व्यवसाय मार्गदर्शन एक ज्वलंत प्रश्न भाग २

 व्यवसाय मार्गदर्शन एक ज्वलंत प्रश्न भाग २

( LLB, LLM) 

काल डिजिटल मार्केटिंग बद्दल मीं एक पोस्ट टाकली होती त्याबद्दल एका दुसऱ्या तरुणाशी बोलत होतो की एव्हडे महाग कोर्स करण्यापेक्षा LLB  का नाही शिकत? त्यावर तों म्हणाला की माझ्या रक्तात वादविवाद किंवा भांडण करण्याचे स्पिरिट नाही आहे. 

मीं म्हटले की तुला कोणी सांगितले की LLB किंवा LLM केले की वादविवाद करायला लागतो किंवा कोर्टात जायला लागते? 

भारतात एकंदर ८९१ वापरात असलेले कायदे आहेत, शिवाय प्रत्येक राज्यात स्वतःचे कायदे आणि नियम आहेत ( Laws and Rules), जे देशाच्या नागरिकांचे,  आस्थापनाचे, आयुष्य / व्यवहार नियंत्रित करतात, त्यांचे हक्क सुरक्षित ठेवतात इत्यादी. महाराष्ट्रातच सहकार कायदा, धर्मादाय कायदा, वाहतूक नियंत्रण कायदा या सारखे शेकडो कायदे आहेत.

या सर्वांची कधी ना कधी गरज प्रत्येक व्यक्तीला, आस्थापनाला पडत असते. त्या कायद्याच्या कार्यशैली ( प्रोसिजर ), त्या मध्ये आपली असलेली अडचण आणि त्यावर असलेली उपाययोजना या सर्वांसाठी कायदा माहिती असलेल्या व्यक्तीची गरज असते.

अगदी तुम्ही ज्या कंपनीमध्ये काम कराल तेथे कंपनी कायद्या पासून, मजूर कायदा ( लेबर लॉ ), करार कायदा ( कॉन्ट्रॅक्ट act) सारख्या अनेक कायद्यांची माहिती असण्याची गरज असते. ज्या व्यक्तीला ती माहिती सखोल असते तिचे व्यक्तिमत्व आपोआप व्यवस्थापनाच्या नजरेस येते. 

तुम्ही नोकरीची मुलाखत द्यायला गेलात आणि इतर उमेदवारांप्रमाणे शिक्षण आणि अनुभव असून जर आपण LLB / LLM असलात तर आपणाला प्राधान्य दिले जाते. 

शिवाय आजकाल बाहेरील देशातून बॅक ऑफिस ची कामे येत असतात त्या ठिकाणी सुद्धा कित्येक पोस्ट मध्ये कायद्याच्या ज्ञानाची आवश्यकता असते. सरकारी कार्यालये, इन्शुरन्स, बँका, कंपन्या या सर्व ठिकाणी सर्व कामे कायद्यावर बोट ठेवून चालतात. त्या मुळे प्रत्येक LLB व्यक्तीला कोर्टात जायलाच पाहिजे असे नाही.  हल्ली अनेक सरकारी ऑफिसेस ऑनलाईन झाल्यामुळे त्यांची कामे असे वकील घरी बसून सुद्धा करतात. माझा एक मित्र रत्नागिरी येथे बसून मुंबईचे क्लायन्ट हाताळतो. 

शिवाय सॉलिसीटर नावाची एक परीक्षा असते ती बॉम्बे इंकॉर्पोरटेड लॉ सोसायटी घेते. तिची परीक्षा पास झालात तर तुमची कायदेशीर सल्लागार म्हणून विशेष नियुक्ती होऊ शकते. 

अनेक वेळा दोन पक्षकारां मधले वाद विवाद कोर्टाच्या वेळ जाऊ धोरणा पेक्षा लवकर सुटावेत म्हणून मान्यवर मध्यस्थी किंवा Arbitrator म्हणून अनुभवी कायदेशीर सल्लागार किंवा वकील किंवा निवृत्त न्यायाधीश यांना मध्यस्थी करता येते. त्यासाठी ती व्यक्ती इंडियन कौन्सील ऑफ आरबीट्रेटर्स ह्या संस्थेशी सल्लग्न असावे लागते.

बरे ह्या वकिलांची कमाई म्हणाल तर तुमच्यात जेव्हडी धम्मक तेव्हडी तुमची कमाई असते, त्यावर कोणतेही बंधन नाही कोणी किती चार्ज करावे. 

माधव भोळे 

महाकुंभ, गर्दी आणि आस्था.

 महाकुंभ, गर्दी आणि आस्था.

मागच्या वेळी मीं महाकुंभ मधील व्ही आय पी ट्रीटमेंट बद्धल लिहिले होते. हिंदू धर्म आणि श्रद्धा यांचे अतूट नाते आहे. पण त्याचा ज्यावेळी बाजार मांडला जातो त्या वेळी सुख्याबरोबर ओले ही जळते. सरकारच्या आणि मीडियाच्या प्रचारामुळे गावागावातुन आणि देश विदेशातून करोडो भाविक प्रयागराजला जथ्या जथ्या ने पोचत होते. सुमारे ४० कोटी लोक प्रयागराज मध्ये दाखल होणार अशी जणू दवंडीचं उत्तर प्रदेश सरकारनी जगभर फ़िरवली होती. ४० कोटी म्हणजे काश्मीर ते कन्याकुमारी आणि कच्छ चे रण ते जग्गनाथ पुरी एव्हड्या महाकाय भुभाग असलेल्या भारताच्या लोकसंख्येच्या २७.६%. 

अर्थात राजकीय प्रभावामुळे म्हणा किंवा खरोखरचे व्यवस्थापन कौशल्य म्हणा पण लोक मुख्यमंत्री योगींचे कौतुक करत होते. ठीक आहे त्यांचे व्यवस्थापन कौशल्य मीं जाणतो पण जमाव नियंत्रण हे एक आव्हानत्मक कौशल्य आहे. 

काल मौनी अमावस्या होती आणि त्या निमित्त होणाऱ्या स्नानासाठी प्रचंड, बेसुमार, अफाट गर्दी जमा झाली होती. असे म्हणतात की काल एकाच दिवशी आणि एकाच तासात ( शुभ मुहूर्त सकाळी ५ वाजून २५ मिनिट ते सकाळी ६ वाजून १८मिनट) सुमारे १० कोटी लोक स्नान करण्याची शक्यता होती. म्हणजे ज्या प्रयागराजची लोकसंख्या फक्त ६० लाख आहे तेथे एकाच दिवशी १० कोटी आले तर काय परिस्थिती होईल यांचा आपण अंदाजच करू शकता.

काल शेवटी व्हायचे तेच झाले, या महास्नानाची मुहूर्त वेळ साधण्यासाठी आलेल्या गर्दीत झालेल्या चेंगरा चेंगरी मुळे कमीत कमी १० लोक मृत्यूपावले आणि हजारो जखमी झाले. आता त्यांना सरकार मदत घोषित करेल, त्यांच्या औषधपाण्याची व्यवस्था करेल ते सर्व ठीक आहे, पण त्या श्रद्धाळुनांचनांच श्रद्धांजली वाहण्याची वेळ आज आली या सारखे दुर्दैव नाही.

या आधी सुद्धा अनेक ठिकाणी अनेक प्रसंग घडले आहेत, पण लोक जागृत होत नाहीत. जे साधू संत आहेत त्यांना तर आपल्या जीवाची पर्वा नाही कारण त्यांना मोक्ष प्राप्तीचं करायची आहे पण सामान्यजनाना आपले घरदार, मुले बाळे, संसार आहेच की. जे मेले त्यांच्या संसाराची राख रांगोळी होते. जे जखमी झाले ते परत किती सक्षम होतील सांगता येत नाही.

अशीच एक घटना अप्पासाहेब धर्माधिकारी यांना महाराष्ट्र भूषण तळतळत्या उन्हात दिले गेले त्यावेळी झाली होती आणि मेलेल्या वारसांचे तळतळाट ह्या भूमिला मिळाले.

म्हणून एक हात जोडून नम्र विनंती आहे. तुम्ही श्रद्धाळू आहात ही चांगली गोष्ट आहे पण जेथे अतोनात गर्दी असेल तेथे जाऊ नका. तों सर्वत्र आहे सर्व व्यापी आहे असे मानता तर तुमचा देव तुमच्या हृदयात आहे.

त्यातून तुम्हांला प्रयागराजला किव्वा अयोध्येला जायचेच असेल तर हे मेळे किंवा जत्रा सोडून ती गंगा, यमुना, सरस्वती ३६५ दिवस २४ तास लोकांचे पाप क्षालन करण्याचे काम करतेच आहे. ज्यावेळी तुम्ही कमी गर्दीत जाल तेव्हा तिला पण तुमच्याशी बोलण्यासाठी, तुमचे हितगुज ऐकण्यासाठी आणि तुमची पापें धुण्यासाठी जास्त वेळ मिळेल. 

हा लेख टिकात्मक नसून तों आपण सकारात्मक घ्याल अशी माफक अपेक्षा. नाहीतर आहेच जोडे आमच्या नशिबी.

माधव भोळे 

ईश्वर आणि पुण्य!

 ईश्वर आणि पुण्य!

ईश्वराची जागा सर्वच धर्मात आहे, पाप पुण्याची जागा सुद्धा सर्व धर्मात आहे, आणि प्रार्थना सुद्धा सर्व धर्मात आहे. त्याचा मूळ उद्धेश तुम्हांला वाईट कृत्या पासून परावृत्त करणे हा आहे. 

शंकराचार्य म्हणतात "अहं ब्रह्मास्मि", याचा अर्थ मीच ब्रह्म आहे. ब्रह्म हे ईश्वरचि निर्मिती आहे आणि मीं त्या ब्रह्माचा अंश असे म्हटले जाते. ईश्वर आपल्या हृदयात आहे. 

ॐ पूर्णमदः पूर्णमिदं पूर्णात् पूर्णमुदच्यते' हा मंत्र बृहदारण्यक उपनिषदच्या पाचव्या अध्यायात आहे. हा मंत्र ईशावास्योपनिषदच्या शांती पाठातही आहे. या मंत्राचा अर्थ असा आहे 

ॐ परब्रह्म पुरुषोत्तम परमात्मा सर्व प्रकारे पूर्ण आहे. 

ते पूर्ण आहे. (म्हणजे जगातील सर्व घटक – आत आणि बाहेर – पूर्ण आहेत). ते जरी एकाच दैवी शक्तीपासून निर्माण झाले असले तरीही ते स्वतंत्र आहेत आणि पूर्ण आहेत. पूर्णातूनच पूर्णाचा उगम होतो. पूर्णातून पूर्ण उणे केले तर पूर्णच उरते. ॐ (जगात) शांती, शांती, शांती ( शांती नांदो ).

स्वतःतील ईश्वर ओळखायला शिका. म्हणून तर म्हटले आहे :

कुठे शोधिसी रामेश्वर?, अन कुठे शोधिसी काशी?

हृदयातील भगवंत राहिला, हृदयातून उपाशी

झाड फुलांनी आले बहरून, तू न पाहिले डोळे उघडून,

वर्षाकाळी पाउसधारा तुला न दिसला त्यात इशारा,

काय तुला उपयोग आंधळ्या, दीप असून उशाशी,

कुठे शोधिसी रामेश्वर?, अन कुठे शोधिसी काशी?

रुद्राक्षांच्या गळ्यात माळा, लाविलेस तू भस्म कपाळा,

कधी न घेवून नांगर हाती, पिकाविलेस मातीतून मोती,

हाय अभाग्या, भगवे नेसून घर संन्यासून जाशी?

कुठे शोधिसी रामेश्वर?, अन कुठे शोधिसी काशी?

देव बोलत बाळ मुखातून, देव डोलतो उंच पिकातून,

कधी होवुनी देव भिकारी, अन्नासाठी आर्त पुकारी,

अवतीभवती असून दिसेना, शोधीतोस आकाशी,

कुठे शोधिसी रामेश्वर? अन कुठे शोधिसी काशी?

हृदयातील भगवंत राहिला, हृदयातून उपाशी

म्हणून तर स्वामीं विवेकानंदानी म्हटले आहे मानव सेवा हीच ईश्वर सेवा आहे.

माधव भोळे.

IIT Baba, अभय सिंग

 IIT Baba, अभय सिंग 

आज काल एक क्लिप मोठी व्हायरल होत आहे. कुंभ मेळ्यामध्ये एक साधू बाबा आहे ज्याचे नांव अभय सिंग आहे जों आई.आई. टी. मुंबई चा ऐरोस्पेस इंजिनियरिंग मधील बी.टेक आणि एम. टेक असून आई आई टी. मुंबई च्या इंडस्ट्रीयल डिझाईन सेंटर मध्ये रिसर्च असोसिएट म्हणून काम करत होता तों साधू बनला असून महाकुंभमेळ्या मध्ये एका मोठ्या किचन मध्ये आचारी म्हूणन योगदान देत आहे. 

एवढ्या शिकलेल्या माणसाने बाबा होणे हा जरी त्यांचा व्यक्तिगत प्रश्न असला तरी, देश एका चांगल्या तंत्रज्ञाला / शास्त्रज्ञाला मुकत आहे असेच म्हणावे लागेल. ईश्वराने प्रत्येकाला आपापल्या कुवती प्रमाणे बुद्धी दिली आहे. त्या बुद्धीचा सदुपयोग स्वतःला आणि लोकांना करून देणे हे आपले आद्य कर्तव्यच आहे. ८४ लक्ष फेऱ्यातून एकदाच मानवाचा जन्म मिळतो जों स्वतःला जगातील सर्वात बुद्धिमान प्राणी समजतो. मग अशा बुद्धिवान प्राण्यातील अतिबुद्धीवान व्यक्तीला जगाच्या कल्याणासाठी काम करण्याची संधी ह्या परमेश्वराने दिली आहे. पण तों व्यक्ती स्वतःची शांती आणि स्वतःचा मोक्ष प्राप्ती ची कल्पना डोक्यात घेऊन साधू बनतो आहे ही दुर्दैवाची बाब आहे. 

आज देशाला आणि जगाला सायन्स आणि टेक्नॉलॉजी मध्ये उंची गाठण्यासाठी अशा बुद्धिमान मंडळीची गरज आहे. अगदी शेतीपासून, मेडिकल सायन्स, इंजिनियरिंग, आर्टिफिशल इंजिनियरिंग, रिसर्च एक ना अनेक विषयात बुद्धिमान मंडळीची गरज आहे जे माणसाचे आयुष्य सुखकारक करू शकतात. 

जर बेंजमीन फ्रँक्लीन किंवा थॉमस अलवा एडिसन जर बाबा बनले असते तर विजेचा शोध कोणी लावला असता? जर थॉमस न्यूकमेन किंवा जेम्स वॅटने वाफेच्या इंजिनाचा शोध लावला नसता तर आपण बैल गाडी किंवा घोडा गाडीत बसून प्रवास केला असता. पण त्यासाठी सुद्धा चाक बनवण्याचा शोध माणसाने लावला होता. जर पॅरासिटोमोल किंवा ब्रुफेन चा शोध लागला नसता तर रोग्याचे दुःखहरण करणे कठीण होते. चरक किंवा सुश्रुतांनी आपले सर्व आयुष्य आयुर्वेद समृद्ध करण्यात घालवले नसते तर हजारो रोगी बरे झाले नसते. भास्करचार्यानी शून्य शोधले नसते तर आकडे मोडी कठीण झाली असती. प्रत्येक शात्रज्ञानाच्या किंवा तंत्रज्ञाच्या शोधामुळे मानव जातीवर अनेक उपकार झाले आहेत जे तों नाकारू शकणार नाही. 

एव्हडेच कशाला अगदी अलीकडे ऍपल कंपनीचे संस्थापक स्टिव्ह जॉब्स साधू बनायला आणि मन:शांतीच्या शोधात भारतात आले होते, पण तसे न होता त्यांनी अँपल सारखी एक जगप्रसिद्ध कॉम्पुटर आणि मोबाईल कंपनी बनवली जीं आजही लोकांच्या पसंतीला उतरत आहे. 

तसेच भारताचे कणखर पंतप्रधान मा. नरेंद्र मोदी हे एकेकाळी संन्यासी बनायला गेले होते पण वेळीच मार्गदर्शन मिळाल्यामुळे ते राजकारणात आले आणि देशाच्या आणि येथील पददलित जनतेच्या विकासासाठी त्यांचे भरीव योगदान सुरू आहे.

आज नारायण मूर्ती आणि नंदन नीलकेणी सारखे इन्फोसिस चे संस्थापक भारतातील आई टी क्षेत्रात लाखो लोकांना नोकऱ्या देत आहेत. देशाच्या security advisory board वर श्रीधर वेंबू तर सर्व सरकारी सवलती आधारकार्डला जोडून भ्रष्टाचाराच्या भस्मसुराला घायाळ करणाऱ्या UIDAI चे पाहिले प्रमुख नंदन नीलकेंणी हे सर्व टेक्नॉलॉजिस्ट आहेत.

त्या मुळे देवाने आपल्यासाठी एक रोड मॅप अखला आहे, त्या साठी तशी बुद्धिमत्ता आणि शिक्षण त्याने दिलेले असते. त्याचा आपण आदर ठेवायला हवा. जीवन म्हणजे काही मामुली गोष्ट नाही जीं भरकटत जाऊ ध्यावी. 

अर्थात जर त्याने आपल्या बुद्धिमत्तेचा उपयोग प्राचीन संस्कृत ग्रंथामधील ज्ञान अभ्यास करून आजकालच्या समाजाला उपलब्ध करून दिले तर हा लेख मीं पाठी घ्यायला तयार आहे कारण अशा प्रकारची कामे झापतलेली माणसेच करू शकतात.

माधव भोळे 

माधव भोळे.

सगोत्र विवाह विचार आणि गैरसमज??

सगोत्र विवाह विचार आणि गैरसमज??

नमस्कार, 

माझा एक प्रश्न आहे आणि तों कोण सोडवू शकेल याची माहिती घेण्यासाठी मीं हे लिहीत आहे.

माझ्या मते सगोत्र विवाह हा तर आपल्या समाजातील एक मोठा गैरसमज आहे. कारण बीजसूत्र ( DNA ) मिलन हा त्या पाठील शास्त्रीय उद्देश असून तों अभ्यासला जातं नाही.  

त्या शास्त्राचा मुख्य उद्देश असा आहे की एकाच घरात सक्ख्या भावंडानीं किंवा सख्ख्या चुलत भावंडानी आपसात विवाह करू नये कारण सारख्या DNA असलेल्या जोडप्या पासून उत्पन्न झालेली संतती कमकुवत असू शकते, म्हणून ते शास्त्र योग्यच आहे. 

पण ज्यांच्या गेले कित्येक पिढ्या एका गोत्रा खाली जन्मल्या त्यांच्या आई वडिलांचे भिन्न गोत्रांशी विवाह झाले असल्यामुळे नवीन होणाऱ्या संततीतील बीजसूत्र आणि मूळ गोत्र जेथे ते हजारो वर्षा पूर्वी सुरू झाले त्यातील बीजसूत्र ( DNA ) यात जमीन अस्मानाचा फरक असतो. 

पण कुठले तरी विदर्भातील चौघुले आणि कोकणातील समजा भोळे यांचे वाशिष्ट गोत्र एक आहे म्हणून विवाह होऊ शकत नाही हे म्हणणे हे विज्ञानाला धरून वाटत नाही. उदा. वाशिष्ट गोत्र हे भारतात अनेक भौगोलिक ठिकाणी अगदी महाराष्ट्र, दक्षिण भारत इत्यादी ठिकाणी असते. 

मीं असे कोठेतरी ऐकले की कामकोटीच्या शंकराचार्यनी असे लिहिले आहे की साधारण ४०० वर्षा पूर्वी समजा दोन्ही कुटुंबिय एकाच मूळ घरातील असतील तरच त्यांनी सगोत्र विवाह निशिद्ध मानावा अथवा मानू नये. पण त्या बद्धल पुरावा माझ्याकडे नाही. 

यां बद्दल आपले मत काय आहे?

माधव भोळे

कोकण रेल्वेची पनवेल चिपळूण लोकल

कोकण रेल्वेची पनवेल चिपळूण लोकल

नुकत्याच जाहीर झालेल्या "एप्रिल पासून कोकण रेल्वेची पनवेल ते चिपळूण ही मेमू गाडी सुरू होत आहे" याबातमीचा काही फेसबुक ग्रुपवर आलेल्या प्रतिक्रिया वाचता, आनंद बाळगण्या ऐवजी तिला टिकेला सामोरे जावे लागत आहे हे दुर्दैवी आहे.

एकाने लिहिले की "कोकण विकायला निघालेल्या ह्या गाडीने आणखी १०० फेऱ्या वाढविल्या तर कोकणात कोकणवासिय रहाणार नाहीत."

एक लिहितो "किती दिवस मूर्ख बनवणार? कधी बंद पडणार ते सांगा". 

दुसरा लिहितो "कशाला पाहिजे लोकल? परप्रांतीयांना जागा विकण्यासाठी का?

काय हा दरिद्री विचार? की आपले भाऊबंद जमिनीवरील हक्क मागायला येतील म्हणून त्यांना ही लोकल नको आहे? पश्चिम रेल्वेवर विरार ते सुरत गेल्ये कित्येक वर्ष सुरू आहे, त्यामुळे गुजरात विकले गेले नाही. मुंबईमधून गुजरात मध्ये जाणाऱ्या कित्येक गाड्या आहेत, पण त्यामुळे गुजरात गरीब झाला नाही उलट गुजरात मध्ये औद्योगीकरण झपाट्याने वाढले आणि स्थानिक रोजगार वाढला. 

गेले काही वर्ष कोकण रेल्वे सुरू झाल्यापासून ३६५ दिवस कोकणात जाणाऱ्या सर्व गाड्यांचे रिझर्वेशन मिळणे दुरापास्त झाले आहे. त्यात शुक्रवारी रात्र ते रविवार दुपारपर्यंत सर्व गाड्या एव्हड्या फुल असतात की रिझर्वेशन डब्बा आणि जनरल डब्बा दोन्ही सारखेच भासतात. अनेक कुटुंब आपली लहान कच्ची बच्ची घेऊन रेल्वे डब्याच्या संडास जवळ कसाबसा पेंगुळत प्रवास करतात. अशा वेळी ट्राफिक वाढल्यामुळे जर रेल्वेने लोकल चालवली तर तुमचे काय जाते? या 

उलट तुम्ही तयार केलेले कोकणी पदार्थ, कोकणची फळ फळावळ खराब न होता विकले गेले तर ते तुमच्या कोकणी भावांच्या उत्पन्नात वाढ करतील. अनेक तरुण ज्यांना कोकण आवडते, त्यांना तेथेच राहून काही व्यवसाय / धंदा करायचा आहे ते त्या लोकलचा उपयोग करतील आणि आपला माल शहरात लवकरात लवकर पोचवतील. 

ज्या प्रदेशामध्ये परप्रांतीय शिरकाव करण्याचा प्रयत्न करतात तेथे काहीतरी संधी किंवा फायदा त्यांना आज ना उद्या दिसत आहे तों फायदा आम्हाला का दिसत नाही? कारण आपल्याकडे दूरदृष्टी नाही, आपल्याकडे सय्यम नाही. आज कोकणात काही उत्पन्न होत नाही अशी रड लावणारे लोक उघड्या डोळ्यांनी बघतात की उत्तर प्रदेश मधील भय्या येऊन बेकरी टाकतो. गुजराथी, कच्छी, मारवाडी येऊन बिल्डिंग मटेरियल, कपडे विकतो. मग जर ती मंडळी आपल्याकडे येऊन पैसा कमावून त्यांच्या समाजाचे मोठ मोठे हॉल बांधतात मग आम्ही कशाला येथे मुंबईमध्ये १ आर के वरून १ बीएचके मध्ये जाण्यासाठी संपूर्ण आयुष्य खर्च करतो? आम्हाला कोणी बंदी केली आहे एखादे छोटेसे दुकान नीट चालवायला? 

पण आम्हाला डायरेक्ट टाटा बिर्ला व्हायचे असते. आमची मुले MBA, IT मध्ये काम करावी अशी अपेक्षा असते मग आमच्या जमिनी दुसऱ्यांनी कसल्या आणि आमच्या बागा नेपाळ्यांनी संभाळल्या तर बिघडते कुठे? म्हणजे जे उत्पादन आमच्याकडे होत आहे त्यावर सुद्धा पाणी सोडायचे का? 

आमच्याकडे कोकणात पर्यटनाला खूप वाव आहे. जरी लोकल आली तरी येथील सृष्टी सौंदर्य कोणी पळवून नेऊ शकत नाही. तेथील लोक आता होम स्टे चालवायला लागले. समुद्र किनारी एका रात्रीचे रूम भाडे रु. २००० ते ५००० मिळायला लागले आणि आडगावात ते ८०० ते २००० मिळायला लागले तर त्यांनी स्थानिक लोकांना रोजगार मिळतोच आहे की. मग तों पर्यटन प्रकल्प ऐपत असेल तर तुम्ही चालवा. कोण नको म्हणतोय? कोकण रेल्वेच्या ह्या लोकलने पर्यटनाला खूप चालना मिळेल. 

म्हणजे आपण काही करायचे नाही, दुसऱ्याला पण काही करू द्यायचे नाही, ही वृत्ती कुठली? 

म्हणजे चांगल्याचा आस्वाद घ्यायचा सोडून मुतात माशा मारत बसायचे.

असो जर एप्रिल पासून पनवेल चिपळूण लोकल सुरू होणार असेल तर कोकण रेल्वेचे मनःपूर्वक अभिनंदन.

माधव भोळे 

कोकण रेल्वेचे जनक "श्री अर्जुन बळवंत वालावलकर

कोकण रेल्वेचे जनक "श्री अर्जुन बळवंत वालावलकर

".

कोकण रेल्वे हा भारतीय रेल्वे मधील आशिया खंडातील सर्वात कठीण, खर्चिक आणि महत्वाकांक्षिचा प्रकल्प आहे. त्याच्या यशाचे श्रेय नेहमी बॅरिस्टर नाथ पै, मधू दंडवते, जॉर्ज फर्नांडिस आणि ई श्रीधरन यांना दिले जाते. पण एका इंजिनियरच्या पुढाकारमुळे ह्या महाकाय प्रकल्पाची मुहूर्तमेढ रोवली गेली त्यांचे नांव आहे "कै. अर्जुन बळवंत वालावलकर".

27 डिसेंबर 1897 रोजी जन्मलेले आणि महाराष्ट्रातील सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील कुडाळ तालुक्यातील वालावल या गावी असलेले श्री अर्जुन बळवंत वालावलकर हे 1922 मध्ये बॉम्बे, बडोदा आणि मध्य भारत रेल्वे (सध्याचे पश्चिम रेल्वे) यांच्या ड्रॉईंग विभागात रुजू झाले. ते दूरदर्शी होते. कोकण रेल्वे प्रकल्पाचे स्वप्न, संकल्पना आणि त्याचा सविस्तर प्रस्ताव त्यांनी 1952 मध्ये 'कोकण रेल्वे प्रकल्प' नावाची पुस्तिका प्रकाशित करून केला.

योजना तयार करताना, श्री वालावलकर यांनी कोकण विभागात सखोल आणि व्यापक दौरे केले आणि योजनेचा प्रचार आणि त्यासाठी लोकांचा पाठिंबा मिळवण्यासाठी अखंड आणि अथक परिश्रम घेतले. त्यांनी वर्तमानपत्रांमध्ये अनेक लेख लिहिले, परिषदा, चर्चासत्रे आणि प्रदर्शने आयोजित केली, तत्कालीन रेल्वे मंत्री आणि संबंधित राज्यांच्या मुख्यमंत्र्यांना ते भेटले. पण त्यामुळे त्यांना फक्त सार्वजनिक उपहास आणि टिकेला सामोरे जावे लागले. पण त्यांना त्याच्या ड्रीम प्रोजेक्टपासून कोणीही परावृत्त करू शकले नाहीत. 23 डिसेंबर 1970 रोजी श्री वालावलकर यांनी अखेरचा श्वास घेतला. 

आता त्यांचे स्वप्न सत्यात उतरले आहे कारण मुंबई आणि मंगळुरू दरम्यानचा ब्रॉडगेज सुपरफास्ट लिंक - कोकण रेल्वे ही सध्याच्या शतकातील भारतीय उपखंडात हाती घेतलेली सर्वात मोठी नवीन रेल्वे लाईन आहे. ही 760 किमी लांबीची ब्रॉडगेज लाईन सर्वात कठीण भूभागातून जाते आणि त्यात 180 मोठे पूल, 1600 पेक्षा जास्त छोटे पूल आणि एकूण 84 किमी लांबीचे बोगदे समाविष्ट आहेत. या प्रकल्पाला सात वर्षांहून अधिक काळ लागला आणि २६ जानेवारी १९९८ रोजी दळणवळण मंत्रालयाच्या टपाल विभागाने 'कोकण रेल्वेचे जनक' म्हणून वर्णन केलेल्या स्वर्गीय श्री अर्जुन बळवंत वालावलकर यांच्या स्मरणार्थ एक स्मरणार्थ टपाल तिकीट जारी केले. 

Date of issue: 9.10.1999

व्यवसाय मार्गदर्शन, एक ज्वलंत समस्या.

 व्यवसाय मार्गदर्शन, एक ज्वलंत समस्या.

आजकाल ग्रॅज्युएट विद्यार्थ्यांना ग्रॅज्युएशन पूर्ण झाल्यावर लगेच नोकरीं मिळत नसल्यामुळे पुढे काय कोर्स करावा हे समजतं नाही. त्यात पुन्हा हजारो नवीन कोर्सेस आले आहेत, ते शिकवण्यासाठी अगदी प्रख्यात विद्यापीठांपासून ते खाजगी क्लासेस सुद्धा आहेत. अशा वेळी नक्की काय करायचे ते समजतं नाही. बहुतेक आईवडिलांचा अनुभव यां विषयात कमी असतो. त्यामुळे त्यांच्यावेळचा पूर्वीचा अनुभव आता उपयोगाला येत नाही.

सरकारी व्यवसाय मार्गदर्शन केंद्रे आहेत पण बहुतेक मंडळी ८/९ वि च्या वेळी तेथे जातात पण पुन्हा त्यांचे तोंड बघत नाहीत. अशातच क्लासच्या / कॉलेजच्या आकर्षक जाहिराती, त्यांनी ठेवलेल्या भुरळ पाडणाऱ्या कौन्सीलर्स यामुळे तरुण संभ्रमात पडतों. बरे हे क्लासवाले सोशल मीडियाच्या साहाय्याने अगदी गावोगावी अशा जाहिराती पोचवत असतात, त्यामुळे ग्रामीण भागातील अनभिज्ञ तरुण तर पुरता बावचळुन जातो. त्याला वाटते हे आपल्याला करायलाच हवे. पण परत वाटते दुसरे करायला हवे.

काल ग्रामीण भागातील अशाच एका ओळखीच्या मुलीचा फोन आला होता. ती नुकतीच सायकॉलोजी घेऊन बी.ए. झाली होती. ग्रामीण भाग असल्यामुळे तिच्या घरची परिस्थिती मला चांगलीच माहिती होती. तिच्या माझ्यातील सव्वाद खालील प्रमाणे:

ती: मला डिजिटल मार्केटिंगचा कोर्स करायचा आहे तर बाबा बोलले की एकदा माधव काकांशी बोलून घे म्हणून मीं फोन केला.

मीं: चांगले केलेस. पण तुला कोणी सांगितले डिजिटल मार्केटिंग चा कोर्स करायला.?

ती: मीं सोशल मीडियावर बघितले आणि मला कळले की सध्या ह्या विषयाला खूप मागणी आहे. सध्या जनरेटिव्ह ए.आय. आणि चॅट जिपिटी आल्यामुळे डिजिटल मार्केटिंगचा स्कोप वाढत जाणार आहे असे समजते. 

( मीं मनात म्हटले लोक शब्दजाल ( Jargon ) खूप वापरतात. आजकाल AI आणि चॅट जिपिटीचा वापर एव्हरेस्ट पाणीपुरी मसाल्यासारखा करायला लागले आहेत. कशावरही टाका, चवीला चांगला लागतो. आजकाल ज्यांची टेक्निकल किंवा सॉफ्टवेअर बँकग्राउंड नाही ते सुद्धा AI वर पुस्तके लिहायला लागले आहेत आणि लेक्चर्स द्यायला लागले आहेत. जे मनाला येईल ते ठोकतात.) 

मीं: मग तू तों कसा शिकणार?

ती: मुंबई मध्ये अंधेरी येथे क्लास आहे. माझे नातेवाईक मुंबईमध्ये राहतात. मीं त्यांच्या घरी राहून क्लास करू शकेन.

मीं: क्लास किती महिन्यासाठी आहे?

ती: क्लास ११ महिन्यासाठी आहे.  

मीं : क्लासची फी किती आहे?

ती : पाच लाख रुपये.

मीं: ही फी अतिशय जास्त आहे. 

ती: पण त्यात ते आम्हाला अगदी सुरवाती पासून शिकवणार. मग १ महिन्याची इंटर्नशिप देणार. मग परीक्षा घेऊन सर्टिफिकेट देणार. त्यांनी १००% प्लेसमेंट देणार असे सुद्धा सांगितले आहे. मग कोर्स पूर्ण झाल्यानंतर मीं कॉरपोरेट कंपनी मध्ये किंवा सॉफ्टवेअर कंपनीमध्ये नोकरीं करू शकते किंवा स्वतःचा व्यवसाय करू शकते. 

मीं : हा कोर्स कुठल्या विद्यापीठाशी सल्लग्न आहे का? 

ती: नाही.

मीं: म्हणजे तों प्रायव्हेट कोर्स आहे.

ती: पण तों गव्हर्नमेंट रजिस्टर्ड आहे.

मीं: ती संस्था गव्हर्नमेंट रजिस्टर्ड आहे. कोर्स गव्हार्नमेंट रजिस्टर्ड असा नसतो. संस्था रजिस्टर्ड म्हणजे त्या संस्थेच्याकडे क्लास चालवण्याचे नगरपालिका प्रमाणपत्र आहे एव्हडेच. त्या संस्थेचा किंवा त्या क्लासचा दर्जा काय आहे याचे प्रमाणपत्र त्यांच्याकडे नाही. 

विद्यापीठ जेव्हा एखादा कोर्स शिकवतात तेव्हा तों युनिव्हरसीटी ग्रॅण्ड्स कमिशन ( UGC) कडून त्याची मान्यता असते. शिवाय विद्यापीठाचा किंवा त्या कॉलेजचा दर्जा ठरवणारे नॅशनल असेसमेंट अँड एक्रेडिशन कौन्सिल ( NAAC) हे UGC ने तयार केलेली संस्था आह, त्यांचे त्यावर नियंत्रण असते. काही अभिमत विद्यापीठे (Deemed Universities) असतात त्यांना UGC मान्यता आवश्यक असते पण त्यांना कोर्सची मान्यता घेण्याची आवश्यकता नसते. त्यांचे कोर्स आणि सिलॅबस ते स्वतः ठरवू शकतात.

त्या सर्व गोष्टीवर अवलंबुन कोर्स विद्यापीठाद्वारे शिकवला जातो. क्लासच्या बाबतीत असे काही नसते. कोणीही क्लास काढू शकतो.

तू जर १००% प्लेसमेंट ची खात्री ते देतात असे म्हटलेस तर त्यांना विचार की ते ५०० रुपयाच्या स्टॅम्पपेपर वर लिहून देणार काय की, ६ महिन्यामध्ये नोकरीं नाही लावली तर फी परत करणार का? बघूया देतात का? ते फक्त आपल्यापुढे मोठे चित्र उभे करतात आणि आपण त्याला बळी पडतो.

ती : कोर्स तर चांगला आहे ना? मग मीं काय करू? 

मीं: कोर्स चांगला आहे पण त्याची फी वाजवी असायला हवी. शिवाय तुला तों कोर्स झेपेल का? हे बघायला हवे.

मीं तुला ह्या विषयातील प्राथमिक पुस्तकांची सॉफ्ट कॉपी पाठवतो. ती पुस्तके तू वाच. जर त्या नंतर तुला त्याची गोडी वाटत असेल आणि तुला ते जमेल असे वाटत असेल तर तू हा कोर्स जरूर कर. पण त्या साठी दुसरा चांगला क्लास किंवा विद्यापीठ कोर्स शोधून काढ की ज्यात सर्व कोर्स शिकवला जाईल आणि फी सुद्धा कमी असेल.

ती : ठीक आहे.

मीं: कॉम्पुटर कोर्सेस मध्ये एक एक लाटा येत असतात. एके काळी प्रोग्रॅमिंगचे कोर्सेस विकले गेले, नंतर नेटवर्किंगचे कोर्सेस विकले गेले, नंतर ऍनिमेशन कोर्सेसचा जोर होता, नंतर सॅप कोर्सेस जोरदार विकले गेले आणि आता एआय आणि डिजिटल मार्केटिंगचे कोर्सेस भरमसाठ फी घेऊन विकले जात आहेत. 

पण ह्यातील कुठलाही कोर्स करताना तों आपल्याला किती उपयोगी आहे आणि आपल्या बौद्धिक, आर्थिक आणि मानसिक स्थितीला झेपणार आहे का हे बघणे आवश्यक आहे.

ती: काका तुम्ही मला वेळ देऊन मला समजावून सांगितले म्हणून मीं आभारी आहे. आता मीं यावर विचार करीन आणि काय ठरले ते कळविन.

मीं : ठीक आहे.

माधव भोळे 

ब्राह्मण महासंघ डोंबिवली, २५ वर्षे पूर्ण झाल्याबद्दल

 ब्राह्मण महासंघ डोंबिवली

- सर्व मराठी ब्राह्मणांसाठी एक विचारमंच, एक प्रयत्न 

आज डोंबिवली येथील ब्राह्मण संघाच्या रौप्य महोत्सवी वर्षाची कार्यक्रम पत्रिका वाचायला मिळाली. ७ स्थानिक ब्राह्मण संघांनी १९९८ साली २५ वर्षापूर्वी एकत्र येऊन, इतर संघानबरोबर सव्वाद साधून काही कार्यक्रम एकत्र राबवण्यासाठी व समाजाच्या अडचणी सोडवण्यासाठी पाहिले पाऊल उचलले ही अत्यंत चांगली गोष्ट आहे.

तिच्या मुखपृष्ठावर त्यांनी जातीपाती निदान ( ब्राह्मणातील जाती आणि पोटजाती ) यांना बाजूला सारून आपण माणूस म्हणून तरी एकत्र यावे हा संदेश दिला आहे. नक्कीच उद्देश चांगलाच आहे आणि अर्थात त्या दृष्टीने प्रयत्न सुद्धा सुरु आहेत हे समजते. 

त्याचे मलपृष्ठ ( back page - हल्ली अनेक शब्द मराठी मध्ये न वापरल्या मुळे, इंग्रजी मध्ये सुद्धा तों शब्द किंवा वाक्प्रचार समजावून सांगायला लागतों. शक्यतो मराठीमध्ये लिहिण्याचा प्रयत्न करतो, तेवढेच बुद्धीला चालना ), वाचले असता लक्षात येथे की समाजाच्या प्रगतीसाठी योग्य ते प्रयत्न ते करीत असून त्यानीं घेतलेले उपक्रम सुद्धा अत्यंत ज्वलंत प्रश्न सोडवणारे आणि उपयोगी आहेत. 

त्यामध्ये एक गोष्ट मीं बघत होतो पण ती तेथे मिळाली नाही. ती म्हणजे ब्राह्मण मुला मुलींची विवाह समस्या ( विवाह जुळणे, घटस्पोटाची विविध कारणे शोधून त्यावर उपाययोजना करीत त्याचे प्रमाण कमी करण्याचा प्रामाणिक प्रयत्न करणे, इत्यादी.)

त्या मलपृष्ठावर "वधू वर केंद्र आणि विवाह समोपदेशन" सारखा उपक्रम दिसला नाही. कदाचित ह्या गोष्टी वेगवेगळे संघ आपापल्या संस्थांमध्ये करीत असतीलच. पण त्याने जातीपातीचे एकत्रिकरणं कमी होते. मग गौरी कानेटकर ( अनुरूप ) सारख्या व्यवसायिक वधू वर सुचक मंडळाच्याकडे जायला लागते. जे त्या संधीचा पुरेपूर फायदा घेतात. पण तेथील हाय फाय प्रोफाइल बघितले की मध्यम वर्गीयांची हरिदासाची कथा मूळ पदावर येते. इतरही व्यवसायिक वधू वर सूचक मंडळे आहेतच. पण यां सर्वांकडे तेच तेच प्रोफाइल असतात पण वार्षिक वर्गणी मात्र ३ ते ५ हजार रुपये असते. पण माध्यम वर्गीयांना १०० ठिकाणी नांव नोंदणी करणे शक्य नसते.

वरील सर्व मंडळातील प्रोफाइल बघितले की एक गोष्ट लक्षात येते, ते म्हणजे २/३ मुख्य अटी ज्या आपण बदलू शकत नाही. पैकी एक म्हणजे देशस्थ ऋग्वेदी किंवा देशस्थ याजूर्वेदि किंवा चित्तपावन मंडळीकडे शक्यतो शाखाभेद नको असे लिहिलेले असते. दोन विदर्भ आणि मराठवाडा येथील मंडळी नोकरीं / व्ययसायाबरोबरच शेती वाडी आहे का त्याची अपेक्षा ठेवतात जसे की त्यांची होणारी वधू किंवा वर शेतीत राबणार आहे? 

तिसरी अट म्हणजे ज्योतिष शास्त्र (एक नाडी आणि गोत्र आणि मंगळ आणि गुणमिलन ) : यां तिन्ही गोष्टीबद्दल सर्वसामान्यांना फारच जुजबी माहिती असते. त्यावर किंवा इंटरनेट वर गुणमिलन बघून स्थळ नाकारणे एक वाईट पायंडा पडला आहे. मुळातच एक नाडी किंवा मंगळ यां विषयात ज्योतिष शास्त्रात अपवाद लिहून ठेवले आहेत पण ते योग्य ज्योतिषाकडुन तपासून घेणे आवश्यक आहे. सांगोत्र विवाह हा तर आपल्या समाजातील एक मोठा गैरसमज आहे. कारण बीजसूत्र मिलन हा त्या पाठील शास्त्रीय उद्देश असून तों अभ्यासला जातं नाही. गेले कित्येक ज्याच्या पिढ्या एका गोत्रा खाली जन्मल्या त्यांच्याशी आई वडिलांचे भिन्न गोत्रांशी विवाह झाले त्यामुळे नवीन होणाऱ्या संततीतील बीजसूत्र आणि मूळ जेथे ते गोत्र हजारो वर्षा पूर्वी सुरू झाले त्यातील बीजसूत्र यात जमीन अस्मानाचा फरक असतो. त्यातून त्या थियरीचा मुख्य उद्देश आहे की एकाच घरात सक्ख्या भावंडानीं विवाह करू नये म्हणून तों योग्यच आहे. पण कुठले तरी विदर्भातील चौघुले आणि कोकणातील समजा भोळे यांचे वाशिष्ट गोत्र एक आहे म्हणून विवाह होऊ शकत नाही हे म्हणणे म्हणजे त्यांच्या बुद्धीमत्तेची किंव करावीशी वाटते.

मीं असे कोठेतरी ऐकले की साधारण ४०० वर्षा पूर्वी समजा दोन्ही कुटुंबिय एकाच मूळ घरातील असतील तरच त्यांनी सगोत्र विवाह निशिद्ध मानावा अथवा मानू नये. 

हे सर्व समजावून सांगण्यासाठी कोणीतरी अधिकार वाणीने सांगणारे आणि समोपदेशन करणारी मंडळी यां विचार आणि जनजागृती मंचावर एकत्र येणे आवश्यक आहे असे वाटते. 

जेथपर्यंत हे होत नाही तों पर्यंत भरतातील ३-३.५ % ( सुमारे ४.९ कोटी ) ब्राह्मणच काय पण त्यातील मराठी साधारण ६१.५ लाख ( साधारण कोकणस्थ २० लाख, देशस्थ ३५ लाख, कऱ्हाडे ५ लाख, देवरुखे २ लाख ) एकत्र येणे कठीण आहे. जों पर्यंत ह्या पोटजातीं मध्ये रोटी बेटी व्यवहार होणार नाहीत तों पर्यंत ह्या जातीच्या भिंती तशाच राहणार असे वाटते. 

माधव भोळे 

भारावलेले आणि भारावणारे व्यक्तिमत्व, श्री अनिल नवरंगे, ठाणे.

भारावलेले आणि भारावणारे व्यक्तिमत्व, श्री अनिल नवरंगे, ठाणे.

आज दिनांक २०.०१.२०२५ रोजी देवरुखे ब्राह्मण संघ ठाणेचा रौप्य महोत्सवी वर्षाचा कार्यक्रम झाला. अनेक सभासद, आमंत्रित पाहुणे आणि कार्यकर्त्यांनी उत्साहाने भाग घेतला होता. अनेक मान्यवर दिग्गज मंडळींनी हजेरी लावली होती. सत्कार झालेले सर्व विशेष अतिथि म्हणजे देवरुखे मंडळीतील रत्ने होती. 

सौं तनया अंकलिकर कऱ्हाडकर यांनी सादर केलेल्या सुश्राव्य गायनाला आणि सोनियाताई परचुरे यांच्या "शरयू नृत्यकला मंदिर" च्या शिष्यानी सादर केलेल्या अप्रतिम नृत्याविष्कारांना तोड नव्हती. 

यां सर्वांमध्ये एका व्यक्तीची सुंदर ओळख आणि भाषण जोरदार झाले ते म्हणजे श्री अनिल नवरंगे. अस्सल ठाणेकर असलेले अनिल नवरंगे जरी ठाण्यात सुप्रसिद्ध असले तरी यांच्याबद्दल मीं फारसे ऐकले नव्हते. मला प्रशांत आणि रितेश नवरंगे यांच्याबद्दल थोडीफार माहिती होती पण अनिल मला नवेच होते. 

अनिल नवरंगे हे ठाण्यातील एक प्रतिथयश बांधकाम व्यावसायिक असून क्वीक डेव्हलपर्स आणि मॅगनम होम्स ह्या फर्म्सचे ते एक डायरेक्टर आहेत. शिवाय त्यांचे इतरही काही व्यवसाय आहेत. 

विशेष सांगण्यासारखी गोष्ट म्हणजे त्यांना खेळाची प्रचंड आवड असून क्रिकेटवर त्यांचे जीवापाड प्रेम आहे. यां विषयात समाजाचे आपण काही देणे लागतो ह्या भावनेपोटी त्यांनी युनायटेड स्पोर्ट्स आणि कल्चरल फौंडेशन ह्या ट्रस्टची स्थापना केली आहे. उदयोंनमुख खेळाडूना त्यांच्या प्रशिक्षणासाठी किंवा त्यांच्या स्पोर्ट्सकरियरमध्ये येत असलेल्या अडचणी सोडवणे, समाजातील आर्थिक दुर्बल घटकांसाठी, वैद्यकीय किंवा अन्य क्षेत्रात मदत करणे, संस्कृती जतन करणाऱ्या संस्थांशी सहकार्य करणे हा ह्या ट्रस्टचा मुख्य उद्देश आहे. 

श्री अनिलवर भारताचा महान खेळाडू पद्मभूषण सुनील गावसकर आणि महान कलाकार अमिताभ बच्चन यांच्या व्यक्तिमत्वाचा प्रचंड प्रभाव आहे. प.भू. श्री सुनील गावसकर यांनीं, आंतरराष्ट्रीय भारतीय खेळाडूंच्या विशेष गरजा भागवण्यासाठी तयार केलेल्या "द चॅम्पस फौंडेशन" ह्या ट्रस्टबरोबर अनिल यांचा ट्रस्ट काही कारणानसाठी एकत्र काम करतों. 

तसेच के. ई. एम. हॉस्पिटलचे भूतपूर्व डीन, डी. वाय. पाटील विद्यापीठ, नवी मुंबईचे कुलगुरु आणि ठाणे येथील डॉ. भानुशाली यांच्या कौसल्या हॉस्पिटलचे सुप्रसिद्ध बालरोगतज्ज्ञ (पेडियाट्रिक सर्जन) डॉ. संजय ओक आणि श्री. अनिल यांच्या युनायटेड स्पोर्ट्स अँड कलचरल फाउंडेशनच्या आर्थिक सहकार्याने, आर्थिक दृष्ट्या दुर्बल असलेल्या घटकातील, लहान मुलांच्या हार्ट सर्जरीच्या आणि इतर शस्त्रक्रिया झाल्या आहेत. ह्या पैकी अनेक मंडळी राज्यातील आदिवासी किंवा दुष्काळी अशा अत्यंत गरीब विभागातील होती की त्यांच्या मुंबईतील निवास, आणि भोजन व्यवस्थेचा खर्च सुद्धा ट्रस्टला करायला लागत होता. 

अनिल एक व्यवसायिक असले तरी समाजातील गरिबीची आणि गरजांची त्यांना जाणीव आहे. सम्मेलनामध्ये बोलताना सर्व ब्राह्मण संस्था आणि पोट संस्थानी एकत्र येऊन एक मोठे नेटवर्किंग आणि एक मोठी सामायिक व्यापारपेठ तयार करण्याची गरज त्यांनी बोलून दाखवली. 

त्यांच्या मते गुजराथी, मारवाडी मंडळींची मुले वयाच्या १४ व्या वर्षी धंद्यावर बसतात आणि करोडोपती होतात. आपण सरस्वती पूजक आहोत आणि असायलाच हवे पण आपण लक्ष्मीपूजक असू नये असा काही दंडक नाही. पैसा कमावणे मुळीच गैर नाही. पैसा हा सर्वस्व नसले तरी आजकाल पैशाशिवाय कोणतेही व्यवहार होत नाही हेही तितकेच खरे आहे.

तरुणांनी अशा कार्यक्रमाना उपस्थित रहावे अशी सर्वांचीच अपेक्षा असते पण त्यांना आकर्षित करणारे कार्यक्रम आपण आखले तर ते नक्कीच उपस्थित राहतील असा विश्वास त्यानीं व्यक्त केला. 

फार थोड्याच वेळामध्ये त्यांनी आपले लक्षकेंद्रित ( Focused ) विचार मांडले त्यामुळे भारावून गेलेल्या प्रेक्षागृहाने त्यांच्या भाषणाचे जोरदार स्वागत केले.

अशा ह्या सुनील गावस्कर आणि अमिताभ बच्चन यांच्या व्यक्तीमत्वाने आणि विचाराने भारावलेल्या श्री अनिल नवरंगे यांनी सर्वांनाच भारावून सोडले. 

त्यांच्या सर्व प्रयत्नांना आणि प्रकल्पानां माझ्या आणि सर्व ज्ञातीच्या मनःपूर्वक शुभेच्छा.

माधव भोळे 

मालाड ( 98194 79791 )

जेष्ठ नागरिक, स्त्री दाक्षिण्य आणि रांग ( क्यू - queue).

 २१.०१.२०२५

जेष्ठ नागरिक, स्त्री दाक्षिण्य आणि रांग ( क्यू - queue).

काल पर्वा एका कार्यक्रमात गेलो होतो. दुपारच्या वेळी १२.३० ते २.३० मध्ये स्वसेवा तत्वावर आधारित ( बुफे ) पद्धत होती. लोक आणि मीं सुद्धा प्लेट वाटी घेण्यासाठी रांगेत उभा होतो. तेव्हड्यात एक उच्च शिक्षित वाटणारे जेष्ठ नागरिक रांगेमध्य आले आणि येथील माझ्या पुढील ओळखीच्या व्यक्तीशी बोलायला लागले आणि तेथेच उभे राहिले. ( ठीक आहे जेष्ठ नागरिक म्हणून त्यांना आपण अपवाद समजू यां!).

नंतर त्यांची पत्नी आली आणि तिने त्या संभाषणात भाग घेतला आणि तेथेच उभी राहिली, असे करता करता त्यांच्या घरातील आणि मित्र मंडळी मिळून ७ माणसे रांगेत चक्क घुसली. त्या नंतर तर हद्दच झाली. त्या पत्नी आपल्या मैत्रिणींना सुद्धा रांगेमध्ये बोलवत होत्या. म्हणाल्या "ये रांगेमध्ये, काही होत नाही, कोणी अडवत नाही, सगळे आपलेच आहेत". त्या आल्या नाहीत ते ( आमचे ) नशीबच म्हणायचे!

मीं काही बोलणार होतो पण सर्व लोक आपलेच म्हटल्यावर उगाच वाद कशाला? आणि चांगल्या कार्यक्रमाला गालबोट कशाला?

पण लोकांनी सुद्धा विचार करायला हवा की एव्हडी माणसे माझ्या पुढे आणि मागे रांगेत उभी आहेत, ते सर्व वेडे आहेत का? आणि तुम्ही घुसणारे ७ शहाणे का? 

काय तुमच्या शिक्षणाचा, संस्कारांचा आणि स्टेट्सचा उपयोग? ( चुलीत घाला, असल्या पदव्या! ). 

याउलट एकदा पूर्ण भरलेल्या बोरिवली ते चर्चगेट लोकल रेल्वे मध्ये मीं मालाड येथे चढलो होतो. तेथे मोटरमनच्या पाठच्या बहुतेक दुसऱ्या डब्यात जेष्ठ नागरिकांसाठी काही राखीव जागा असतात. तेथे काही जेष्ठ व्यक्ती बसल्या होत्या. थोड्या वेळाने एक जागा रिकामी झाली. त्यावेळी मीं तेथील एका उभ्या असलेल्या जेष्ठ नागरिकाला रिकाम्या जागी बसण्याची विनंती केली. त्यावेळी त्याने ती विनंती नाकारली. मला थोडे आश्चर्यच वाटले!. मीं त्याला कारण विचारले? तों म्हणाला जर मीं ह्या गर्दीमध्ये रेल्वेमध्ये चढू शकतो तर यां गर्दीमध्ये उभे सुद्धा राहू शकतो. मला अजून तरी तेथे बसण्याची आवश्यकता वाटत नाही. त्या पेक्षा दुसऱ्या कोणाला त्याची गरज असेल तर त्याला ती नक्की मिळायला हवी. 

मनात म्हटले ज्या ठिकाणी रेल्वे सुरू होते त्या ठिकाणी जागा अडवण्यासाठी सर्व वयातील मंडळी, अगदी तरुण सुद्धा अक्षरश: जीवाचा आकांत करत, गाडी प्लॅटफॉर्मवर लागून थांबायच्या आधीच उड्या मारून जागा अडवतात त्यांची घृणास्पद वृत्ती कुठे आणि कुठे ह्या जेष्ठ नागरिकाची वृत्ती. 

शेवटी संस्कार पुस्तकात किंवा डोक्यात नसून ते मनात असून ते वागणुकीत असावे लागतात.

माधव भोळे 

*कुंभमेळा आणि नागा साधूंचे रहस्य*

 *कुंभमेळा आणि नागा साधूंचे रहस्य*

नागा साधूंचे रहस्य..!

ज्यावेळी अध्यात्मिकता सोबत रहस्य जोडलं जात त्यावेळी काहीतरी अद्भुत आस घडत आसत. आणि हीच अद्भुत दुनिया आहे नागा साधुंची.!

ज्या ज्या वेळी सनातन धर्मावर संकट येतात आणि सर्व अपेक्षा संपतात त्यावेळी धर्म रक्षणाच अंतिम युद्ध लढणारा योद्धा म्हणजे नागा साधू..!

जिथे सनातन धर्मातील संता महंतांची अध्यात्मिकतेची व्याख्या संपते तिथून सुरु होते नागा साधुंची अध्यात्मिकता..!

गुरुदक्षिणा घेतल्यावर  आपल्या परिवाराचा शेवट, आपल्या नातेवाईकांचा शेवट, आणि स्वतःचा शेवट आणि इथूनच सुरु होतो नागा साधूंच्या अध्यायाचा श्री गणेशा.!

होय जिवंतपणीच स्वतःच पिंडदान आणि त्यासोबत मागच्या चौदा पिढ्याचं पिंडदान करून दुनियेतील मागचा पुढचा सगळा हिशोब चुकता केला जातो.! आणि मग इथूनच सुरु होतो नागा साधूंचा प्रवास.. पिंडदान झाल्यावर संगम स्नान करून पहिली भिक्षा ही स्वतःचा घरून आपली ओळख न दाखवता मागितली जाते!  त्यानंतर तब्बल 12 वर्षांची तपश्चर्या पूर्ण केली जाते.!  ह्यामध्ये अध्यात्मिकते सोबत कलरी विद्या अर्थात शस्त्र विद्या  सुद्धा येते त्यानंतरच " नागा" ही पदवी गुरूंकडून दिली जाते.. त्यानंतर ध्येय आणि उद्दिष्ट एकचं ते म्हणजे धर्म रक्षण.. नागा साधुंमध्ये दोन प्रकार येतात एक म्हणजे दिगंबर नागा साधू आणि दुसरा श्री दिगंबर नागा साधू.!

आदी गुरू शंकराचार्यांनी सनातन धर्माच्या रक्षणाचा भव्य दृष्टिकोन डोळ्यासमोर ठेवून चार मठांची स्थापना केली.! धर्म रक्षणासाठी फक्त शास्त्र उपयोगी नसून त्यासोबत वेळ पडली तर शस्त्र सुद्धा उपयोगी आहे हे जाणून शंकराचार्यांनी आखाडा परंपरा सुरु केली!  आणि ह्यातूनच धर्म रक्षणासाठी स्वतःच आयुष्य समर्पित केलेले संन्यासी प्रशिक्षण घेऊन बाहेर पडू लागले… ह्याच आखड्यातून धर्म रक्षणाच प्रशिक्षण घेऊन बाहेर पडणारे सनातन धर्म रक्षक योद्धे म्हणजे नागा साधू.!

इतिहासाची पान पलटल्यावर लक्षात येत 18 व्या शताब्दी मध्ये ज्यावेळी अफगाण लुटेरी अहमद शहा अब्दाली ज्यावेळी हिंदुस्थानच्या भूमीवर चालून आला होता त्यावेळी त्याने गोकुळ आणि वृंदावन सारख्या अध्यात्मिक नगरांमध्ये थैमान माजवले होते.! त्यावेळी राजांकडे अब्दालीच्या सैन्याचा मुकाबला करण्याची ताकद नव्हती.! त्यावेळी हिमालयाच्या पहाडी मधून आलेल्या नागा साधूंच्या आर्मीने अब्दालीच्या सैन्याचा धुरळा उडवून सनातन धर्म रक्षकांची ताकद संपूर्ण हिंदुस्थानला दाखवून दिली होती.!

1751 मध्ये अहमद खां बंगस ने कुंभ मेळ्याचा कालावधीत इलाहाबाद किल्ल्यावर चढाई केली होती त्यावेळी नागा साधू प्रयागराज मध्ये स्नान करत होते  त्यांनी आधी सर्व धार्मिक संस्कार उरकून हातामध्ये शस्त्र धारण केलं आणि त्यावेळी बंगसच्या सेनेला करारी धूळ चारून पळवून लावले होते… हे युद्ध जवळपास 3 महिने सुरु होते.!

नागा ह्या शब्दाचा पर्यायी अर्थ होतो निर्वस्त्र.!  तर गुजरात मधील पहाडी भागात नागा ह्या शब्दाचा अर्थ योद्धा असा होतो.!  प्रत्येक निर्वस्त्र साधू नागा नसतो किंवा प्रत्येक नागा साधू हा निर्वस्त्र नसतो.! दिगंबर आखड्याचे साधू लंगोट धारण करतात तर श्री दिगंबर आखड्याचे साधू निर्वस्त्र असतात.!

तसेच  ज्या नागा साधुंनी स्वतःच्या हाताने स्वतःच पिंडदान केलेलं आसत त्या नागा साधूंच्या मृत्यूनंतर त्यांच्या शरीराच काय केलं जात हे सुद्धा एक मोठं रहस्य आहे.!  नागा साधूवर कुठलेही अंत्यसंस्कार केले जात नाहीत किंवा त्यांच्या चित्तेला अग्नी सुद्धा दिला जात नाही.!  त्याच कारण मुळातच नागा साधुचं जीवन हे त्यांनी स्वतःच्या हाताने केलेल्या स्वतःचा अंतिम संस्कार पासूनच सुरु झालेलं असत.! त्यामुळे मृत्यूनंतर नागा साधुंची स्थळ समाधी किंवा जल समाधी लागते.!

नागा सांधू हे फक्त ज्यावेळी कुंभ मेळा सुरु होतो त्याचवेळी दिसतात पण ते कुंभाच्या अगोदर आणि कुंभमेळ्यानंतर कुठे अदृश्य होतात हे सुद्धा एक मोठं रहस्य आहे.!  कुंभ काळाला शास्त्रीय आणि अध्यात्मिक दृष्टिकोनातून सर्वश्रेष्ठ काळ मानलं जात… ह्या वेळी ग्रहांची स्थिती सर्वोत्तम असते. आणि ह्याचवेळी हिमालयाच्या जंगलातून आणि गुंफांमधून नागा साधू स्नान करण्यासाठी कुंभावर दाखल होतात!  

कुंभमेळ्यात त्यांचा मान सर्वश्रेष्ठ असतो. त्यांचे स्नान झाले शिवाय इतर लोक कुंभात स्नानासाठी उतरत नाहीत.! कुंभ स्नान झाल्यावर नागा साधू पवित्र भभूत संपूर्ण शरीरावर लावून काही काही जण एकांत वासात जंगलात निघून जातात.तर काही जण हिमालयाच्या पहाडी मध्ये तर काही जण गुफांमध्ये आणि आपल्या आखड्यातील आश्रमांत निघून जातात. एकांतवास हेच नागसाधूंचे निवासस्थान..!

ह्यापेक्षा सुद्धा नागा साधुचं अद्भुत अविश्वासनीय रहस्य म्हणजे ज्यावेळी कुंभमेळ्याच्या वेळी नागा साधूंचा ताफा कुंभावर दाखल होतो… त्यावेळी स्नान करण्यासाठी कुंभात जाताना मोजलेत तर 100 साधू असतील तर कुंभातून परत फक्त 50 ते 60 नागा साधू बाहेर येतात एवढी ही अद्भुत शक्ती आहे.! विश्वास बसत नसेल तर ज्यावेळी कुंभमेळा सुरु होतो त्यावेळी तिथे जाऊन स्वतः प्रत्यक्षात बघा. माझ्या आयुष्यात प्रयागराज कुंभमेळ्याच्या वेळी हे भाग्य मी स्वतः अनुभवलेलं आहे.!

तसेच हिमालाय मधील जंगल पहाड आणि गुफांमध्ये परतल्यावर ह्याचा आहार म्हणजे फक्त कंदमुळे आणि फळ. पुढच्या कुंभापर्यंत नागा साधू आपल्या ध्यान तपश्चर्या आणि अध्यात्मिकता मध्ये लिन होऊन जातात.!  त्यांच्या अध्यात्मिकतेची ताकद एवढी जबरदस्त असते की हिमालयातील मायनस मध्ये असलेलं तापमान सुद्धा त्यांच्या समोर हार मानत.!  मुळातच जमीन हेच अंथरूण..आकाश हीच चादर.. आणि अंगावर लावलेली भभूत हेच शरीराच कवच.!

आजच्या युगात जरी नागा साधूंना धर्म रक्षणासाठी युद्ध करावं लागत नसलं  तरी ज्यावेळी ते कुंभावर स्नानासाठी दाखल होतात त्यावेळी ते अनेक युद्धकलेची प्रात्यक्षिके सादर करतात.!  जसे की वाघ म्हातारा झाला तरी शिकार करायला विसरत नाही तसेच नागा साधूना जरी आता युद्ध करावे लागत नसले तरी ते युद्ध कला विसरलेले नाहीत.!

म्हणूनच ज्यावेळी कुंभमेळा सुरु होतो त्यावेळी करोडो हिंदू बांधव नागा साधूंच्या चरणांची धूळ आपल्या मस्तकी लावतात… हे भाग्य फक्त कुंभमेळ्यातच मिळत ! नागा साधू मागत तर काहीच नाहीत पण देतात ते मात्र सनातन वैदिक हिंदू धर्म रक्षणाचे वचन.!

🙏🏻🙏🏻

🌺🌺

रामटेक आणि अंबाळा तलाव

रामटेक आणि अंबाळा तलाव 

महाराष्ट्रातील नागपूर पासून सुमारे ४५ कि.मी. दूर रामटेक नावाचा तालुका आहे. त्यामध्ये रामटेक नगरपालिका आहे. असे म्हणतात की प्रभू श्री राम ज्यावेळी १४ वर्ष वनवासात होते तेव्हा त्यांनी काही काळ या ठिकाणी घालवला आहे. रामटेक मध्ये पूर्वी मौर्य सम्राटांची सत्ता होती. त्यानंतर सातवाहन राजांची सत्ता होती. त्यानंतर वाकटक राजानी येथे आपले राज्य स्थापिले. भगवान श्री कृष्णाची पत्नी रुक्मिणीमाता ही विदर्भ कन्या होती आणि वाकटक त्याच वंशातील राजे होतें.

रामटेक येथील डोंगरावर पुरातन असे राम आणि लक्ष्मण मंदिर आहे. या मंदिरांचा जीर्णोद्धार नागपूर संस्थांनाचे राजे रघुजीराजे भोसले यांनी १७ व्या शतकात केला. रघुजी राजे हे साताऱ्याच्या छत्रपती शाहू महाराजांचे (१) यांचे सरदार. शिवाय भगवान श्री विष्णुचा ३ रा अवतार श्री वराह, तसेच ४ था अवतार श्री नरसिंह आणि ५ वा अवतार श्री त्रिविक्रम ( वामन अवतार ) यांची सुमारे ४थ्या शतकातील वाकटक राज्यांनी बांधलेली पुरातन मंदिरे येथे आहेत. शिवाय दिगंबर जैन पंथीय १६ वे तीर्थनकर शांतीनाथ यांचे ११ व्या शतकातील मंदिर आहे. याचा जीर्णोद्धार रघुजी राजे भोसले यांचे दिवाणानी केला आहे.

तेथून जवळच अंबाळा नावाचा तलाव आहे. अंबाळा तलाव हा विदर्भमध्ये क्रियाकर्म विधी किंवा श्राद्ध कर्म करण्यासाठी प्रसिद्ध आहे. त्रिंबकेश्वर प्रमाणेच येथेही नारायण नागबळी, काल सर्प शांती सारखे पूर्वजन्म पापनाशन विधी केले जातात.

अंबाळा तलावाच्या जवळ एक टेकडी असून तिचे नांव सिद्ध नारायण टेकडी आहे. या ठिकाणी दत्त परंपरेतील नाथ संप्रदायाचे श्री सद्गुरू नारायण स्वामीं यांचे ५०० वर्ष जुने संजीवन समाधी स्थान आहे. आज दिनांक १३.०१.२५ रोजी तेथे दर्शन घेण्याचा योग आला. आत अतिशय सुंदर समाधी आहे पण फोटो काढायला परवानगी नाही.

असे म्हणतात की महाकवी कालिदासाने येथेच बसून मेघदूत हे महाकाव्य लिहिले. महर्षी अगस्तीचा आश्रम सुद्धा येथेच होता.

माधव भोळे

कारूळ, गुहागर येथील जोशी गुरुजी अंबाळा, रामटेक येथे

 कारूळ, गुहागर येथील जोशी गुरुजी अंबाळा, रामटेक येथे:

अंबाळा, रामटेक येथील जगन्नाथ मंदिराध्ये गेलो असता तेथे जगन्नाथ मंदिराचे पूर्वीचे पुजारी कै. शंकर महादेव जोशी यांचे नातू वे. संजीव रामचंद्र जोशी यांना भेटण्याचा योग आला. तें आता ह्या जगन्नाथ मंदिराची पूजा करतात. तें देवरुखे असून त्यांचे मूळ गांव, गुहागर तालुक्यातील कारूळ आहे. त्यांच्या तीन पिढ्या येथे पौरोहित्य करीत आहेत.

त्यांचे चुलत बंधू श्री चंद्रशेखर जोशी हे अंबाळा जवळ राहतात त्यांच्याकडे राहण्याचा योग आला. तें सुद्धा पौरोहित्य करतात. अर्थात त्यांचे सुद्धा मूळ गांव कारूळ.

माधव भोळे

विश्रांती

 २.१.२०२५

विश्रांती 

काल एका फार प्रसिद्ध अशा नटाबद्दल पोस्ट वाचली. नाटक सुरू असताना अचानक तों पूर्ण ब्लँक झाल्यामुळे नाटक अचानक थांबवावे लागले. होय शरद पोंक्षे ह्या गुणी नटाच्या बाबतीत असे घडले. झाले तें नक्कीच दुर्दैवी आहे. पण यातून काही धडा घेणे आवश्यक आहे म्हणून लोकांचा विरोध पत्करून सुद्धा ही पोस्ट लिहित आहे. 

शरद पोंक्षे अत्यंत गुणी आणि स्पस्ट वक्ते नट आहेत. त्यांची अनेक मते मला पटत नाहीत त्यामुळे त्यांचा मीं चाहता नसलो तरी त्यांच्या सद्गुणानचा मला आदर आहे. 

साधारण ५ वर्षांपूर्वी तें एका मोठ्या दुर्धर आजारातून बरे झाले. त्या नंतर त्यांनी परत कार्यक्रम, व्याख्यान, नाटके यांचा धडाका सुरू केला. वास्तविक ५८ वर्ष हे काही फार मोठे वय नाही परंतु आजाराची पार्श्वभूमी बघता प्रत्येक शरीराला आणि त्या पेक्षाही मनाला विश्रांतीची गरज असते. 

शरीर हे मशीन नाही. अहो मशीन सुद्धा जास्त वापरले की बिघडते आणि वापरले नाही तर गंजते मग शरीराचे काय? तें तर आपल्या अवलिया ईश्वराने जगातील सर्वात उत्कृष्ट बनवलेले सर्वात कमी ऊर्जेवर चालणारे, सर्व वेगवेगळ्या सिस्टीम अतिशय सुरळीत आणि एकत्रितपणे चालणारे अप्रतिम अतुलनीय मशीन आहे. ज्या मध्ये मन नावाचा एक अदृश्य भाग आहे.

यां अशा अप्रतिम मशीनवर आपण तुटे पर्यंत ताण दिला की तें बिघडणारच. त्यात त्याला आजाराची पूर्व पार्श्वभूमी असेल तर तें जपूनच वापरायला हवे. पैसा मिळतो, प्रसिद्धी मिळते आणि आनंद मिळतो म्हणून त्याच्या वापराचा अतिरेक होता कामां नये. हे फक्त शरद पोंक्षे यांनाच नव्हे तर आपल्या सर्वांनाच लागू आहे. 

प्रत्येकाची काम करण्याची, ताण सहन करण्याची एक मर्यादा आहे. ति ओळखुन त्याने योग्य ति विश्रांती घेणे आवश्यक आहे. वानप्रस्थाश्रमाची कल्पना याचाच एक भाग आहे. म्हणून तर संत मंडळी म्हणतात 

"ठेविले अनंते, तैसेचि रहावे, चित्ती असावे समाधान". पण ह्या उक्तीचे अनेक चुकीचे अर्थ लोकांनी काढले. याचा अर्थ असा नव्हे की आपण आपल्या प्रगतीसाठी काही करू नये. जरूर करायला हवे पण आपल्या मर्यादा ओळखून काम करायला हवे. 

माधव भोळे 

ज्ञाती संमेलने आणि त्याची आवश्यकता

 ज्ञाती संमेलने आणि त्याची आवश्यकता 

मनुष्य हा समूहाने राहणारा प्राणी आहे. आपल्या भारतीय ज्ञातींमध्ये वेगवेगळ्या वेळी, वेगवेगळे कार्यक्रम, मेळावे, संमलने घेतली जातात. त्यामध्ये आपल्या मंडळींना आपले विद्याभ्यास, कला, खेळगुण यातील नैपूण्य सादर करण्याची संधी मिळत असते. विद्यार्थी संमलानातून आपल्या शैक्षणिक कामगिरी बद्दल विद्यार्थ्यांचे कौतुक केले जाते. आपला, आपल्या पाल्याचा बहुमान / सत्कार व्हावा हे सर्व पालकांना वाटत असते. 

पण अलीकडे एक अशी प्रथा झाली आहे की काही ठराविकच लोक अशा संमेलनाला उपस्थित रहातात. आपल्या पाल्याला जर बक्षीस असेल तर आपण उपस्थित रहातो नाहीतर नाही. अनेक लोकांना ह्या ज्ञाती संमेलनाना उपस्थित रहाणे म्हणजे वेळेचा अपव्यय वाटतो. जशी काही त्यांना ज्ञातीची गरजच उरली नाही. ठीक आहे आज गरज नाही असे वाटत असेल पण ज्या वेळी गरज वाटेल त्यावेळी तुम्ही साद घालाल त्यावेळी लोक पण तसाच विचार करतील. 

तुम्हीच विचार करा, तुमच्या पाल्याचा सत्काराच्या वेळी कोणीतरी त्याचे कौतुक करावे, टाळया वाजवाव्या असे तुम्हांला वाटते मग दुसऱ्या पाल्याच्या वेळी तुम्ही नको का टाळया वाजवायला हजर? समाज हा टू वे ट्राफिक आहे. 

काल एक ओळखीचा मित्र भेटला होता. गेले काही दिवस तों खूप आजारी होता. तरी धापा टाकत जिना चढत तों विध्यार्थी संमेलनाला आला होता. त्याला विचारले की तू अतिशय आजारी होतास तर का आलास? तर त्याने सांगितले की "माझ्या मुलाला येथे बक्षीस आहे आणि त्यावेळी मीं नसेन तर त्याला कसे वाटेल. त्याच्या बालवयात त्याचे कौतुक मीं करायलाच हवे. मग पुढे तों किती मोठा झाला तरी ति सर त्यावेळी येणार नाही". हे ऐकून मला पटले की अशी संमेलने वेळोवेळी व्हायलाच हवीत आणि त्यात लहान थोर ज्ञाती बांधवानी उत्स्फूर्त भाग घ्यायलाच हवा. 

काल ज्यावेळी गौतम अदानी ह्यांचे हस्ते डी. गुकेश ह्या नवीन जागतिक बुद्धिबळ पटूचा सत्कार केल्याचा फोटो मीं बघितला त्यावेळी मला फार आनंद झाला. गुकेश चे आई वडील दोन्ही डॉक्टर असून सुद्धा त्यांनी आपल्या मुलाच्या उपजत गुणांना वाव दिला आणि त्याचे फळ आज त्यांना मिळाले. 

ज्ञाती बांधवानी आपल्या तसेच इतर विद्यार्थ्यांना , कलाकारांना, खेळाडूना उपस्थित राहून प्रोत्साहन दिले तर असेच जागतिक दर्जाचे नागरिक तयार होतील ही आशा.

माधव भोळे 

कोकणातील स्पेशल टेस्टी खमंग पदार्थांची यादी

*कोकणातले स्पेशल टेस्टी खमंग पदार्थ यादी ..*

------------------------------------------------------------------- 

कोकणातील स्पेशल टेस्टी खमंग पदार्थांची यादी खालीलप्रमाणे 👇

1) शिरवळ्या(शेवया) व नारळाचे दूध

2)सोलकढी

3)रायवळ आंब्याची आमटी

4)घावन,आंबोळ्या

5)बटाट्याची कापं,कच्च्या केळ्याची,सुरणाची कापं

6)अळूवाडी व अळूचे फतफते

7)गुळपोहे

8)तिखट मिरची चुरडून केलेले पोहे

9)उकडीच्या पोळ्या, पुरणपोळीसारखे गव्हाच्या लाटीत तांदूळाची उकड घालून पोळी करणे ही आमरसाबरोबर खातात

 10)कोळाचे पोहे,

 11)सांदण, 

12)पातोळे,

13) ओल्या फेण्या.

 14) कोळाच भरीत ( वांग्याचे)

 15)कडधान्याच्या पाण्याचं कळण,

 16)फणसाच्या पु-या,

 17)भोपळ्याचे घारगे,

 18)काकडीचे (तवसाचे) घावन.

19)रायवळ आंब्यांचे कोयाडं.

 20)दडपे पोहे,उकड,

 21)पावसाळ्यात मिळणारी भारंग भाजी

 22)केळफूल भाजी,

23) आठळ्या भाजी, ( फणस बिया) (गोड ,तिखट)

 24)आंबोळी,

 25)फणसाच घावन घाटलं

26) चांदीवड्याच्या पानावरच्या फेण्या

 27)फणसा चा रस काढून केलेली सांदण

28)ऋषी पंचमीची भाजी

29 मोकळं भाजणी

 30)पंचामृत, घारगे,

 31)तिखटामिठाचा शिरा,

32) घावन व नारळाचे दूध 

33)फोडणीची पोळी,

34)पोळीचे लाडू

 35)तांदुळाच्या साल पापड्या ,

36)गव्हाचा चीक,

37)पंचामृत,

38)कायरस,

39)दिंड,

40)कडबू, 

41)उकडीच्या पोळ्या,

42)फणसाची भाजी,

43)केळफुलाची भाजी..

 44)फणसाच्या आठीळांची खेड ,

 45)गोवलाच्या पानांच्या अळूवडीसारख्या वड्या, 

46) गरे घालून केलेली कढी, 

47)पडवळाच्या बीयांची चटणी, 

48)आंब्याचं रायतं,

 49)सगळ्या प्रकारच्या फळभाज्यांची भरीतं,

 50)मोदक,तूप व नारळाचं दूध  

51)पारोशाची भाजी/भजी इ.इ.

 52)कुळीथ पिठलं..

 53)मेतकुट ,तूप,गुरगुट्या भात ..

54) सुधारस

 55) हळदी च्या पानावर थापून उकडलेली पानगी

 56)खापराची पोळी आणि त्याच्याबरोबर नारळाचं दूध गूळ घातलेलं

 57)बिंबलाचे लोणचे,

 58)मनगणं,

59) रस शेवया.

 60)ओल्या फेण्या बरक्या फणसाचे गरे घालून केलेली कढी

 61)फणसाचं सांदण,

 62)खांडवी

 63)ओल्या काजुची उसळ, 

64)अंबाडे फळाची उड्ड मेथी, चटणी, लोणचे

 पाटवड्या,

 65)राघवदासाचे लाडू, आंबोळी.

 66)भोपळ्याचे घारगे

 67)भोपळ्याच्या सालींची चटणी,  

68)उकड कडबोळी

 भारंगीची,

69)कुवाळीची,खडकतेऱ्याची भाजी

 70)कापे गऱ्यांची खीर

 71)निवगऱ्या,

72)सांज्याच्या पोळ्या,

 73)घोळीची भाजी

74) तांदूळाची पेज,

 75)रातांब्याच बियांच सार ,

76)खापर पोळी,

 77)वेसवार ,

 78)कापा फणसा चे पिकलेले गरे, उभे चिरून त्याला साखर मीठ मोहोरी लाल सुकी मिरची घालून केलेली भाजी

79)बरक्या फणसाचे गर घालून केलेली कढी

 80))मिरगुंड

 81)पोह्याचे पापड

82) फणसाचे तळलेले काप

83) आंबापोळी

 84)तांदूळ चिकवड्या,

 85)लाल तांदूळाचा भात, 

86) वालाची उसळ,

 87) तांदूळ भाकरी, 

88)पोह्याचे डांगर

 89)गव्हल्याची खीर

90) पावटे किंवा कुळिथाची आठीळ्या घालून उसळ .

91) कैरीचे नारळाचा रस घालून केलेले सार

92) भारंगी ची भाजी , 

93) उडीदाच्या पापडाच्या डांगराच्या लाट्या, 

94)कच्च्या कुयरिची(छोटासा कोवळा फणस) 

95) भिजवलेले शेंगदाणे व सांडगे मिरची तळून भाजी.

96) जमिनीत अंकुरलेल्या हिरव्या काजुची भाजी 

97) गोड आमसूले, आमसूलाच्या वड्या, 

98) बिमलं, करमल यांची उड्डामेथी, चटणी, लोणचे, 

99) काळ्या वाटण्याची उसळ व वडे 

100) पातोळे . ---- कोकणी खाद्यसंस्कृतीमधला अजून एक आगळावेगळा पदार्थ . कोकणी पदार्थात तांदूळाला महत्त्वाचे स्थान आहे .खुपशा पाककृती या तांदूळाभोवती फिरत राहतात .                                  

         पातोळ्यांचे घटक पदार्थ - तांदूळाचे जाडसर पीठ , तवशाचा कीस ( जुन मोठी काकडी साधारण एक किलो वजन ) , गुळ पाऊण किलो , हळदीची पाने साधारण १८-२० .अर्धा चमचा मीठ .

           काकडीच्या बिया काढून काकडी किसुन घ्यावी.एका मोठ्या पातेल्यात तुपावर कीस परतुन घ्यावा .काकडी किसल्यावर त्याला पाणी सुटते ते सुद्धा यात वापरावे .नंतर यात गुळ मिसळावा .थोडे मीठ घालावे .गॕसवरच गुळ मिसळून घ्यावा .गॕस बंद करून मिश्रण गरम असताना त्यात तांदूळाचे पीठ चांगले मिसळुन घ्यावे .हे मिश्रण साधारणपणे दोन तास भिजू द्यावे . नंतर हळदीचे पानाला तुपाचा हात फिरवावा .पानाच्या अर्ध्या भागात भिजवलेले पीठ थोडे जाडसर थापावे आणि उरलेले अर्धे पान त्यावर घडी घालावे .जास्ती जाड करू नये .नीट शिजत नाही .अशी सर्व पाने लावून घ्यावी .

              इडली पात्रात तळाशी पाणी घालावे .त्यात एक चाळण ठेवावी .चाळण पाण्यात बुडणार नाही याची खबरदारी घेणे . चाळणीत मध्यभागी एक तांब्या उपडा ठेवावा .त्याच्या कडेने ही पाने उभी लावावी .साधारणपणे आठ ते दहा .(छायाचित्रे पहावी .म्हणजे योग्य कल्पना येईल .) साधारण पंधरा मिनिटे शिजवावे . पाच मिनिटांनी वाफ जिरल्यावर झाकण उघडून पातोळे बाहेर काढावे .बरोबर तोंडी लावायला भरपूर तुप आणि कैरीचे लोणचे .               

             तवसे मिळाले नाही तर कोणतीही जुन काकडी वापरलेली चालते . पण तवशाचा स्वाद काही वेगळाच .

101) गवसणी ची पोळी..हा पदार्थ मी केवळ ऐकला आहे, कधी खाल्ला नाही. माझ्या आईनी सांगितल्या प्रमाणे हि पोळी आमरसा बरोबर खायला करतात..जसे पुरणपोळी करताना, गव्हाच्या कणकेत पुरण भरून पोळी करतात तसे ह्या पोळी मध्ये गव्हाच्या कणकेत तांदुळाची उकड भरून हि पोळी करतात.

102) कुळथाचे कळण आणि उसळ

Ravyach(Rawa tupawar khamanga bhajun) kanheri.Panyatil,tup,jire ,mith,Pani ghalun keleli.Kanheri.

Pachayla sopi.

103) 

अंबाडीची भाजी लुप्त झाली आहे,बहुतांश भाजीवल्याना सुद्धा ही पालेभाजी माहिती नाही,जी लसूण आणि मुगाची डाळ घालून अतिशय उत्तम लागते

104) घोळीची भाजी,

 105) पोह्याच्या पीठाचा दुध-गुळ घालून केलेला मधल्या वेळी खाण्यासाठी केलेला लाडू 

106) देवदिवाळीला कोकणात नैवेद्याला घारगे करतात.साजूक

तुपातला शिरा करुन त्यात कणीक घालून तळायचे.अप्रतिम

लागतात.

107) आठळ्या पावटे भाजी, भाजून पावटे घातलेली पाऱ्याची भाजी, अळूची देठी 2 प्रकारची, देठी गाठी भाजी, घाटले, कच्च्या आंब्याचे सार, गोड गुळाचे पोहे, गूळ घालून केलेली शिकरण, अनेक प्रकारची भरीत, रायते आणि कायरस, भाजणीतील शेवग्याच्या शेंगा, तिखट गोड घारगे, गुळाची सांजा पोळी, डाळिंबी सोबत कॉम्बिनेशन असलेल्या भाज्या उदा. पडवळ, दुधी,तोंडली घोसाळे etc घालून केलेली. काही विशिष्ट तूप जिऱ्याच्या फोडणीत केलेल्या भाज्या, मेथी,अळू,अंबाडी ची डाळ कण्या घालून केलेली गोळा भाजी, आंबोळ्या v नारळाचे दूध, मोकळ भाजणी, वाटली डाळ, घट्ट उकड हे माझ्या माहितीतले विस्मरणात गेलेले पदार्थ, आई मावशी यांना विचारले तर त्या अजून खूप,माहीत नसलेली नावे सांगतील

108) लुप्त होत चाललेले चित्पावनी खाद्य पदार्थ:

खाली दिलेले खाद्यपदार्थ आम्ही आमच्या खाद्यसंस्कृतीतून हद्दपार करीत

पुढच्या पिढ्यांना आम्ही न्यूडल कमी ड्रायफुड ची दिशा दाखवीत .

असे हे पदार्थ एक वेळ पोटाची भूक म्हणी खात सलो. आज ती खाद्यसंस्कृतीची एक विविधता म्हणून पुढल्या पिढ्यांसमोर ठेवायला किमान हरकत नाही. 

१. कायरस : 

२. सुकृण्डे: म्हटले सारखा सुखरून्डे (सुक्कीना उंडे ) मुग्गांची डाळ किंवा चण्याच्या डाळीचे दर वर्षी श्राद्ध /महालयाला मुद्दाम करीत असत. इतर वेळी करीत नाहीत.

३.पानगा/पाने : 

४. पिठलां :

५. चुलीवरली भाकरी : अताशा भाकरी गॅसवर भाजसत. तांदळाच्या पिठाची उकड करून, केळीचे पानावर थापटुन, चुलीवर भाकरी भाजीत असतांना ओले कपड्याने पाणी फिरवनी भाजलेली भाकरी खूसखुशीत होते. भाजनी चुलीत घालून फुगवलेली भाकऱ्याची चवच वेगळी. 

६. तांबडे तांदुळाची पेज अणि बरोबर खारतली आंबाडी.

७.टायकिळेची भाजी.

८. उकड आंबाडेचां रायतां 

९. आंकुराची भाजी अणी सांबारां.

१०. लापशी: 

११. तांदुळाची उकड : 

१२. कर्मलाचां लोणचां :

१३. पणसाची खीर :

१४. गावठी तिखटमिठाचे पाहु/पोहे :

१५. नासणेची आंबील :

१६. मिरची पुड कमी खोबरेल तेला बरोबर उकडलेल्यो आठुळ्यो :

१७. हिरवां केळां निखाऱ्यात भाजनी खाणां. :

१८.कुड्याच्या फुलांची भाजी/ शेंगांची चटणी :

१९. घोटशेरीचे आकूर तेची भाजी :

२० तांदुळाच्यो शेव्यो

२१. खापरोळी : कोकणातली आणखीन एक दुर्मिळ झालेला पदार्थ म्हणजे खापरोळी.

साहित्य-4वाट्या तांदूळ,2वाट्या हरभरा डाळ, 1वाटी उडीद डाळ, चमचा भर मेथीदाणे, नारळाचा रस आणि गुळ, वेलची पुड.

दोन्ही डाळी तांदूळ आणि मेथीदाणे स्वच्छ धूवून 7ते8तास भिजवावे. नंतर रवाळ वाटून घ्यावे. आणि परत 7/8तास झाकून ठेवावे. नारळाचा रस गुळ आणि वेलची घालून तयार करावा. ८तासांनंतर हे पिठ फुगुन येईल. आता भिड्याला तेल लावून आंबोळी घालावी. वाढताना डीश मध्ये आंबोळी ठेऊन वर नारळाचा रस घालावा.

२२. खांटोळी : 

२३. तवसळी :

२४. दुधी भोपळेची खिर :

२५. कणग्यांची खिर : 

२६. मेथीची पेज :

२७. कुवाळेचे सांडगे : 

२८. भारलेली मिर्ची : 

२९. घोटांचां रायतां :

३०. अननसाची चटणी अणी भाजी :

३१. खोबरे ची कापां :

109) रातांब्याच बियांच सार ,खापर पोळी, वेसवार ,

110) मेतकुटाची धिरडी

111) ओली हळद आंबे हळदिचे लोणचे 

112) दही केळं. ( पिकलेल्या केळ्याची कोशिंबीर थोडीशी मोहरी फेसून लावायची, थोडसं मीठ, थोडीशी साखर)

113) दामटी 

ही दामटी माझी आजी छान करायची तांदूळाच्या पिठात तेल,मीठ, थोडा ओवा जीरे घालायचे (हे ओवा जीरे मी नंतर अॕड करायला लागले छान चव लागते आजी फक्त तेल मीठ घालायची) आणि संपूर्ण पीठ दुधात भिजवायचे पोळीच्या पिठासारखे आणि थालिपिठासारखे तव्यावर तेल टाकून छान खरपूस मिडियम आचेवर भाजून घ्यायचे वरुन तूप घ्यायचे खाताना, लींबू लोणच्याबरोबर छान लागतात ह्या दामट्या.

राघवदास लाडू रेसिपी 👇

(रवा, खवा खोबरे लाडू )

साहित्य : 2 भांडी रवा, 2 भांडी साखर, 1 भांडं खवा, पाऊण भांडे डेसीकेटेड खोबरे (खरे तर नारळाचा चव घालतात पण पावसाळ्याचे दिवस आहेत त्यामुळे लवकर खराब होतील म्हणून नाही घातला) तूप 1 भांड्याच्या वर, वेलची पूड, काजू, बेदाणे चिमूटभर मीठ..

रवा तूप घालून खमंग भाजून झल्यावर त्यातच डेसीकेटेड नारळ घालून थोडे परतावे, दुसरीकडे खवा परतून घ्यावा नंतर रवा खवा खोबरे सगळे एकत्र करून थोडे भाजावे 

बेदाणे धुवून थोडा वेळ पाण्यात भिजू द्यावेत नंतर ह्या भाजलेल्या रवा खवा ह्यात काजू बेदाणे घालावे रव्याच्या गरम असण्याने बेदाणे पण थोडे गरम होतात त्यावरच वेलची पूड घालावी..

दुसरीकडे 2 भांडी साखरेचा पाक करायला ठेवावा अगदी एक तारी न करता थोडासा घट्ट असू द्यावा मग ह्या रव्याच्या मिश्रणात पाक घालून नीट एकत्र करावे थोड्या वेळाने थोडे थोडे ढवळावे मिश्रण आळले की त्याचे लाडु वळावेत...

टीप : मिश्रण हळूहळू आळंत गेले की समजावे लाडु मऊ होणार आणि पटकन आळले तर हमखास भागराच होणार..

सुजाता परांजपे

खांडवी ...रेसिपी👇

माझाही एक प्रयत्न...

मी हे microwave मध्ये केलंय तयारीचा वेळ सोडून अवघ्या 6 ते 7 मिनिटांत तयार..

एकीकडे गुळ पाण्यात विरघळवून उकळत ठेवले उकळी आल्यावर त्यातच कीसलेलं आलं, चिमूटभर मीठ आणि नारळाचा चव घातला चांगली उकळी आल्यावर गॅस बंद केला...

दुसरी कडे 2 वाट्या इडली रवा त्यात तूप घालून microwave ला 2,2 मिनिटे असे 6 मिनिटं ठेवून खमंग भाजून घेतले नंतर गुळ खोबरे आले मिश्रित उकळते पाणी थोडे थोडे घातले रवा थोडे थोडे पाणी घातल्याने छान मोकळा शिजला पुन्हा 1 मिनिट microwave मधे ठेवून बाहेर काढले आणि मग छान ढवळून आधीच तूप लावून ठेवलेल्या ताटात घातले नीट पसरून त्यावर नारळाचा चव घालून थापले गार झल्यावर वड्या पाडल्या...

सुजाता परांजपे

सुरणाची उपासाची भाजी, केनी -कुर्डू ची भाजी, बिरडे उसळ, केळ्याचे घारगे, ताकातल्या तिखट पानग्या, सुरळीच्या वड्या, शेवग्याच्या शेंगा घालून आमटी, गोळ्यांची आमटी, डाळिंब्या , शेवग्याच्या फुलांची पीठ पेरून भाजी, ओव्याच्या पानांची भजी.

प्राजक्ता मेहेंदळे

अळूची देठी - 

हे आळूच्या दांड्या न चे उकडुन आणि साल काढून केलेलं भरित असतं.. दही मीठ तूप जिऱ्याची फोडणी

घालून करायचे 

☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️