अस्मिता आणि प्रगती

 अस्मिता आणि  प्रगती

दोन दिवसांपूर्वी मी अमेरिका आणि भारत या दोन देशातील नागरिकांच्या सांस्कृतिक आणि वैचारिक दरी बद्दल लिहिले.

त्यावर काही लोकांनी नाराज होऊन आपल्या प्रतिक्रिया जोरदार शब्दात मांडल्या. खरे म्हणजे त्यांना माझ्या पोस्ट चा अर्थच कळला नाही. 

त्यांच्या मते अशी तुलना मी करायला नको होती किंवा त्या दरी ची कारणे समर्पक पणे मांडण्याचा त्यांनी प्रयत्न केला. माझे मत थोडे वेगळे आहे. आम्ही कोण आहोत हे आम्हाला माहीत आहे आणि त्याबद्दल आम्हाला सार्थ अभिमान असणे आवश्यक आहे पण अभिमान, दुराभिमान नसावा असे मला वाटते. संत कबीर म्हणतात शरीर स्वच्छ व्हायला हवे असेल तर साबणाची गरज आहे तशीच आपल्यात सुधारणा हवी असेल तर टीका ही आपत्ती न मानता तिचे स्वागत होणे आवश्यक आहे. त्या टिकेतील तथ्य समजावून घेऊन ज्या ठिकाणी आपण कमी आहोत किंवा जेथे सुधारणेला वाव आहे त्या ठिकाणी टीका आपल्याला उपयोगी आहे. आता कोणी म्हणेल टीका रास्त असावी तर मी म्हणेन त्यातील रास्त भाग आपण निवडावा. म्हणतात ना beauty is in beholders eyes. प्रत्येकाचा त्या टिकेकडे बघण्याचा आपापला दृष्टीकोन असतो. तो सकारात्मक असेल तर आपल्यामधील कमी आपण दूर करू शकू.

आता राहिला प्रश्न मूळ विषयाचा. मला एवढेच म्हणायचे होते की शेतकऱ्यांचे प्रश्न गहन आहेत. त्यांच्या उत्पादनाच्या खर्चा पासून त्यांच्या नफ्या पर्यंत तसेच त्यांचे उत्पादनासाठी लागणारे शास्त्रीय संशोधन, पीक, पाणी, बियाणे, नवीन वाण, जास्त उत्पादन क्षमता देणारे वाण, खते तसेच ऑरगॅनिक खते  या गोष्टींवर राष्ट्रीय विचार विनिमय न होता फुटकळ प्रयत्न चालले आहेत. कर्ज माफी हा त्यावरील कायम स्वरूपी उपाय नाही. आमचे नेते अगदी इस्रायल पासून ते इतर विविध देशात जाऊन शेतीचा अभ्यास दौरे करतात तसेच प्रगतिशील शेतकरी म्हणून अनेकांना पुरस्कार मिळतात परंतु समग्र विषयाचा अभ्यास करून त्यावर सरकारी तसेच खाजगी धोरण आखून त्यामुळे देशाचा शेतीविषयक विकास होणे आवश्यक असताना याना बैल गाडा शर्यतीचा निकाल आपल्या बाजूने लागला म्हणून जो उन्माद झाला तो अनाठायी आहे असे मला वाटते.

 एक वर्षांपेक्षा जास्त चाललेले शेतकरी आंदोलन संपूर्ण लोकशाहीला धब्बा आहे. लोकहिताचे निर्णय घेण्यापूर्वी, घेताना किंवा घेतल्यानंतर ते कसे उपयुक्त आहेत या बद्दल जनजागृती करणे जेणेकरून शेतकऱ्यांमध्ये पसरलेले गैरसमज दूर करणे हे देशाच्या माहिती आणि प्रसारण करणाऱ्या सरकारी विभागाचे तसेच खाजगी वृत्तपत्र आणि टीव्ही प्रसार माध्यमांचे कर्तव्य होते आणि आहे आणि ते करण्यात आपण देश, सरकार आणि समाज म्हणून कमी पडलो, या विरुद्ध शेतकरी अहित करणारे, भ्रामक कल्पना राबवणारे आपला दुष्ट हेतू सफल करण्यात सफल झाले हे चूकच. कोणीतरी कॅनडा मधील सरदार किंवा त्यांचे संघटन, मिया खलिफा सारख्या किंवा ग्रेटा थाम्बर्ग सारख्या या देशाशी समबंधीत नसलेल्या किंवा या प्रश्नांची जाण नसलेल्या व्यक्ती जेव्हा या आंदोलनाला पेटवायचा प्रयत्न करतात तेव्हा आपल्या देशाबाहेर  किंवा देशांतर्गत देश विरोधी कारवाया करणारे देशाचे हितशत्रू  शोधून काढून त्यांना ठेचून काढण्यात आपला इंटिलीजन्स विभाग कोठेतरी कमी पडला हे म्हणावेच लागेल. हीच गोष्ट शाहीन बागेच्या हिंसाचाराचे वेळी झाली होती आणि तरी सुद्धा आपण धडा घेतला नाही. आपले मूळ प्रश्न सोडवण्यात आपण कमी पडतो तरी सुद्धा आमची अस्मिता आड येते. आम्ही दुसऱ्याची शॉर्टफोल बघायला जातो पण आमचे शॉर्टफोल मान्य करायला आम्ही तयार नाही. 

अमेरिकेकडे पैसे आहेत, ते आमच्या आधी 172 वर्ष स्वतंत्र झाले, त्यांच्याकडे आमच्या पेक्षा कमी लोकसंख्या आहे म्हणून ते प्रगत झाले ही कारणे सम्पूर्ण खरी नसून, ते एखाद्या प्रश्नाकडे निःपक्षपाती बघतात, त्याच्या मुळाशी जाण्याचा प्रयत्न करतात, योग्य नियोजन आणि त्याची अंमलबजावणी करतात, जे प्रोजेक्ट हातात घेतात त्यावर ते मनपूर्वक काम करतात, धरसोड वृत्ती करत नाहीत ही त्यामागची खरी कारणे आहेत. आमच्याकडे शासनकर्ते बदलले की विकासाचे आराखडे बदलतात, योजना बदलतात. आम्हीच तयार केलेल्या योजना आम्हीच अर्धवट सोडतो कारण त्यावर सम्पूर्ण  नियोजन केलेले नसते. उदा. वाजपेयी असताना नदी जोड योजना या साठी एक स्वतंत्र मंत्रालय आहे. ही योजना पहिली इंदिरा गांधी असताना 1982 साली नॅशनल रिव्हर लिंकिंग प्रोजेक्ट ही कल्पना काढली. केन बेटवा प्रोजेक्ट जो 1982 साली तयार झाला परंतु 2016 साली त्यावर काम झाले आणि  2021 साली 44,000 कोटी श्री नरेंद्र मोदींनी 10 डिसेंबर 2021 ला मान्यता दिली आणि पुढील 8 वर्षात तो पूर्ण होईल असे नियोजन आहे. जर एका प्रोजेक्ट ला सुरू व्हायला एवडी वर्ष गेली तर 30 इंटर लिंक रिव्हर प्रोजेक्ट नि 37 इंटर स्टेट प्रोजेक्ट ला किती वेळ आणि किती पैसे लागतील. 1982 साली या संपूर्ण प्रोजेक्ट ची किंमत 18000 कोटी रुपये होती पण आता 40 वर्षानंतर त्यातील फक्त एकाच इंटर स्टेट प्रोजेक्ट ची किंमत 44,000 कोटी होते याचा अर्थ ही अक्षम्य फायनान्शियल मिस मॅनेजमेंट आहे कारण जर ही।योजना कर्ज घेऊन केली असती तर त्याचे परिणाम लवकर दिसुन त्यातुन शेतकऱ्यांची उत्पादकता वाढून ते कर्ज केव्हाच फेडले गेले असते. 

अमेरिका खूप पैसे खर्च करते म्हणून संशोधन होते पण येथे पीएचडी  मंडळींचे थेसिस पैकी अनेक थेसिस फक्त नोकरीत प्रमोशन मिळावे किंवा एखादी ठरावी सॅलरी ग्रेड मिळावी  म्हणून तयार केले जातात त्याला काय करणार? 3000 वर्षांपूर्वी संशोधन झालेले आयुर्वेद शास्त्र गेल्या 3000 वर्षात फारच थोडे बदलले किंवा त्यात नवीन संशोधन  फार कमी झाले आहे. खरे म्हटले तर वैद्यक शास्त्रातील आधुनिक मशिनरी बघता त्यात संशोधन व्हायला खूप वाव आहे. आम्ही फक्त आमच्या पूर्वजांच्या पराक्रमावर फुशारक्या न मारता आवश्यक असेल तेथे किंवा संशोधनाला किंवा सुधारणेला जेथे वाव असेल तेथे ते आपण केले तर आपली प्रगती होईल.

असो मला एवढेच म्हणायचे आहे की आपली अस्मिता आणि स्वाभिमान आपल्या प्रगतीचा आड येता कामा नये. जेथे सुधारायला वाव असेल तेथे ती करायलाच हवी. बदल हा प्रगतीचा स्थायी भाव आहे.

माधव भोळे