विचित्र शिष्यवृत्ती - थील फेलोशिप आणि त्याचे विजेते

 .

सध्या सर्व ठिकाणी स्टार्टअप चा जमाना आहे, आणि पंतप्रधान मोदींपासून ते गल्लीतल्या एखाद्या टुकार तंत्रज्ञांपर्यंत सर्वच स्टार्टअप स्टार्टअप करत आहेत. आपण “Waste to Best” म्हणजे "भांगरातून उपयुक्तता" हि कल्पना बरेच वेळा लोकांच्या तोंडातून ऐकली आहे, पण काय स्कुल ड्रॉप आऊट (उनाड पोरां)  मधून हिरा शोधून काढण्यासाठी कोणी शिष्यवृत्ती ठेवेल असे वाटले होते?.

"पीटर थील" हा असा महाभाग आहे ज्याने आपल्या "थील फौंडेशन" मधून २३ वर्षांखालील, इतर विषयात रस घेऊन अभ्यास करणारा, शास्त्रीय संशोधन करणाऱ्या किव्वा सोशल काम करणाऱ्या किव्वा स्टार्टअप कम्पनी चालवणाऱ्या,   परंतु शाळा सोडणाऱ्या २० ते २५ विध्यार्थ्यांना तो दरवर्षी अशी शिष्यवृत्ती देतो. हि शिष्यवृत्ती २ वर्षासाठी १,००,००० अमेरिकन डॉलर असून ती जगातील कोणत्याही विध्यर्थ्यास उपलबद्ध आहे. पीटर स्वतः एक उच्चशिक्षित असून अनेक अमेरिकन नवं तांत्रिक कम्पन्यांचा तो संस्थापक  आणि निर्देशक आहे.  त्याच्या अनुभवावरून त्याने असा कयास बांधला आहे कि शिक्षणापेक्षा आवड जास्त महत्वाची आहे आणि त्या आवडीपोटी अनेक नवंनवीन गोष्टी आकार घेऊ शकतात. त्याच्या या शिष्यवृत्ती बद्दल अनेक उच्च शिक्षित वर्गात चर्चांमध्ये असा सुद्धा सूर निघाला कि तो शिक्षणाला कमी महत्व देतो पण तसे त्याचे मत नाही. शिक्षण आपल्याजागी आणि आवड आपल्या जागी आहे असे तो मानतो.

२०१२ मध्ये ओडिशा मधील बिसमकटक शहरातील सुखवस्तू कुटुंबातील "रितेश अगरवाल" वयाच्या १८ वर्षी आय आय टी मध्ये प्रवेश मिळवण्याच्या दृष्टीने भारतातील अनेक मुलांप्रमाणे, कोटा, राजस्थान येथे क्लास मध्ये  दाखल झाला परंतु क्लास मधील कडक शिस्तीचे वातावरण आणि अभ्यासाचा ताण त्याला त्यात रमू देत नव्हता. जरा सुटी पडली कि तो आजूबाजूच्या टुरिस्ट ठिकाणी बजेट हॉटेल मध्ये जायचा आणि जवळपास फिरून यायचा.

असे करता करता त्याच्या लक्षात आले कि बजेट हॉटेल्स या क्षेत्रात खूप पैसा आहे परंतु हे क्षेत्र सुसंस्थापित नाही. जेवढे ३ स्टार आणि वरच्या दर्जाची हॉटेल्स आपल्या ब्रँडकडे, आपल्या व्यवस्थेकडे, आपल्या रूम्स आणि आपल्या मालमत्ता याकडे लक्ष देतात तेवढे लक्ष हि बजेट हॉटेल्स देत नाहीत परिणामी यांचे उत्पन्न कमी होऊन हे नुकसानीत जातात. हे सुधारायचे असेल तर यांची रिसर्वेशन, ग्राहक  हाताळणी, आऊटलूक, यांचे ब्रॅण्डिंग असे अनेक विषय सुधारले तर ते शक्य होईल.

त्याने या वर उपाय म्हणून “Oravel Stays” नावाची कम्पनी आणि वेबसाईट काढली आणि त्यावर वेगवेगळ्या बजेट हॉटेल्स ची लिस्टिंग आणि रिझर्वेशन करायला सुरवात केली. त्याच वेळी त्याला ह्या  "थील फाउंडेशन" च्या शिष्यवृत्तीचा वास लागला आणि त्याने आपला अर्ज त्या शिष्यवृत्तीसाठी केला. अर्थात ती शिष्यवृत्ती मिळवण्यासाठी त्याला आपण काय करीत आहोत, त्याची उपयुक्तता आणि व्याप्ती, येणार खर्च आणि त्याचे नावीन्य या सारख्या अनेक गोष्टीचा उहापोह त्या अर्जात करावा लागला. परंतु जी गोष्ट माणूस मनपूर्वक करतो त्याचा त्याला कधीही त्रास वाटत नाही त्याप्रमाणे त्याने ते सर्व केल्याने त्याला ती शिष्यवृत्ती मिळाली. या शिष्यवृत्तीमुळे त्यांनी जवळजवळ १०० बजेट हॉटेल्स मध्ये आपले वास्तव्य करून त्यातून निरीक्षण करून  आपल्या वेबसाईटमध्ये आणि प्रथम ग्राहकांमध्ये अनेक बदल घडवून आणून आपल्या व्यवसायाचा पाय भक्कम केला. त्याच बरोबर जवळ जवळच्या हॉटेल्स बरोबर त्यांचे वार्षिक अमुक एवढे बुकिंग करून देण्याच्या बदल्यात एव्हडी सुधारणा करून देण्याचे करार केले. स्वतःचा "OYO" नावाचा ब्रँड तयार केला आणि हळू हळू आपला जम बसवायला सुरवात केली.

२०१५ साली त्याच्या याप्रयत्नांना यश येऊन प्रथम लाईट स्पीड व्हेंचर पार्टनर्स या अमेरिकन व्हेंचर कॅपिटल कम्पनीने २४ दशलक्ष डॉलर्स त्याच्या कम्पनित गुंतवले. आणि त्यांनतर त्याच्या व्यवसायात आणखी सुधारणा होऊन अनेक व्हेंचर कपिटलिस्ट त्याच्या व्यवसायात गुंतवणूक करू लागले आणि २०१७ शेवट्पर्यंत ४५० दशलक्ष डॉलर्स त्यात गुंतवले गेले.  जानेवारी २०१८ पर्यंत त्यांच्याकडे भारतातील आणि इतर १५० शहरातील एकंदरीत ७०,००० हॉटेल रूम्स चे बुकिंग होत असून शिवाय चीनमध्ये त्यांनी वेगळी कम्पनी स्थापन केली असून त्यात पहिल्याच वर्षी १०,००० रूम बुकिंग साठी उपलब्ध करून दिल्या आहेत.   जगातील इंटरनेट क्षेत्रातील सर्वात दादा व्हेंचर कॅपिटॅलिस्ट "सॉफ्टबँक" या कम्पनीने आतापर्यँत त्यात एकंदरीत ४०० दशलक्ष डॉलर्स गुंतवले आहेत.  आता नुकत्याच झालेल्या गुंतवणूक मालिकेत "OYO" चे मूल्यांकन ४ बिलियन डॉलर्स झाले आहे. २०१६ सालंचा महसूल २४०० कोटी रुपये असून ४२५ कोटी रुपये निव्वळ नफा घोषित केला गेला आहे.

या शिष्यवृत्ती मधून या सारखे अनेक लाभार्थी तयार झाले असून त्यांना आपला मार्ग सापडत असून ते नवनवीन अविष्कार करून दाखवत आहेत.  So nothing is waste but everything is  gold.

माधव भोळे

८४५१८८६७५९