Kashmir Tour, My Observation

 ऑक्टोबर महिन्यात श्रीनगर येथे 4 दिवस जाण्याचा योग आला. तेथील काही व्यक्तींशी बोलायला संधी मिळाली. माझे अवलोकन खालील प्रमाणे.

१) तरुण मंडळी भरकटलेली आहेत. त्यांना शाळेपासूनच शिकवले जाते की भारत वेगळा देश आहे आणि काश्मीर स्वतंत्र आहे.

२) तरुण मंडळींचा प्रश्न होता की आम्ही जर भारतीय आहोत असे आपण म्हणता तर येथे जागोजागी मिलिटरी कशासाठी? एवढ्या बंधनात आम्हाला का ठेवले आहे? दर पाच मिनिटांनी बंदूकधारी दिसत आहेत. तुम्हाला हेल्मेट घालण्याची किंवा मास्क लावण्याची सक्ती केली तरी तुम्ही अस्वस्थ असता मग येथे तर गेले 70 वर्ष मिलिटरी राज्य करत आहे ते आम्ही का सहन करायचे?

आम्ही ज्यावेळी प्रवास करत होतो त्यावेळी अमित शाह तेथे भेट देणार होते आणि श्रीनगरचा काही भाग जेथे मिलिटरी एस्टेबलिशमेन्ट आहे तेथे अक्षरश: दर 2 मिनिटांनी आर्मरड व्हेईकल त्यावर पाठी, पुढे, डाव्या, उजव्या बाजूला स्टेनगनवाले बंदूकधारी होते. शिवाय दुकानांच्या छपरावर सुद्धा उभे होते. जम्मू, श्रीनगर रस्त्यावर मिलिटरी कोनव्होय जाताना दिसत होते. ही चित्र भयानक वाटले. तरुणांचे म्हणणे जर आम्ही स्वतंत्र तर हे कशासाठी? आम्हि एका जेलमध्ये आहोत आणि ते आम्हाला पसंत नाही.

मिल्ट्री प्रेसेन्स श्रीनगर मध्येच जास्त दिसला पण गुलमर्ग, पेहेलगाम, सोनमार्ग येथे नगण्य होता.

३) 370 कलम काढल्याने आमचे संरक्षण काढून घेतले आहे. आमच्या राज्यात आमचा रोजगार काढून घेऊन परप्रांतीय येथे कब्जा करू शकतील ते आम्हाला नको आहे,  बिहारी, उत्तरप्रदेश, बंगाल मधील लोक आमचा रोजगार काढून घेणार असतील तर ते आम्हाला नको आहे. 

४) आमच्या राज्याचे आम्ही बघून घेऊ. आम्हाला मिलिटरी ची आवशक्यता नाही.

५) टुरिस्ट लोकांवर हल्ले होत नाहित कारण ते आमचे अन्नदाते आहेत. पूर्वी तसे होत होते परंतु लक्षात आले की त्याचा इकॉनॉमी वर परिणाम होतो म्हणून ते बंद झाले आहेत.

६) तरुणांचे म्हणणे गेले पाच वर्षे राज्याची प्रगती होत आहे, सर्व ठिकाणी मुली टॉप करत आहेत. मुले आयएएस मध्ये पास होत आहे. आम्हाला प्रगती हवी आहे पण बंधन नको आहे. मी म्हटले प्रगती व्हायला आणि भारताची किंमत कळायला अजून 20 वर्ष लागतील. ज्यावेळी प्रगतीची फळे चाखाल त्यावेळी वाटेल की भारतात विलीनीकरण फायद्याचे आहे ते. तेथपर्यंत तुम्ही भरकटत रहाल. पाकिस्तान मध्ये गेला असतात तर तेथील नागरिकांची काय प्रगती आहे ते तुम्हाला माहितीच आहे. परंतु तेथे पाकिस्तान विषयक जास्त चांगले चित्र तेथील मीडिया रंगवते असे वाटले.

७) मी एका तरुणाला विचारले काश्मिरी महिला हिजाब घालत नाही तर पारंपरिक ड्रेस घालतात ते तुम्हाला चालते. तुमचा धर्म पाळायला आणि 5 वेळा नमाज पढायला बंधन नाही मग भारताबद्दल एव्हडा तिरस्कार का? त्याचे उत्तर त्यांच्याकडे नव्हते. तुम्हाला प्रगती साठी भारत हवा पण भारतीय बंधने तुम्हाला नकोत हे कसे शक्य आहे? त्यावर गप्प.

८) एकंदर अजूनतरी मानसिक स्थिती पूर्णपणे भारतीय दिसली नाही. जरी भारतीय असले तरी स्वतःची अस्मिता स्वतंत्र ठेवण्याकडे कल दिसला. 

९) वयस्क लोकांचे म्हणणे दगड मारण्याचे दिवस गेले. आता दगड मारताना पकडले तर 8 वर्ष जेलमध्ये जायला लागते. कोण जाणार? हे सर्व दंगे धोपे येथील स्थानिक राजकीय पार्टी करत असतात आणि लोकांना भडकवत असतात. 

१०) अनव्यार्थ एकच तेथील राजकिय पक्ष आपापले वर्चस्व टिकवण्यासाठी अशा तरुणांचा पुरेपुर उपयोग करून घेत आहेत आणि लागेल तेव्हा पाकिस्तान च्या साहाय्याने दंगे धोपे घडवून आणत आहेत. 

११) कायम मिलिटरी वास्तव्य जरी योग्य नसले तरी तरुणांचे मतपरिवर्तन करणे आवश्यक आहे नाहीतर परिस्थिती अशीच राहणार आणि भारत सरकारचे पर्यायाने करदात्यांचे पैस आणखी कित्येक वर्ष पाण्यात जाणार हे नक्की.

माधव भोळे