गोत्र आणि सगोत्र विवाह

 गोत्र आणि सगोत्र विवाह.

दिवसेंदिवस समाजातील विवाह समस्या कठीण होत चालली आहे. शिकलेली मुले/मुली, वाढलेल्या अपेक्षा, ऐहिक सुखाच्या नवनवीन व्याख्या, भौगोलिक आणि नोकरी व्यवसायाची बंधने या मुळे अनेक चाळण्या लावून या समस्येकडे बघितले जाते. त्यात काही पारंपरिक समजुती सुद्धा आहेत. त्यातील एकावर हे विवेचन.

अनेक वेळा विवाह जमवताना आपण पत्रिका आणि गोत्र बघतो. पत्रिका ही जन्मवेळ, जन्मतारीख, जन्म ठिकाण या वर अवलंबून असून, पत्रिका मनुष्याचा स्वभाव, सांपत्तिक स्थिती, बौद्धिक सुसंवाद, शारीरिक संबंध, पारिवारिक संबंध इत्यादी गोष्टींचा विचार करते.

गोत्र हा पत्रिकेचा मूळ भाग नसून तो आपल्या परिवाराचा भाग असतो. एकाच कुटुंबातील सर्वांचे एकच गोत्र. आपली गोत्र आपल्या ऋषी मुनींचा नावावरून पडली असून ती वंश परंपरागत चालत आली आहेत. ज्यावेळी आपण एका गोत्रात लग्न करायचे असा विचार केला जातो त्यावेळी आपण एकाच घरात लग्न करतो म्हणजेच बहीण भावात लग्न करतो असे मानले गेले आहे. हिंदू शास्त्रात एकाच घरातील बहीण भाऊ लग्न करायला बंदी आहे त्याचे कारण नुसतेच नैतिक नसून जेनेटिकल सुद्धा आहे कारण एकाच घरातील बहीण भावानी विवाह केला तर त्यापासून होणारी उत्पत्ती चा डीएनए हा जास्त कमकुवत असू शकतो आणि त्यामुळे निकृष्ट दर्जाची उत्पप्ती तयार होते असे म्हणणे आहे. ह्या बाबतीत भारतातील अनेक गावांमध्ये एकाच गावात एकाच गोत्रात विवाह करायला  बंदी आहे. ( अंतर गोत्र अंतर गाव) ( कायद्याने नाही).

पण ज्या परिवाराच्या अनेक पिढ्या दुसऱ्या ठिकाणी, किंवा ज्यांच्या पिढ्यांचा एकमेकांशी काहीही संबंध असण्याची सुतराम शक्यता नाही अशा परिवाराची गोत्र कदाचित एक असतील तरी आपण तो विवाह निषिद्ध मानतो हे खरोखरच विचार करण्याची गोष्ट आहे. 

खरोखर हे बंधन योग्य आहे का? कारण साधारण पाच ते सहा पिढ्यांनंतर आपले मूळ डीएनए, मधील पिढ्यांच्या विवाहांमुळे,  एव्हडे बदलले गेलेले असतात की मूळ डीएनए आणि 6 व्या पिढीचा डीएनए यात जमीन अस्मानाचे अंतर असते, कारण प्रत्येकवेळी मूल होताना आई आणि वडिलांचा डीएनए यांचे मिश्रण होऊन नवीन डीएनए तयार होतो. त्यामुळे जी संकल्पना साधारण 4 ते 5 हजार वर्षांपूर्वी सुरू झाली ती आता समाजाचा एव्हडा विस्तार झाला, एव्हडे स्थलांतर झाले, एवढे संकर झाले त्यामुळे एकाच गोत्रातील अनेक व्यक्तींचे जेनेटिकल डीएनए फारच वेगवेगळे असणार. जेनेटिकल डीएनए ही अतिशय क्लीष्ट गुणसूत्र पद्दत आहे ती मानवाच्या शरीरातील सर्व व्यवहार सुरळीत राहण्यासाठी ईश्वराने तयार केलेली एक सिस्टीम आहे आणि ती सर्व शरीरात काम करत असते.

मान्य आहे एकाच गावतीतील, एकच आडनाव असणारे किंवा एका कुटुंबातील लोकांनी,  एकच गोत्र असतील तर आपसात विवाह करू नये पण जर दोन वेगवेगळ्या ज्ञातीतील, वेगवेगळ्या ठिकाणी पिढ्यान पिढ्या राहणाऱ्या एकाच गोत्रातील मंडळींनी सगोत्र विवाह करण्यास कोणतीही शास्त्रीय अडचण नसावी असे मला वाटते. 

माझ्या ओळखीत एका सुप्रसिद्ध व्यक्तीने साधारण 1932 साली सगोत्र विवाह केला होता आणि त्यावेळेस गावातील ब्राह्मणांनी त्याच्यावर बहिष्कार टाकला होता शेवटी ब्राह्मणांना यथेच्छ दक्षिणा देऊन तो तिढा सोडवला गेला. आज त्या व्यक्तीची तिसरी पिढी अतिशय उत्तम कार्य करत आहे.

आजकाल बहुतेक निकृष्ट होणाऱ्या उत्पत्या ह्या गोत्रांपेक्षा बर्थ कंट्रोल पिल्स चा अतिवापर आणि मूल होण्यासाठी टाळमटाळ करणे ह्या मुळेच होत असतात  किंवा मुळातच जननेंद्रियांमध्ये काही अडचण असेल तरच ते शक्य आहे, असे माझे वयक्तिक मत आहे.

राहिली परंपरा तर ती किती ताथ्यावर आधारित आहे हे ज्याचे त्याने ठरवावे. आपण बापुडे कोण ठरवणार कोणी काय करावे ते?

जाणकारांनी ताथ्यावर आधारित मार्गदर्शन केले तर नक्कीच आवडेल.

माधव भोळे.