रिटन कोणताही नवीन प्रदेश आपल्याला जोडणार नाहीत.

    २.       जगातील वसाहतवाद्यांनी आपल्या वसाहती सोडून जायचे आणि परत जाताना त्या प्रदेशाची व्यवस्था लावताना तेथील स्थानिक जनतेची मते लक्षात घेऊन व्यवस्था करायची.

    ३.       प्रत्येक देशाला आपली व्यवस्था लावण्याचा पूर्ण अधिकार असेल.

    ४.       अंतर्देशीय व्यापारामधील अडचणी कमी करायच्या.

    ५.       आर्थिक सहकार्य करून, जगाचा सामाजिक स्तर उंचावायचा आणि जगाचे कल्याण होईल अशा प्रकारच्या योजना      अमलात आणायच्या.

       ६.       सनद मानणाऱ्या देशांनी भयमुक्त आणि गरिबी मुक्त जग कसे होईल याचा प्रयत्न करायचा

       ७.       समुद्र आणि इतर दळणवळणाचे मार्ग मुक्त करायचे

       ८.       युद्धखोर देशांना निशस्त्र करायचे आणि युद्धानंतर सर्व देशांनी निशस्त्रीकरणावर भर द्यायचा.

    या अटलांटिक चार्टर चा परिणाम म्हणून पुढे २६ देशांनी संयुक्त राष्ट्र परिषद (युनाइटेड नेशन्स ) या संस्थेचा पाया  १ जानेवारी १९४२ रोजी घातला. आज १९३ देश या जागतिक परिषदेचे सदस्य आहेत. त्या मधून पुढे जागतिक सुरक्षा परिषद, जागतिक बँक, आंतरराष्ट्रीय नाणे निधी, जागतिक आर्थिक मंच (वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरम), जागतिक आरोग्य संस्था (वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनिझेशन), जागतिक शैक्षणिक, वैज्ञानिक आणि सांस्कृतीक संघटना (युनेस्को), अंतरराष्ट्रीय मुलांसाठी अत्यावश्यक फंड (युनायटेड नेशन्स इंटरनॅशनल चिल्ड्रेन्स इमर्जन्सी फंड), जागतिक अन्न सुरक्षा, जागतिक पर्यावरण कार्यक्रम, आंतरराष्ट्रीय न्यायालय (हेग), आंतरराष्ट्रीय मानव अधिकार संघटना, आंतरराष्ट्रीय स्त्री विकास निधी  या आणि अशा अनेक संस्था जागतिक परिषदेच्या छत्राखाली मानव कल्याणाचे काम करत आहेत. मानवाचे जीवनमान कसे उंचावत येईल आणि त्याला युद्धापासून वाचवून त्याचा सर्वांगीण विकास कसा होईल या कडे या युनाइटेड नेशन्सच्या साधारण सभेचे लक्ष असते.

रुझवेल्ट यांच्या या दूरदर्शीपणा आणि अमेरिकेकडे असलेली ताकद जगकल्याणाच्या कामासाठी वापरल्यामुळे रुझवेल्ट यांचा माझे क्रमवारीत पहिला नंबर लागतो. रुझवेल्ट स्वतः एक पोलिओ पीडित होते परंतु आपल्याला आलेले दुःख इतरांनी भोगू नये आणि आपली सदिच्छा शक्ती सत्कारणी लागावी या साठी त्यांनी केलेले हे वैचारिक संक्रमण आणि त्यामुळे पुढे तयार झालेली जागतिक सुसूत्रता (World order), हे कार्य या उक्तीला पात्र ठरवते "जगाच्या कल्याणा .... ".  हे काम करणारा कोणी संतापेक्षा कमी नाही.

माझा त्या महान विभूतीला सलाम.

माधव भोळे (मोबा: ८४५१८८६७५९) Email madhavbhole99@gmail.com

(वरील लेख लेखकाच्या परवानगी शिवाय अन्यत्र छापू नये. )

08.Oct.2016