रिझर्व बँक स्वायत्तता आणि सरकार

 १९.१२.२०२४

रिझर्व बँक स्वायत्तता आणि सरकार
भारतीय रिझर्व बँक ही प्रथम ब्रिटिश काळात १९३४ च्या रिझर्व बँक कायद्यानुसार १ एप्रिल १९३५ साली स्थापन झाली. त्याचे पहिले गव्हर्नर सर ओसबोर्न स्मिथ हे एक व्यवसायिक बँकर होते. त्यावेळी ती स्थापन करण्याचा मुख्य उद्देश म्हणजे
A) पहिल्या महायुद्धानंतर निर्माण झालेल्या आर्थिक आव्हानांना तोंड देणे.
B) बँक नोट प्रसारित करणे
C) आर्थिक स्थिरतेसाठी योग्य तों निधी राखीव ठेवणे
D) देशाच्या प्रगतीसाठी करन्सी आणि क्रेडिट (पत ) सिस्टीम तयार करणे आणि चालवणे. पतपुरवठा नियंत्रण करणे.

पुढे १९४३ मध्ये सर चिंतामणरावं द्वारकानाथ देशमुख, ICS ( C D Deshmukh), हे तिचे पहिले भारतीय गव्हर्नर बनले. १९४४ साली रिझर्व बँकेच्या कायद्यात बदल होऊन पब्लिक डेबट ऍक्ट १९४४ साली पास झाला. यामुळे सरकारला आपल्या कार्यासाठी कर्जरोखे किंवा अन्य स्वरूपात लोकनिधी उपलब्ध करणे शक्य झाले.

पुढे १९४९ मध्ये बँकिंग रेग्युलेशन ऍक्ट आला त्याद्वारे बँकांचा कारभार, जमा कर्त्यांच्या जमेचे सौरक्षण, आणि बँकांची आर्थिक स्थिरता इत्यादी विषयात व्यवस्थापन करण्याचे अधिकार रिझर्व बँकेला मिळाले.

रिझर्व बँक,  बँकांच्या स्थिरतेसाठी कॅश रिझर्व रेशो ( CRR) आणि स्टेट्युटरी लिक्विडटी रेशो ( SLR) असे दोन प्रकारचे डिपॉसिट बँकांच्या राखीव निधीमध्ये अपेक्षित करते. पैकी CRR चा निधी रिझर्व बँकेकडे ठेवला जातों तर SLR निधी हे बँक स्वतःकडे वेगवेगळ्या मालमत्ताच्या स्वरूपात ठेवतें. यासर्वावर RBI चे नियंत्रण असते. शेतीविषयक बँकावर नाबार्डचे नियंत्रण असते.

रिझर्व बँक गव्हार्निंग बोर्ड २१ जणांचे असून त्याची नियुक्ती भारत सरकार आपल्या अर्थ मंत्रालयामार्फत करते. रिझर्व बँक गवर्नर त्या बोर्डाचा प्रमुख असतो.

रिझर्व बँक, त्यांच्या सांख्यिकी विभागातर्फे जमवलेल्या माहितीतून देशातील महागाई दर आणि तों नियंत्रणात आणण्यासाठी त्यावर उपाययोजना करण्यासाठी बेंचमार्क प्राईम लेंडिंग रेट ( प्रमुख कर्ज व्याज दर ) वर नियंत्रण करते.  हे दर वेळोवेळी साधारण दर दोन महिन्याला रिझर्व बँक गवर्नर प्रसारित करतात.

त्याशिवाय, 2010 साली भारताच्या अर्थमंत्र्याच्या पदसिद्ध अध्यक्षतेखाली आर्थिक स्थिरता आणि राष्ट्रीय विकास परिषद (Financial stability and development council ) स्थापन झाली. ह्या परिषदेमध्ये रिझर्व बँक, सेबी, PFRDA ( पेन्शन फ़ंड रेग्युलेटरी अँड डेव्हलपमेंट ऑथॉरिटी), IRDA ( इन्शुरन्स रेग्युलेटरी डेव्हेलोपमेंट ऑथॉरिटी), FMC ( फॉरवर्ड मार्केट्स कमिशन ) यासंस्थांचे उच्च पदस्थ अधिकारी असतात. ह्या परिषदेकडून वर्षातून दोन वेळा आर्थिक स्थिरता अहवाल प्रसारित केला जातो. हे करण्याचे कारण म्हणजे रिझर्व बँकेशिवाय वरील इतर संस्था सुद्धा देशाच्या आर्थिक स्थिरतेशी संबंधित आहेत.

दरवर्षी रिझर्व बँक सरकारला झालेल्या व्यवहाराच्या नफ्यातून काही लाभांश देते व उरलेला नफा राखीव निधी म्हणून ठेवते. सन २०२३-२४  साला साठी रिझर्व बँकेने केंद्र सरकारला रु. २.११ लाख कोटी एवढा लाभांश दिला. हा लाभांश गेल्या वर्षीच्या तुलनेत १४०% जास्त आहे. ह्या वाढीव लाभांशामुळे सरकार आपल्या बजेट मधील वित्तीय तूट (उत्पन्न आणि खर्च यातील तफावत) कमी करू शकेल.

रिझर्व बँकेकडे दोन प्रकारचे रिझर्व असतात, एक परकीय चलन स्वरूपात आणि दुसरे भारतीय रुपयाच्या स्वरूपात ज्याला कॉन्टीजन्सी रिस्क बफर (CRB)  असे म्हणतात. वरील लाभांश वाढवताना रिझर्व बँकेने आपल्या CRB मध्ये ६% वरून ६.५% एव्हडी वाढ केली आहे. रिझर्व बँकेकडे सध्या परकीय चालनामध्ये २९ नोव्हेंबर २०२४ रोजी ६५८.०९ बिलीयन डॉलर्स राखीव निधी आहे, त्यापैकी ६७.५७३ बिलीयन डॉलर्स सोन्याच्या रूपात आहेत तर १७.९८५ बिलीयन डॉलर्स हे अंतरराष्ट्रीय नाणे निधीकडे असलेले भारताचे पैसे काढण्याचे विशेष अधिकाराच्या स्वरूपात आहेत. भारताचे फॉरेक्स रिझर्व हे त्याच्या ११.२ महिने इम्पोर्टच्या किमती एव्हडे आहे.

गेले काही महिने, युक्रेन युद्धामुळे झालेल्या कच्चा तेलाच्या किमतीतील दरवाढी मुळे, अनेक परकीय गुंतवणूकदार आपला भारतीय शेयर बाजारातील सहभाग कमी करून आपली गुंतवणूक चीनकडे वळवत आहेत. त्यामुळे डॉलर्सच्या तुलनेत रुपया कमकुवत होत आहे. त्याला उपाय म्हणून भारतीय रिझर्व बँक आपल्याकडे असलेले डॉलर्स विकून, रुपयाची घसरण थांबण्याचा प्रयत्न करीत आहे त्यामुळे परकीय चलन साठा कमी होत आहे. २०१४ मध्ये १ डॉलर = ६१.८३०६ रुपये होता तों आता १ डॉलर = ८४.९० रुपये झाला आहे ( १७.१२.२०२४). गेल्या वर्षी  याच तारखेला तों रु. ८३.०२४ एव्हडा होता म्हणजेच एका वर्षात तों २.२६% नी घसरला तर गेल्या १० वर्षात तों ३७.३१% नी घसरला.

भारताचे परकीय कर्ज ६८२.३ बिलीयन डॉलर्स जे भारताच्या जिडीपी च्या १८.८% आहे. भारताचा डॉलर मधील जिडीपी ३.५५ ट्रिलीयन डॉलर्स आहे.

रिझर्व बँकेचे मुख्य काम आर्थिक स्थिरता स्थापन करण्यासाठी योग्य तों राखीव निधी उपलब्ध करणे आणि सांभाळणे. याविरुद्ध वर्षानुवर्षे सरकारचे म्हणणे आहे की आपला देश हा विकासाधीन ( developing) देश असल्यामुळे आपला खर्च हा नेहमीच वाढीव असणार. त्यामुळे आपली वित्तीय तूट ( त्या वर्षातील उत्पन्न आणि खर्च यातील तफावत ) ही वाढत जाणार. २०२० - २०२१ सालच्या कोविड लॉकडाऊन मुळे, सरकारने केलेल्या लोक कल्याणकारी योजना आणि तात्पुरते उपाय, यामुळे सुद्धा ही तफावत दिवसेंदिवस वाढत आहे. सध्या होत असलेल्या जिडीपीच्या वाढीपैकी बराचसा भाग हा सरकारने इन्फ्रास्ट्रकचर वर होत असलेली गुंतवणूक असून त्यामधून उत्पन्न परतावा मिळायला वेळ लागतो. शेतीविषयक उत्पन्नामध्ये घट होत असून त्याची जिडीपी मधील भागीदारी दिवसेंदिवस कमी होत आहे, तर उत्पादन क्षेत्रातील वाढ होत नाही. दरवर्षीच्या वित्तीय तुटीमधून कर्जाची उत्पती होत असते. शिवाय कर्जावरील व्याज शिल्लकेला कमी करत असते.

भारताचे कर्ज तिच्या जिडीपीच्या ८१.५९% म्हणजेच 3.23752 ट्रिलीयन डॉलर्स आहे. सरकार हे गुणोत्तर कमी करण्याचा कसोशिने प्रयत्न करीत आहे, परंतु वाढती वित्तीय तूट, जागतिक अस्थिरता आणि मेक इन इंडिया किंवा स्किल इंडिया यासारख्या योजनाना मिळालेला मिश्र प्रतिसाद, वाढता इम्पोर्ट यामुळे त्यात यश येणे अवघड होऊन बसले आहे. जेथपर्यंत सरकार आपल्या व्यवस्थापनावरील खर्च आटोक्यात आणत नाही तेथपर्यंत ही स्थिती अशीच रहाणार.

भारताचे दरडोई उत्पन्न २०१४ मध्ये Rs. ७२,८०५ होते तें  २०२४ मध्ये रु. १,८४,००० म्हणजेच १० वर्षात १.५२७ पट वाढले यां विरुद्ध भारताचे दरडोई कर्ज २०१४ मध्ये Rs ४३,१२४ होते तें वाढून २०२२ मध्ये Rs १,०९,३७३  झाले म्हणजेच यां काळात तें 2.53 पट वाढले. म्हणजे दरडोई उत्पन्न पेक्षा दरडोई कर्ज वाढण्याचा वेग जास्त आहे.

सरकार आणि रिझर्व बँकेने आपापल्या गरजा ओळखून त्यामध्ये सुवर्ण मध्य काढणे आवश्यक आहे, जेणेकरून सरकार आवश्यक तेव्हडाच खर्च करेल आणि रिझर्व बँक आवश्यक तेव्हडाच निधी राखीव ठेवेल असे न केल्यास कोणताही देश कर्जाच्या विळख्यातून बाहेर पडू शकणार नाही.

जगात कर्ज आणि जिडीपी रेशो प्रमाणे काही देश:
United States: 121.31%
France: 111.8%
Japan: 261.29%
United Kingdom: 101.36%
Sweden: 32.69%
Spain: 111.6%
Italy: 144.41%
South Africa: 71.12%
India: 83.13%

माधव भोळे

सात बारा थोडक्यात माहिती.

 सात बारा थोडक्यात माहिती.

आपले जमिनीचे ७/१२ असतात त्यात पुढील भागा मध्ये जमिनीचे ठिकाण, त्याचा सर्व्हे नंबर, सर्व्हे पोट क्रमांक, जमिनीची वर्गवारी (  वरकस, डोंगराळ, बागायती, जिरायती, इत्यादी ), जमिनीचे क्षेत्र हेक्टर आणि आर मध्ये ( १ आर = १,०७६.४ वर्ग फूट किंवा १०० वर्ग मिटर. १०० आर म्हणजे एक हेक्टर. साधारण पणे १ हेक्टर म्हणजे २.५ एकर अंदाजे समजले, थोडीफार फुटात तफावत असते. जुन्या पद्धतीमध्ये १ गुंठा म्हणजे १०८९ वर्ग फूट आणि ४० गुंठे म्हणजे एक एकर ),

त्यातील वर्गवारिप्रमाणे प्रत्येक क्षेत्र किती मापाचे आहे आणि एकंदर क्षेत्र किती मापाचे आहे हे पहिल्या आणि दुसऱ्या कॉलम मध्ये लिहिलेले असते. तिसऱ्या कॉलम मध्ये भोगावटदार: यां मध्ये जमीन मालकाचे नांव ज्याला भोगवटदार म्हणतात. जास्त भोगवटदार असतील तर त्यांचा जमिनीतील हिस्याचे प्रतिशत प्रमाण (%).

जर एखादे नांव तेथे असेल तर तें कोणत्या फेरफार नोंदीमुळे तेथे आले त्याचा फेरफार नंबर नावाच्या बाजूला गोल करून लिहितात. फेरफार म्हणजे कोणत्या बदलामुळे उदा. वारसा हक्काने किंवा खरेदी खतामुळे, किंवा विवाह नोंदणी मुळे विवाहित स्त्रीचे नांव बदलले इत्यादी.

४था कॉलम मध्ये जर जमिनीला कुळ लागले असेल तर कुळाचे नांव. आणि फेरफार नंबर, त्यानंतर इतर हक्कदारांची नांवे येतात.

जर जमिनीवर काही बोजा किंवा कर्ज बोजा ( देणे  असेल तर ) तें सुद्धा लिहिले जाते. खरेदी किंवा विक्री करताना तों बोजा काढून टाकल्याशिवाय हा व्यवहार होत नाही. ही झाली पुढील पानावरील माहिती. 

पाठच्या पानावर त्या शेतात होत असलेले पिक पाण्याची नोंद दरंवर्षी होते. उदा. त्या शेतात कोणतें पिक घेतले आहे. त्याचा उतारा किती येतो हे सुद्धा काही ठिकाणी लिहिले जाते. जर पिक न घेता शेत वारंवार रिकामे ठेवले जातं असेल तर त्याचा भोगावट दार बदलण्याचा हक्क सरकारला आहे.   शेत साऱ्यावर सरकारचे महसूल उत्पन्न  अवलंबुन असतें. 

पिक पाणी नोंद ही कर्ज घेण्यासाठी किंवा विमा योजनेची सुविधा घेण्यासाठी उपयोगाला येते. कारण तुमचे शेती उत्पन्न त्या नोंदीवर समजते. 

ज्यांनी पिक बदलून तेथे बागायती किंवा इतर वृक्ष लावले असतील तर त्याची नोंद तेथे घेणे आवश्यक आहे. कुळ कायदयाच्या केसेस मध्ये यां नोंदी खूप महत्वाच्या ठरतात.

माझ्या समजूती प्रमाणे लिहिले आहे. काही चुकीचे असेल तर जाणकारांनी जरूर मार्गदर्शन करावे.

माधव भोळे 

फक्त १५ मिनिटे आणि शेकडो कोटींचा चुराडा.

फक्त १५ मिनिटे आणि शेकडो कोटींचा चुराडा.

आज महाराष्ट्राचे २१ वे मुख्यमंत्री श्री देवेंद्र सरिता गंगाधर फडणवीस यांचा मुख्यमंत्री म्हणून आणि श्री एकनाथजी शिंदे आणि श्री अजित दादा पवार यांचा उपमुख्यमंत्री म्हणून अतिशय भव्य दिव्य असा शपथविधी पार पडला. प्रथम त्यांचे मनःपूर्वक अभिनंदन.

त्या शपथविधी साठी खुद्द देशाचे पंतप्रधान मा. नरेंद्रजी मोदी, अमितभाई शहा, केंद्रीय मंत्री नितीन गडकरी, राजनाथ सिंग, निर्मला सीतारामण, अश्विनी वैष्णव, पियुष गोयेल, ज्योतिद्र राजे सिंदिया, चिराग पासवान सहित अनेक केंद्रीय मंत्री तसेच २४ भाजप प्रदेशित राज्याचे मुख्यमंत्री, शिवाय सहयोगी पक्षाचे चंद्राबाबू नायडू, नितीश कुमार, तिन्ही पक्षाचे प्रमुख नेते आणि कार्यकर्ते, संत, महंत, उद्योगपती, क्रिकेटीयर, सिनेमा श्रुष्टीतील दिग्गज, लाडक्या बहिणी एव्हड्या एकंदर ४३,००० मंडळीची उपस्थिती होती. यां समारंभासाठी हजारो पोलीस, मंत्रालय आणि इतर विभागातील शेकडो सरकारी कर्मचारी रात्रंदिवस खपत होते. अजय अतुल चा ऑर्केस्ट्रा आपल्यासाठी रिझवत होता. ( ज्या वेळी अदानी, अंबानी, बिर्ला यांच्यासारखे प्रचंड मोठे अबजाधिशांनासुद्धा यां १५ मिनिटासाठी आपले त्या दिवसाचे महत्वाचे व्यावसायिक कार्यक्रम बाजूला ठेवून हजर राहावे लागते, त्यावेळी तर त्यांच्या असहायतेची किंव मला आली. असे म्हणतात की बिर्लाच्या एव्हड्या कंपन्या आहेत की प्रत्येक कंपनीला जरी एक दिवस भेट दिली तरी त्याच कंपनीला परत भेट द्यायला त्यांना ३ वर्ष लागतात असे मला त्यांच्या कंपनी मधील एक माणूस म्हणाला होता.)

फक्त १५ मिनटं चाललेल्या यां कार्यक्रमासाठी एव्हडा मोठा घाट घातला होता तों सुद्धा अर्थातच जनतेच्या पैशातून. गेले कित्येक वर्ष सरकार बजेट मधून आपल्या व्यवस्थापनाचा खर्च कमी करण्याचा वादा करते. आपल्या बजेटच्या १५ तें २०% खर्च हा फक्त आपल्या व्यवस्थापनावर होत असून, बजेट आणि उत्पन्नाचे स्रोत यांमध्ये नेहमीच तफवात असते. बजेट नेहमीच घाट्याचे असते. अर्थात त्यामुळे कर्ज वाढतच असते.

परंतु सरकारी जाहिरातबाजी, भव्य समारंभ, मंत्र्यांचे बंगले आणि त्यांची वारंवार चाललेली नूतनीकरणे, त्यांची इलेक्ट्रिक बिले, लावाजमा, सुरक्षा, गाड्या, हेलिकॉप्टर, वारंवार चाललेले दौरे, आमदार खासदारांची आयुष्यभराची पेन्शने, यावरील खर्च याचे गणित सर्वसामान्य माणसाच्या आवाक्याच्या बाहेर गेले आहे. 

शेतकरी, लाडक्या बहिणी, आंदोलनकर्ते यांना एव्हडेच समजते की आपल्या मागण्या मान्य व्हायला पाहिजेत, पण नागरिकांना समजतच नाही की अपण दिलेले टॅक्सेस खरोखर योग्य ठिकाणी खर्च होत आहेत कां? अनेक मूलभूत सरकारी योजना पैशाच्या अभावी पडून आहेत. 

मोठमोठाले ब्रिजेस, इन्फ्राष्ट्राचर, विमानतळे, महारास्ते इत्यादी गोष्टीमुळे आपण विकसित झालो, आपली इकोनॉमि ५ ट्रीलिएन ची झाली यां भ्रमात आपण आहोत. पण आपल्या कष्टाने मिळवलेल्या पैशाचा असा वायफळ दुरुपयोग होतो याबद्दल कोणीच खूष नाही. शिवाय एवढ्या ४३,००० लोकांचा अमूल्य वेळ जीं एक राष्ट्रीय संपत्ती आहे ती वाया गेली तें वेगळेच.

अतिशय खडतर अशा संघर्षमय आयुष्यानंतर १६७४ साली छत्रपती शिवाजी महाराज यांचा राज्याभिषेक झाला तों सुद्धा समर्थ रामदास स्वामीं यांच्या सल्ल्यावरून, जिजाऊ मातेच्या आशिर्वादानें आणि काशीचे गागाभट्ट यांच्या मार्गदर्शना खाली. स्वतः तें यां गोष्टीसाठी तयारच नव्हते परंतु गेल्या कित्येक शतकात मोगल साम्राज्यात हिंदू राजाचा राज्याभिषेक झाला नाही आणि हिंदुचे अस्तित्व दाखवणे गरजेचे आहे हे ज्यावेळी छत्रपतीना पटले त्यावेळी त्यांनी तों सल्ला स्वीकारला. स्वतःच्या मोठेपणाची त्यांना हौस नव्हती. आजचा शपथविधी सोहोळा बघून छत्रपतीनी सुद्धा तोंडात बोट घातले असेल, कोण हा फडणवीस म्हणून?

पण ईथे तर काय जनतेने बहुमताने निवडून दिले म्हणजे आपण काहीतरी फार मोठा पराक्रम गाजवला यां भूमिकेत असे शपथविधी भारतात राजरोस होत आहेत. सर्वत्र फक्त धनिकांचे राज्य आहे. निवडणुकीत उभे राहून जिंकलेल्या पैकी ८०% पेक्षा जास्त उमेदवार करोडोपती आहेत. निडणुकीत उभे राहिलेल्या मंडळीपैकी ७५% लोक राजकारणी घराणेशाहितून पुढे आले आहेत. अगदी राजघराणी सुद्धा यां स्पर्धेत कमी नाहीत. निवडून आलेल्या मंत्र्यांचा, नेत्यांचा आणि कार्यकर्त्याचा थाट अतिशय राजेशाही असतो. यांच्या बैठका फाईव्ह स्टार हॉटेल मध्येच होत असतात.

लोकशाही हे फक्त लेबल आहे. हे सर्व वतनदारांचे राज्य आहे, तुम्ही कोणालाही निवडून द्या, तों कोणत्या ना कोणत्या राजकीय घराण्याशी निगडित आहे कारण पक्ष ए बी फॉर्म देतात तेच मुळी अशा मंडळींना जों पैसा खर्च करू शकेल. आणि ही सर्व सामान्यांची ताकद नाही.

सर्व सामान्यांनी फक्त गुपचूप टॅक्स भरायचा. टॅक्स रेट वाढवला तर त्याला कोणीही चॅलेंज करू शकत नाही. टॅक्स वाढवणे शक्य नसेल तर त्यावर सरचार्ज बसवायचा. तें म्हणतील ती पूर्व, तें म्हणतील त्या योजना आणि तें म्हणतील तें बजेट. कधीही टॅक्सेस वाढवताना लोकमत विचारात घेतले जात नाही. बजेट पूर्व मिटिंग फक्त आणि फक्त देखावा असतो. टूथपेस्ट, मोबाईल, हेयर ऑइल सारख्या मूलभूत गोष्टींवर १८ टक्के जीएसटी आहे तर हेलिकॉप्टर वर फक्त ५% आहे. बघा कशी टॅक्स रचना ती. तयार घरांवर जींएसटी नाही आणि बांधकाम होत असलेल्या घरांवर ५% जींएसटी आहे. कोणता अर्थशाश्त्रज्ञ यांना सल्ले देतो कोण जाणे.

विरोधी पक्ष आणि सरकारी पक्ष फक्त निवडणुकांपुरते, बाकी सर्व एकत्र बसून चहा पीतात आणि हा तमाशा बघत असतात.

माधव भोळे

जाहिरात आणि भुलावण्या

 जाहिरात आणि भुलावण्या 

आजकाल अनेक रिअल इस्टेट डेव्हल्पर च्या जाहिराती समाज माध्यमांवर येतात. अतिशय आकर्षक फोटो किंवा डिझाईन असलेले फ्लॅट्स, बंगले, जमिनी वगैरे. एका पेक्षा एक सुविधा आणि सवलती जाहीर केलेल्या असतात. 

अर्थात अशी जाहिरात बघून लोक आकर्षित होतात. त्यांच्या स्वप्नातील घर, आणि तें ही थोडक्या पैशामध्ये मिळत आहे हे बघून त्यांना फोन करण्याचा मोह आवरत नाही.

मग आपण फोन करतो आणि एखादी उत्तर भारतीय ललना आपल्या फोन ला उत्तर देते.

ती : सर आप जगह देख रहे है?

आपण : जीं हा 

ती : सर क्या देख रहे है 1 BHK, 2 BHK यां 3 BHK. 

आपण : देख रहा हूं 2 BHK पर कोई बजेट मे अच्छा 3 BHK मिलेगा तों भि सोच सकता हूं 

ती: सर हमारे पास बहुत ऑप्शन्स है 1 BHK, 2 BHK, 3 BHK, टेरेस फ्लॅट, गार्डन व्यू फ्लॅट. 

सर आपका बजेट क्या है? 

आपण: बजेट ऐसा नहीं, पहिले क्या है वों देखके बता सकता हूं 

ती: सर हमारे पास बंगला ऑप्शन भि है, 2/3 BHK, with veranda और बंगले के सामने गार्डन.

आपण: अरे वा, ये तों बहुत अच्छा है.

ती : अच्छा तों आपके घर मे कितने लोग है? 

आपण : 4 लोग, हम दो, हमारे दो

ती : आपके दो लडके है यां एक लाडका एक लडकी?

आपण : उससे आपको क्या लेना देना.

ती : सर दोनो लडके है तों एक बेडरूम मे चलेगा, पर लडकी है तों एक और बेडरूम लगेगा.

आपण : ठीक है हमे कमसे कम, 2 BHK कां मकान चाहिये.

ती : ये देखो हमारे स्टेशन के पास २ मिनिट दुरी पर २ टॉवर प्रोजेक्ट चल रहे है और स्टेशन से सिर्फ 15 मिनिट दूर ३ बंगलो प्रोजेक्ट चल रहे है

आपण: क्या प्राईस क्या है?

ती : सर टॉवर प्रोजेक्ट मे 2 BHK प्राईस है 40 और 3 BHK 50 लाख. और बंगलो प्रोजेक्ट भि 2 BHK 55 लाख और 3 BHK 65 लाख 

आपण: कोनसा स्टेशन है?

ती : सर आसनगाव.

आपण: तें कुठे आले? 

ती: सर कल्याण कसारा लाईन है उसमे है.

आपण: तों पहिले क्यू नहीं बताया?

ती : क्या नहीं बताया? सब मालूमत तों दे रही हूं 

आपण : कोनसा स्टेशन क्यू नहीं बताया.

ती : सर आपने कहा पूछा! आप अभी पूछा तभी जबाव दिया. सर आप कहा रहते हो?

आपण : मै गोरेगाव रहता हूं

ती: तों सर आसन गांव आपके यहाँ से रेल्वे से नजदिक रहेगा. गुगल मॅप देखो. 

आपण : आप किधरसे बात कर रही हो? 

ती : सर मै बंगलोर से बात कर रही हूं

आपण : तों फिर आपको गोरेगाव और आसनगांव दोन्ही सरिखा लगेगा, स्वाभाविक है.

ती : सर दोनो तों गांव ही है ना?

आपण : पर ये आसनगाव की मार्केटिंग आप बंगलोर से क्यू कर रही हो.

ती: सर हम एक टेलिमार्केटिंग कंपनी है, हरररोज 100 फोन कॉल करने कां टार्गेट है! उसके लिये हमे हररोज 250 रुपया मिलता है. सर कुछ गलती हो गया क्या? 

आपण : नाही मॅडम आपकी कोई गलती नहीं. मै आसनगाव जगह नहीं धुंड रहा हूं.

ती : सर आपको इन्व्हेस्टमेंट के लिये अच्छा रहेगा. हमारी कंपनी हौसिंग लोन भि प्रोव्हाईड करती है 

आपण : मै पहिले ही बताया की मै आसनगांव जगह नही धुंड रहा हूं!

ती : तों पहिला ही क्यू नहीं बताया? फुकट टाईम पास कर रहे हो? लडकी कां आवाज अच्छा लगा, किया बात चालू.

आपण : आपको कुछ गलत फैनी हो गयी है. आप तमीज से बात किजीये 

ती : फोन ठेवून देते  

त्या नंतर आठच दिवसात महाराष्ट्रातील पुणे, तळेगाव, बोरिवली, डोंबिवली, कल्याण, वसई, विरार,नालासोपारा, अगदी गोरेगाव सोडून सर्व ठिकाणच्या इस्टेट एजंट चे फोन यायला सुरवात होते. सकाळी उठलो नाही तर फोन. 

एजंट : सर आप जगह देख रहे क्या?

आपण : आपको कोन बोला?

एजंट.: सर आपकी इन्कवायरी आई थी

आपण : मेरी कोई इन्कवायरी नहीं है 

एजंट : सर है तों बोल देना, अच्छा प्रपोसलं दे दूंगा 

आतापर्यंत जवळजवळ ४५० एजंट चे नंबर ब्लॉक केले आहेत. आज जागा घेऊन दोन वर्ष झाली तरी अधुन मधून फोन येतच असतात. 

म्हणतात ना लग्न पाहावे करून आणि घर बघावे विकत घेऊन.

यां जाहिरातीच्या दुनियेत बडा घर पोकळ वासा मंडळी खूप आहेत. एकां ठिकाणी झणझणीत मिसळची जाहिरात बघितली, म्हणून माझ्या मित्रानी त्या हॉटेल ला फोन केला. 

मित्र : आम्हाला १५ प्लेट मिसळ हवी आहे. 

हॉटेल : आम्ही फक्त सकाळी ९ तें १२ मिसळ ठेवतो

मित्र : तुम्ही करून ठेवा. आम्ही पार्सल घेऊन जातो 

हॉटेल : आम्ही पार्सल देत नाही.

मित्र : बरे उद्या सकाळी येतो.

हॉटेल: जास्त प्लेट असतील तर २ दिवस आधी सांगावे लागेल कारण तशी तयारी करावी लागेल. उद्या शक्य नाही. 

मित्र : आहो आम्ही स्वतः १५ लोक येऊन उद्या मिसळ खाऊन जाऊ. 

हॉटेल: आम्ही मिसळ जास्त बनवून ठेवत नाही. सर्वाना ताजी आणि झणझणीत मिसळ देतो. आधी बनवून ठेवली की चव उतरते. आज ऍडव्हान्स दिलात तर परवा १५ प्लेट मिसळ मिळेल.

मित्र : ठीक आहे. विचार करून कळवतो. 

(मनात ) मग एव्हडी झणझणीत मिसळची जाहिरात करता. साधी १५ प्लेट मिसळ देऊ शकत नाही. १५ म्हणजे काही १०० प्लेट नव्हेत, की त्यासाठी २ दिवस आगाऊ ऑर्डर करावी लागेल.

कोणीतरी म्हटले आहे रिकामा घडा जास्त आवाज करतो आणि उथळ पाण्याला खळखळात फार. 

माधव भोळे 

पैशासाठी काय पण!!

 पैशासाठी काय पण!!

आज एक पोस्ट वाचली "भारतात विवाह संभारंभात न बोलावलेले पाहुणे खूप असतात यां विरुद्ध जपानमध्ये विवाह संभारंभांसाठी पाहुण्यांना पैसे देऊन आणावे लागते, शिवाय उंची जेवण पार्टी वेगळीच, कारण तेथे लोक कामात एव्हडे व्यस्त असतात की तें विवाह समारंभांसारख्या वेळखाऊ कार्यक्रमाला उपस्थित रहात नाहीत".

यां आधी आपल्या देशात श्रीमंत माणसांकडे प्रेतयात्रेमध्ये रडण्यासाठी काही ग्रुप असतात जे पैसे घेऊन रडतात हे ऐकले होते किंवा सिंधी, पंजाबी लोकांमध्ये मुलं जन्मले तर तृतिय पंथी ग्रुप येतात आणि त्यांचावर गाणी गात आशीर्वाद देतात हे ऐकले होते पण वरील गोष्ट ऐकली नव्हती. शिवाय भारतात आपल्या विवाह समारंभात किंवा एखाद्या कार्यक्रमात एखादी सेलिब्रेटी आणायची असेल तर त्याची व्यवस्था सुद्धा पब्लिक रिलेशन कंपनीतर्फे पैसे घेऊन आणि त्यातील काही हिस्सा त्या सेलिब्रेटीला देऊन केली जाते. चिपळूण जवळील एका खेडे गावात एक प्रसिद्ध समाजसेवक कार्यक्रम अध्यक्ष आणि मार्गदर्शक

म्हणून बोलावला होता, मोजून रु. २५,००० घेतले आणि १ तास तेच भाषण केले जे इतर चार ठिकाणी करतो. अर्थात गावाच्या समारंभात आपली पत वाढावी म्हणून संस्थेचे पैसे खर्च करणारे लोक भरपूर आहेत.

मीं तर ऐकले आहे हे सिनेमा किंवा इतर काही स्पर्धात्मक बक्षीस समारंभ असतात त्यातील काही बक्षिसे सुद्धा विकाऊ असतात आणि प्रतिष्टे साठी लोक पैसा द्यायला तयार असतात.

आता कोणी याला सर्व्हिसेस म्हणेल, कोणी आणखी काही म्हणेल. एकूण काय पैशासाठी काहीही?? पैसे वाल्यांची बातच काही वेगळी आहे. 

माधव भोळे 

वासुदेव आला रे, वासुदेव आला!!

 वासुदेव आला रे, वासुदेव आला!!

लहानपणी गिरगांव मध्ये नेहमी ठराविक वारी आमच्या बिल्डिंगच्या खाली वासुदेव येत असे. मोरपिसांची शंकूच्या आकाराची टोपी. हातामध्ये चिपळ्या, अंगात बंद आणि घोळ असलेला विशिष्ठ प्रकारचा सफेद अंगरखा आणि सुरवार, गळ्यात वेगवेगळ्या मण्याच्या आणि कवड्यांच्या माळा आणि दोन तीन झोळ्या. एव्हढाच काय तों लवाजमा. 

एकेकाळी अध्यात्माचे ज्ञानभांडार, समाजातील काही विशिष्ठ वर्गापूर्ती मर्यादित असताना, ते ज्ञान, समाजातील सर्व स्तरावर पोचावे यांसाठी समाज धुरीणानी तयार केलेल्या समाज व्यवस्थेमध्ये कीर्तनकार, प्रवचनकार, वासुदेव, गोंधळी, कथेकरी, भारूड करणारे यां सर्वाना महत्वाचे स्थान असून आपापल्या परीने ईश्वर आराधना, भक्ती, वाईट चालीरिती आणि परंपरांचे समूळ उच्चाटन, व्यसनमुक्ती, सामाजिक एकोपा इत्यादी विषयात काम करणारी ही मंडळी अत्यल्प मोबदल्यात समाजसेवा करीत असतात. आपण द्याल ते खुशीने घेऊन संतुष्टपणे "जों देगा उसका भला, जों नहीं देगा उसका भि भला" असे आशीर्वाद देत आपले आयुष्य जगत असतात. यांच्याकडे असलेले वाङ्मय, यांची मुखोदगत असलेली ग्रंथसंपदा, यांची कवने, यांच्या ओव्या, यांची चटकदार कथानके आणि त्यामुळे समाजात झालेली क्रांती याला इतिहासात तोड नाही. ज्यावेळी बाकीच्या देशात लोक कंद मुळे खात उघडे नागडे फिरत होते त्यावेळी भारतामध्ये अध्यात्माच्या अमृताचे घडे च्या घडे वरील वेगवेगळ्या मार्गाने रिकामे होत होते.

आजकाल इतर समाजाप्रमाणे यां समाजातील पुढची पिढी सुद्धा शिक्षणामुळे आपापल्या परीने प्रगती करीत असून त्यांच्या यां पारंपरिक व्यवसायाला राम राम ठोकून नोकरीं किंवा अन्य व्यवसायात मार्गक्रमण करीत आहे. 

जर आपल्याला आपला धर्म आणि संस्कृती, वरील टिकवायची असेल तर यां endangered species ( लुप्तजाय प्रजाती) ना यथाशक्ती दान देऊन त्यांचे आशीर्वाद घ्यायला हवेत. 

माधव भोळे 

श्री चंद्रशेखर भडसावळे

 अमेरिकेतील मिशीगन विद्यापीठाचा "Environmentally sound Agriculture - Hero Farmer" पुरस्कार.

सगुणा बागचे सर्वेसर्वा "कृषीरत्न, कृषीभूषण श्री चंद्रशेखर भडसावळे" यांना अत्यंत मनाचा, अमेरिकेतील मीशिगन युनिव्हर्सिटी चा 'Environmentally sound Agriculture मधील HERO FARMER' पुरस्कार नुकताच देण्यात आला. या विद्यापीठातील वरिष्ठ प्रोफेसर डॉ. बर्ड यांच्या हस्ते, आणि साधारण 30 इतर अमेरिकन शेती तज्ञांच्या उपस्थितीत हा पुरस्कार देण्यात आला. भारतातील व्यक्तीला किंवा अमेरिकेच्या बाहेरील व्यक्तीस प्रथमच हा पुरस्कार देण्यात आला आहे. त्यांचे मनःपूर्वक अभिनंदन.

१९६० साली, माथेरानच्या पायथ्याशी असलेल्या मालेगाव, नेरळ ( ता. कर्जत, जिल्हा रायगड) जवळील एक गांधींवादी स्वातंत्र्य सैनिक हरिभाऊ भडसावळे यांनी एक स्वप्न बघितले. आपल्याकडे असलेल्या शेतीची दर्जेदार पर्यावरण पूरक वाढ करत दर्जेदार शेतकरी म्हणून आपली ओळख बनवत आपल्या आजूबाजूच्या परिसरातील शेतकऱ्यांना चांगल्या शेतीसाठी प्रेरित करायचे. 

त्यांचे सुपुत्र श्री चंद्रशेखर भडसावळे ( जन्म :२९ जानेवारी १९५०) यांनी १९७० साली दापोली येथील कोकण कृषी विद्यापीठ येथून B.Sc. Agriculture शिक्षण घेतले आणि पुढे १९७२ साली अमेरिकेत University of California मध्ये जाऊन M.Sc ( Food Technology ) ही डिग्री घेतली. त्यानंतर त्यांनी १९७२ ते १९७५ पर्यंत अमेरिकेत वेगवेगळ्या कंपन्यामध्ये काम केले. 

मुंबई शहारापासून सुमारे ७५ किमी दूर ( २ तास ) असलेली सुमारे ५५ एकर वडिलोपार्जित जमीन त्यांना अमेरिकेत स्वस्थ बसून देत नव्हती. वडिलांचे स्वप्न पूर्ण करायचे आणि आपली स्वतःची वेगळी ओळख बनवायची यां दुहेरी उद्देशाने ते भारतात परत आले. तों काळ म्हणजे १९७५ चा काळ. आजच्यासारखे नेरळ सुधारलेले नव्हते. दिवसातून ठराविक रेल्वे गाड्या सीएसटी ते कर्जत धावत. आजूबाजूला वस्ती कमी, विजेचा लपंडाव चालूच. शेतामध्ये साप, सरपटणारे प्राणी यांचेच राज्य. अशा परिस्थितीवर मात करायची म्हणजे स्वतः सक्षम असणे महत्वाचे. चंद्रशेखरांनी हे आव्हान स्वीकारले. ते स्वतः साप पकडायला शिकले. हे बघण्यासाठी लोक आजूबाजूच्या गावातून यायला लागले. त्यांची खाण्यापिण्याची सोय करणे ही नैसर्गिक जबाबदारी आली. त्याची व्यवस्था करायला सुरवात केली. हळूहळू लोक त्यांची शेती बघायला यायला लागले. अशी झाली सगुणा बागेची आणि कृषी पर्यटनाची सुरवात. 

१९८५ पासून सुमारे ५५ एकर जमिनीमध्ये सगुणा बाग साकार झाली. यामध्ये १० एकर मध्ये ६ तलावामध्ये मत्सशेती ( Aqua culture) , १५ एकर मध्ये कृषी वनिकरण (Agro forestry), १० एकर बागायत ( Horticulture), ५ एकर मध्ये जनावरे गोठे, व्हर्मी कंपोस्टिंग आणि स्लरी प्रोजेक्ट. 

सगुणा बागेत वेगवेगळ्या प्रकारची राहण्याची घरे आणि व्यवस्था आहे. शेती आणि मनोरंजना संबंधि वेगवेगळ्या प्रकरच्या २० कार्यशाळा आणि खेळ आहेत. बैल गाडी राईड, म्हैशीवर बसणे, फ्लायिंग फॉक्स झिप लाईन, घोडे सवारी, नौकानयन, पक्षी निरीक्षण, मधुमक्षी पालन, सायकल सवारी, तारे निरीक्षण, ईमू फार्म, रोप वॉल चढणे, धनुष्यबाण आणि रायफल शूटिंग, फिश फार्मिंग, डेयरी फार्मिंग, पोहणे, कॅम्प फायर, गाईचे दूध काढणे, कब्बड्डी, फूट मसाज इत्यादी गोष्टी तेथे आहेत. त्या समजावून सांगायला त्यांचा प्रशिक्षित नोकर वर्ग असून त्या सर्वावर लक्ष ठेवण्यासाठी त्यांचा मुलगा चंदन भडसावळे आहे. सगुणा बागेची निर्मिती करून चंद्रशेखर भडसावळे यांनी जणू भारतातील कृषी पर्यटनाची मुहूर्तमेढच रोवली म्हणा.

शेकडो पर्यटक ह्या परीपूर्ण कृषी पर्यटन क्षेत्राला आवर्जून भेट देतात. त्याचे श्रेय सगुणा बागेच्या व्यवस्थापना बरोबरच चंदनच्या कसबदार सोशल मीडिया मार्केटिंगला सुद्धा जाते. तों अतिशय छोट्या छोट्या परंतु सर्व सामान्याना माहिती नसलेल्या आणि कुतूहल निर्माण करणाऱ्या गोष्टींचे प्रत्यक्षासहित दर्जेदार व्हिडीओ सोशल मीडिया वर टाकत असतो ज्यामुळे कृषी पर्यटकांमध्ये त्याने सगुणा बागेचे विशेष स्थान निर्माण केले आहे. सगुणा बाग म्हणजे नुसती भटकंती नसून एक ज्ञानयज्ञ सुद्धा आहे ज्याची सुरवात चंद्रशेखर भडसावळे यांनी १९७५ साली केली.

चंद्रशेखर भडसावळे यांना देशभरात शाश्वतं शेतीबद्दल अनेक पुरस्कार मिळाले आहेत. त्यांनी भात शेतीसाठी शोधून काढलेले बिना नांगरणी शेती टेक्निक ( SRT : Saguna Regenerative Techniques ) देशभर गाजत आहे. त्यांच्या "कृषी पर्यटन" ह्या विषयाच्या पुस्तकाच्या मराठी आणि हिंदी आवृत्या आहेत. त्यांनी जंगल आग विरोधक तंत्र शोधून काढले आहे. शिवाय जलपर्णीच्या विळख्यातून नदी आणि जलाशयाना सोडवण्यासाठी त्यांनी काही उपाय योजना काढल्या असून त्या महाराष्ट्र सरकार वापरत आहे. 

गेले काही वर्ष ते सगुणा रूरल फाउंडेशनचे ते संस्थापक आणि मुख्य ट्रस्टी असून सगुणा सस्टेनेंबलिटी सोल्युशनस प्रायव्हेट लिमिटेड चे मॅनेजजिंग डायरेक्टर आहेत. 

ते टेडेक्स स्पीकर आहेत. परदेशात अनेक ठिकाणी त्यांनी शेतीच्या विविध संशोधनांवर व्याख्यानें दिली आहेत. 

कर्मयोगीं म्हणजे काय याचे श्री चंद्रशेखर भडसावळे साहेब हे एक मूर्तिमंत उदाहरणं म्हणायला हरकत नाही. अशा ह्या कर्मयोग्याला माझा नम्रतापूर्वक नमस्कार.

माधव भोळे

राष्ट्रीय काजू दिन आणि कोकण

राष्ट्रीय काजू दिन आणि कोकण 

आजच्या राष्ट्रीय काजू दिनाच्या सर्वाना शुभेच्छा. नुकतेच आमच्या वीर, तालुका चिपळूण यां गावी गेलो होतो. वाटेमध्ये "पुनम राईस मिल आणि पूनम काजू फॅक्टरी" ही छोटे खानी फॅक्टरी "गावकरवाडी, वहाळ, तालुका चिपळूण येथे एका अत्यंत दुर्गम भागात रोड लगत बघितली. येथे वर्षाचे चार महिने ऍटोमॅटिक मशीननें भात गिरणी चालवली जाते. पण पुढे काय? म्हणून त्याला जोडून त्यांनी काजू फॅक्टरी काढली आहे. माझे मित्र म्हणाले म्हणून आम्ही तेथे काजू घ्यायला थांबलो होतो. वेगवेगळ्या आकाराचा आणि दराचा आणि अत्यंत चविष्ट असा काजू तेथे विकत मिळतो. फार नाही फक्त ३ महिला तेथे काम करीत होत्या. एका मित्राने सांगितले, येथे काजू कतरी मिळते ती फार छान असते. म्हणून त्यांना काजू कतरी बद्दल विचारले. ते म्हणाले आता तयार नाही पण ऑर्डर दिलीत तर दुपारी ४ वाजेपर्यंत मिळेल. त्या प्रमाणे ३ किलोची ऑर्डर देऊन आम्ही पुढे गेलो. चार वाजता ती तयार होती. 

त्या नंतर आज राष्ट्रीय काजू दिनानिमित्त, हा लेख लिहायला घेतला आणि फॅक्टरीचे नांव आठवायला गेलो तर आठवत नव्हते. म्हणून गुगल केले तर काय आश्चर्य, इंडिया मार्ट ह्या वेबसाईट मध्ये "Verified Supplier, Pavan Sharma, H No. 545 B, Gavkarwadi, Vahal, Chiplun, रत्नागिरी 415641, Maharashtra, India" असा पत्ता मिळाला. म्हणजे उत्तर प्रदेश मधील भय्या "पवन शर्मा" येऊन आमच्या इस्टेटीची किंमत समजू शकतो पण आमची मंडळी, मुंबई पुण्याला चार तुकडया साठी धावतात, हे उघड झाले. आमचे काजू आम्ही न विकता ते प्रोससिंग करून विकत आहेत आणि आम्ही पान, तंबाखू खात, ग्रामपंचायती मध्ये "तू काय मला शिकवतो" किंवा माझ्या जमिनीमधून पाण्याची पाईप लाईन जाऊन देणार नाही म्हणून वाद घालत बसले आहेत.

देव लवकरच आपल्या सर्वाना सद्बुद्धी देवो हीच प्रार्थना.

माधव भोळे 

सिक्कीम आणि कोकण

सिक्कीम आणि कोकण

आज एक माहिती समजली . सिक्कीम ह्या अत्यन्त डोंगराळ राज्याचे दरडोई उत्पन्न रु. ५,८८,००० म्हणजे भारतातील सर्वात जास्त आहे. यां उलट प्रगत समजल्या जाणाऱ्या महाराष्ट्राचे दरडोई उत्पन्न रु. २,७८,००० आहे, तर त्यातील एकट्या मुंबईचे दरडोई उत्पन्न रु. ४,००,००० आहे. विचार करा, मुंबईचे धकाधकी जीवन सोडून जर आपण आपल्या कोकणात किंवा सातारा महाबळेश्वर सारख्या ठिकाणी चांगले उत्पन्न कमावू शकलो तर आयुष्य किती सुखावह होईल.

सिक्कीमच्या या यशाचे गमक ऑरगॅनिक फार्मिंग, विशेषतः मोठी वेलची उत्पादन, डोंगराळ विभागातील नैसर्गिक सृष्टी सौंदर्यामुळे सतत वाढ होणारे पर्यटन, राज्याचे शाश्वत विकासासाठी चाललेले प्रयत्न ज्यामध्ये वाढते औषधी कारखाने आणि जलविद्युत प्रकल्प यांचे जाळे याचा समावे्श आहे.

कोकण सारख्या ठिकाणी भरपूर पाऊस असून सुद्धा जलविद्युत प्रकल्प हातांच्या बोटावर मोजण्याइतकेच आहेत. पावसाचे सर्व पाणी वाया जाते. डोंगराळ प्रदेश असून आणि रस्त्याचे चांगले जाळे असले तरी त्यांची उगनिगा नाही. समुद्र, डोंगर व जंगल असे सृष्टी सौंदर्य असून सुद्धा दिशाहीन पर्यटन. मुंबई आणि पुणे जवळ असल्यामुळे पर्यटन महाग झाले आहे त्यामुळे त्याच्यात फार वाढ नाही. जीं रूम सिक्कीम मध्ये रु. १००० ते १२०० ला मिळते तीच रूम कोकणात किंवा महाराष्ट्रात इतर ठिकाणीरु. २,००० ते २५०० ला मिळते कारण जमिन आणि कामगार महाग पडतात म्हणून. ऑरगॅनिकच काय पण कोणतीच शेती परवडत नाही त्याची अनेक कारणे आहेत. कोकण आणि सिक्कीम दोन्ही डोंगराळ, दोन्हीकडे माकड, वानर आहेत पण कोकणात त्यांचा त्रास होतो म्हणून शेती कमी झाली आहे, पण सिक्कीम काय करते माकडं वानरां बाबत, कोणाला जाणून घ्यायचे नाही. कोकणात फूड प्रोसेसिंग इंडस्ट्रिला प्रचंड वाव असून त्याकडे सरकारचे आणि नागरिकांचे लक्ष कमी आहे. जों उठतो तों नोकरीच्या पाठी लागतो. कोकणात बांबू आणि मसाला पदार्थांची चांगली शेती होऊ शकते पण माकडे आड येतात, यावर सरकारी उपाय योजना काही नाही. 

या सर्वांचे एकच कारण आहे. राजा कालस्य कारणम. राज्यकर्त्यांच्या दूरदृष्टीचा अभाव, लोकांची उदासीनता आणि झटपट यशाच्या पाठी सर्वजण. 

पुढे काय? तुम्हीच ठरवा. 

माधव भोळे 

केल्याने होत आहे रे मग....2

केल्याने होत आहे रे मग....2

काल एका भन्नाट स्त्री व्यवसायिकेचे नांव वाचायला आले. आतापर्यंत रणरागिणी, नवदुर्गा यांच्या काही कहाण्या वाचल्या होत्या पण ही जास्त भावली.

हिचे नांव आहे सायली धनाबाई. १०x१० खोलीत राहणारी, ही मुलगी. आईने खूप कष्ट करून मुलीला वाढवले. ती MA पर्यंत शिकली. पण आईच्या कष्टाची तिला जाणीव होती / आहे. 

तिच्या लक्षात आले की पुणे शहरांत, अक्ख्या महाराष्ट्रातून तरुणांचा लोंढा शिकण्यासाठी, स्पर्धा परीक्षा तयारी करण्यासाठी, आणि नशिबाने नोकरीं लागली तर पुढे तेथेच स्थायिक होण्यासाठी येतो. पण यां सर्वांचे सुरवातीचा काळ खडतर असतात. तिने ठरवले, अशा मुलांसाठी काहीतरी करायचे. 

सुरवातीला फक्त रु. ५००० गुंतवून तिने एक अभ्यासिका (स्टडी रूम ) काढली. हळूहळू विद्यार्थ्यांची संख्या वाढत गेली. मग तिने कर्ज काढून मुलींसाठी हडपसर परिसरात एक लेडीज हॉस्टेल बांधले. 

आज तिच्या कंपनीची ६ हॉस्टेल्स आणि ४ अभ्यासिका आहेत. शिवाय तिचे हजारो फॉलोवर्स आहेत. कोणाला काही मदत हवी असल्यास ती तिच्या फेसबुक पेज वर टाकते आणि लोकांचे अनेक प्रश्न ती किंवा फॉलोवर्स चुटकीसरशी सोडवतात. समाजमाध्यमांचा उपयोग चकाट्या पिटणे किंवा रील बनवण्या / बघण्यामध्ये करण्यापेक्षा ती सुविधा सार्थकी लावते.

"एक पुस्तक गावासाठी" ह्या तिच्या चळवळीच्या माध्यमातून आता पर्यंत ५/६ ग्रामीण वाचनालये सुरू झाली असून त्या मध्ये मनोरंजना बरोबरच स्पर्धा परीक्षा तसेच मार्गदर्शन पर पुस्तके ती आपल्या "The Savli Foundation" मार्फत पुरवते. 

तिचे नांव आहे 

सायली धनाबाई ( लग्नानंतर सायली नलावडे पण तिला पहिल्या नावानेच ओळखतात ).

मोबाईल 9890687074

रिडेव्हलपेंट आणि रिस्क:

रिडेव्हलपेंट आणि रिस्क:

काल रिडेव्हलपेंट ह्या विषयावर एकाशी बोलत होतों. तों म्हणाला बाकी सर्व ठीक आहे. कित्येक रिडेव्हलपेंट चांगल्या झाल्या तर कित्येक रिडेव्हलपेंट रखडल्या, कित्येक बिल्डर पळून गेले. आपले काय होणार याची कोणी गॅरंटी देऊ शकेल का?

मीं म्हटले आयुष्यातील इतर रिस्क प्रमाणेच ही सुद्धा एक रिस्कच असते, पण ती घेण्यापूर्वी आपण  शक्य असेल तेव्हडी जास्तीजास्त काळजी, अग्रीमेंट मधील डिटेल्स, कायदेशीर आणि आर्थिक सल्ले, बिल्डर चा पूर्व रेकॉर्ड सर्व तपासून बघण्याचा प्रयत्न करतो परंतु गॅरंटी कसलीच देऊ शकत नाही. प्रिकॉशन घेणे आपले कर्तव्य आहे. म्हणून रिस्क घ्यायचीच नाही असे आपण म्हणू शकत नाही. 

आयष्यात आपल्याला वेळोवेळी रिस्क घ्यायला लागते. रस्त्यावर अनेक अपघात होत असतात म्हणून आपण चालायचे किंवा गाडी चालवायचे किंवा रिक्षा / बस / विमानामध्ये बसायचे सोडून देतो का? 

ज्या वेळी आपण जन्माला आलो, त्याचवेळी आपल्या आईवडिलांनी रिस्क घेतली होती आणि त्यात आपल्या आईचा वाटा जास्त होता. म्हणून तर आपल्याला हे सुंदर जग बघायला मिळाले. 

रिस्क ही आपल्या जन्माच्या आधी पासून सुरू झालेली गोष्ट आहे मग कशाला घाबरायचे? रिडेव्हलपेंट म्हणजे एक पुनर्जन्मच असतो हे खरे आहे.

चांगले चिंतले की चांगले होते.

माधव भोळे 

देवरुखे ब्रँड (स्वयंपाक / रेस्टॉरंट इंडस्ट्रि)

 स्वयंपाक करण्यावरून, फेसबुकवर एक पोस्ट आली होती त्यावर आपले देवरुखे बांधव तावातावने लिहीत होते, त्यावर मीं लिहिलेले उत्तर:

 देवरुखे ब्राह्मण चांगला स्वयंपाक करतात हे सर्वांना माहिती आहे. पु. ल. आणि प्रबोधनकार ठाकरे यांनी सखुबाईची खानावळ, वीरकर आहार भवन आणि इतर देवरुखे खानावळी बद्दल पोट भरून कौतुक आपल्या साहित्यात केले आहेच. परंतु जसे मामा काणे, प्रकाश, छाया रेस्टॉरंट, तृप्ती कॅटरर्स यांच्या वारसांनी आपला झेंडा ३/४ पिढ्या कायम ठेवला तसा माधवश्रम, वीरकर आहार भवन, भागवत खानावळ, कुळकर्णी आहार भवन ( सेनाभवन दादर ), कुळकर्णी हॉटेल ( २ हत्ती, इम्पिरियल सिनेमा समोर, ग्रांट रोड) सारख्या मंडळींच्या पुढच्या पिढीने ते केले नाही. 

नाही म्हणायला दत्त स्नॅक्स (रामकृष्ण काळे आणि आता राहुल काळे ), विसावा, पनवेल ( निमकर ), सुधागड वैभव, पाली ( विजय मुळे ), दत्त कृपा कार्यालय जाकादेवी ( संजय काळे ), मामा निमकर कार्यालय, डोंबिवली सारखी मोजकी मंडळी या व्यवसायात अजून टिकून आहेत. वीरकर आहार भवन च्या कै. नरहर गंगाधर वीरकरांनी तर हॉटेल मॅनेजमेंट वर दोन पुस्तके सुद्धा लिहिली होती असे म्हणतात. पण आता देवरुखे शान असलेले पदार्थ त्यात मिळत नाहीत. भरली तोंडली, मसाले भात, खारोणी, पंचामृत, भाजाणीचे वडे, कांदा भुजणे इत्यादी मराठमोळे ब्राह्मणी पदार्थ देणारे देवरुख्यांचे एकही हॉटेल सध्या मुंबई पुण्यात नाही असे वाटते. पूर्वी गिरगांवात प्रभाकर वीरकर व्यवस्थापक असलेले क्षुधा शांती भवन हॉटेल मध्ये पावट्याची उसळ आणि आमटी पार्सल घेऊन जायला लाईन लागायची. डबा डबा भरुन आमटी नेणारी गिर्हाईक मीं बघितली आहेत.

मीं सांगतो, अजूनही रेस्टॉरंट व्यवसायात देवरुखे ब्रँड बनवायला खूप स्कोप आहे. पण मेनू स्पेशल हवा. त्यावर देवरुखे चावीची छाप हवी. जसे नाटक कार सुधीर भट यांचा मुलगा संदेश सुधीर भटने कारवारचे मासे पदार्थ ( लोकांना सी फूड पटकन कळते ) बनवणारे रेस्टॉरंट काढले आणि बघता बघता त्याच्या ९ शाखा झाल्या तसे देवरुखे ब्रँड व्हायला वेळ लागणार नाही. शेवटी रेस्टॉरंट ब्रँड म्हटला की त्यात USP ( unique selling proposition ), hotel ambiance, तत्पर आणि विनम्र सेवा, योग्य दर, सातत्य, आणि चव यां महत्वाच्या गोष्टी हव्यात मग तुमचे रेस्टॉरंट जऱी एका कोपऱ्यात असले तरी रिकामे राहणार नाही.

माधव भोळे 

परिस आणि संन्यासी

परिस आणि संन्यासी

खेत्री ही राजस्थान मधील झूनहून जिल्ह्यातील एक जहागीरदाऱी होती. खेत्रीचे महाराज अजित सिंग, स्वामी विवेकानंदाचे शिष्य होते. नरेंद्र दत्त यांना विवेकानंद हे नांव महाराज अजित सिंग यांनीच दिले होते. विवेकी बुद्धिमत्ता असलेला आनंदी (व्यक्ती) म्हणजे विवेकानंद. 

विवेकानंद अमेरिकेला जाणार, पहिला भारतीय संत अमेरिकेला जाणार म्हणून अजित सिंग खूप आनंदात होते. त्यांनी स्वामींजीं साठी मेजवानी ठेवली. त्याबरोबर त्यांच्या नेहमीच्या पद्धतीने नाच गाणे ठेवले होते. त्यांच्या लक्षातच आले नाही की मेजवानी स्वामींजीं साठी आहे. शेवटी महाराज ते महाराजच. 

त्यांनी त्याकाळची प्रसिद्ध नृत्यांगना दरबारात नाच गाण्यासाठी बोलावली होती. स्वामीजीना सुद्धा नाचगाण्याच्या कार्यक्रमासाठी बोलावले होते पण सन्यासी अशा कार्यक्रमामध्ये भाग घेऊ शकत नाहीत असा स्वामीजींनी उलट निरोप पाठवला होता. 

ईथे स्वामींजीं समोर गायचे म्हणून ती नृत्यगना संत कबीर, संत मीराबाई, सूरदास, नरसिं मेहता अशी अनेक संतांची भजने पाठ करून आली होती. कोणा संता समोर गायची तिची पहिलीच वेळ होती. ज्यावेळी तिला कळले की स्वामीजी कार्यक्रमाला हजर राहणार नाहीत त्यावेळी ती नाराज झाली. तिचे मन खट्टू झाले. 

मग तिने संत सूरदास यांचे भजन गायला सुरवात केली.

"एक लोहा पूजा मे राखत,

एक घर बधिक परो ।

सो दुविधा पारस नहीं देखत,

कंचन करत खरो ॥

प्रभुजी मोरे अवगुण चित ना धरो..

प्रभुजी मोरे अवगुण चित ना धरो,

समदर्शी प्रभु नाम तिहारो,

चाहो तो पार करो ।

एक नदिया एक नाल कहावत,

मैलो नीर भरो ।

जब मिलिके दोऊ एक बरन भये,

सुरसरी नाम परो॥

प्रभुजी मोरे अवगुण चित ना धरो..

प्रभुजी मोरे अवगुण चित ना धरो,

समदर्शी प्रभु नाम तिहारो,

चाहो तो पार करो ।"

( अर्थ: हे प्रभू तू समदर्शी आहेस. तू कोणामध्ये भेदभाव करीत नाहीस. माझ्या अवगुणाकडे नको बघूस. एक लोखंडाचा तुकडा देवघरात असतो ज्याची पूजा करतात आणि एक लोखंडाची सूरी असते, जीं खाटीक जनावरे कापायला वापरतो. पण परिस स्पर्श झाल्यावर दोन्ही सोन्याची होतात. तू माझ्या अवगुणा कडे बघू नकोस. तू भेदभाव करीत नाहीस. तू समदर्शी आहेस. तू मला यां भव सागरातून पार कर.

एक पाण्याचा थेंब पवित्र यमुनेमध्ये असतो तर एक पाण्याचा थेंब घाण वाहणाऱ्या नाल्या मध्ये असतो. पण दोन्ही थेंब गंगेत पडल्यावर पवित्रच होतात. तू माझ्या अवगुणा कडे बघू नकोस. तू भेदभाव करीत नाहीस. तू समदर्शी आहेस. तू मला यां भव सागरातून पार कर.) 

गाता गाता तिचे डोळे भरून आले. ते आर्त स्वर स्वामींजींच्या खोली पर्यंत पोहोचले आणि त्यांना अचानक यां सर्वांचा अर्थ उमगला. ते आपल्या खोली बाहेर येऊन कार्यक्रमात सामील झाले. त्यांनी महाराजांची आणि त्या नृत्यागनेची माफी मागितली. त्यांनी सांगितले मीं चुकलो. सन्याश्याने असा विचार करायला नको होता. जर मीं खरा संन्यासी असेन तर समोरची व्यक्ती कोण आहे याचा माझ्यावर काही परिणाम होता कामां नये. माझ्या वासना जागृत व्हायचे काही कारण नाही. अजूनही मीं कच्चाच आहे असे वाटते. आज तुझ्या मुळे मला संन्यासी पदाचा खरा अर्थ कळला.

माधव भोळे 

पुत्र व्हावा ऐसा गुंडा, ज्याचा तिन्ही लोकी झेंडा.

 पुत्र व्हावा ऐसा गुंडा, ज्याचा तिन्ही लोकी झेंडा.

जगद्गुरू संत तुकाराम महाराज यांनी ही उक्ती म्हटल्याचे अनेकांना माहिती असेलच. आज ही उक्ती ईथे लिहिण्याचे विशेष कारण आहे म्हणजे गुगल ह्या इंटरनेट सर्च इंजिनचा व्यवसाय करणाऱ्या जागतिक सॉफ्टवेअर कंपनी बद्दल अमेरिकन न्याय पालिके बद्दलचे मत.

गुगल हे नांव अमेरिकेतच काय पण भारतासारख्या खंडप्राय देशापासून ते अगदी आफ्रिकेतील अति मागासलेल्या देशात सुप्रसिद्ध आहे. अगदी म्हाताऱ्या कोताऱ्यांपासून ते शेमड्या मुलाला जरी एखादा कठीण प्रश्न विचारला तरी ती मंडळी म्हणतात गुगल कर म्हणजे गुगल वर शोध. होय, हीच प्रसिद्धी आणि हाच लोकांचा लळा अमेरिकन न्याय पालिकेच्या डोळ्यात खूपत आहे. विशेष म्हणजे  हे लोकोपयोगी काम गुगल सुरवातीपासून मोफत करत आहे. "बहुजन हिताय, बहुजन सुखाय", हे तत्व ठेवून गुगल हे काम ( निस्वार्थी पणे ?? गुगल त्या बदल्यात तुम्हांला जाहिराती दाखवते आणि आपल्या मेहेंनतीचे पैसे जाहिरातदारांकडुन वसुल करते ) करत आहे. पण ते अमेरिकेन न्यायपालिकेला मान्य नाही!!

अमेरिकन स्टॅटिस्टिक्स प्रमाणे जगातील ९०% इंटरनेट सर्च हा गुगलच्या क्रोम ह्या ब्राऊजर मधून किंवा अँड्रॉइड ह्या मोबाईल ऑपेरेटिंग सिस्टिम मधून होतो. आणि त्यामुळे गुगल ने इंटरनेट सर्च मार्केट मध्ये एक अघोषित एकाधिकरशाही (मोनोपोली )  तयार केली आहे आणि त्यासाठी त्याला भोगावे लागणार आहे. गुगलची ही मोनोपोली तोडायचा विचार अमेरिकन न्याय पालिका करत आहे. 

आता अमेरिकेसारख्या फ्री मार्केट मध्ये जों जास्त सक्षम तों जास्त चांगला व्यवसाय करेल हे तत्व मान्य असताना अमेरिकन न्याय पालिका असा विचार का करते हे कोडेच आहे? 

खरे म्हटले तर बिंग, याहू, बायडू यां सारखी काही प्रसिद्ध सर्च इंजिन असताना लोक गुगलवरच सर्च का करतात तर त्यांना पाहिजे असलेली योग्य माहिती त्यांना योग्य फॉरमॅट मध्ये योग्य पद्धतीने मिळते म्हणून. ज्याला फोनेटीक म्हणजे सारख्या उच्चाराचे, सिमँटिक म्हणजे सारख्या अर्थाचे किंवा सारख्या गरभीर्थाताचे शब्द तसेच योग्य तेथे योग्य वाक्प्रचार इत्यादी गोष्टी सुद्धा त्या मुळं सर्चच्या बरोबर दाखवतात जेणेकरून जर तुमच्या मनात काही वेगळे साधर्म्या असलेले शोधायचे असेल पण तुम्ही चुकीचे शोधत असाल तर तों तुम्हांला दिशा दर्शक शोध करून देतो. माणसाच्या मनाचा ठाव घेणारा हा सर्च तुम्हाला भावत असल्यामुळे तुम्ही सर्च म्हटले की गुगल हे नांव आपोआप डोक्यात फिट बसलेले असते. कोठे जायचे असले की आपण गुगल मॅप वापरतो. कॉन्फरस कॉल करायचा असेल तर गुगल मीट वापरतो. एकेकाळी गुगल चॅट ने सुद्धा आपल्याला साथ दिली आहे. अशी अनेक प्रॉडक्ट आहेत जीं गुगलने तयार केली आहे.

आता आपल्या प्रॉडक्ट आणि सर्व्हिसेस एव्हडी ताकदवान बनवल्यामुळे स्पर्धेकांना त्यांच्यासमोर टिकता येत नाही यात गुगल चा काय दोष? 

अशीच गोष्ट चीनमधील जॅक मा नावाच्या उद्योगपतीची झाली. अलीबाबा ह्या ई कॉमर्स कंपनीने चीन आणि जगभर आपला पसारा एव्हडा वाढवला की चिनच्या एक्स्पोर्ट मध्ये त्याचा मोठा वाटा निर्माण झाला. शिवाय यां एक्स्पोर्ट्सर ना मदत करण्यासाठी आणि अन्य ग्राहकांच्या मदतीला त्याने आंट फायनानशियल नावाची कंपनी काढली. तिचा पसारा एव्हडा वाढला की जॅक मा हा चिनच्या राज्यकर्त्यांना एक जोखीम ( threat ) वाटू लागला. आणि चीन ने जॅक मा चे पंख कापायला सुरवात केली. त्यांनी आन्ट फायनानशियल च्या पब्लिक इस्यू वर बंदी आणली आणि त्याची कंपनी जास्तीतजास्त कशी अडचणीत आणता येईल यांसाठी बंधने टाकली. शेवटी जॅक मा चीन सोडून बाहेर राहू लागला.

सांगण्याचे तात्पर्य एव्हडेच की जे काम कराल ते एव्हडे मोठे करा की सत्ताधारी डळमळू लागतील.!

माधव भोळे

भांगेतील तुळस, पद्मविभूषण श्री. रतन नवल टाटा.

 भांगेतील तुळस, पद्मविभूषण श्री. रतन नवल टाटा.

काल रात्री श्री रतन नवल टाटा यांचे वयाच्या ८६ व्या वर्षी दुःखद निधन झाल्यानंतर सोशल मीडियावर शोकसंदेश, त्यांच्याबद्दलच्या आठवणी आणि बरेच काही लिहून आले. अर्थात त्यांच्याबद्दल जनतेमध्ये असलेला जिव्हाळाच, लोकांच्या प्रतिक्रियांमधून दिसून आला. सर्वसामान्य मंडळींना रतन टाटा एक उद्योगपती, टाटा ग्रुपची होल्डिंग कंपनी टाटा सन्सचे भूतपूर्व अध्यक्ष आणि टाटा ट्रस्टचे अध्यक्ष म्हणून त्यांची ओळख आहे. 

टाटा ग्रुपचे ६६% शेयर्स सर दोराबजी टाटा ट्रस्ट आणि सर रतन जमशेटजी टाटा ट्रस्ट ( हे रतन टाटा, संस्थापक जमशेटजी टाटा यांचे सुपुत्र जे रतन नवल टाटा यांच्यापेक्षा भिन्न आहेत ) यांच्या मालकीचे असल्यामुळे टाटा ग्रुपच्या डीव्हीडनड पैकी ६६% डीव्हीडनड यां दोन्ही ट्रस्ट ना जातो. या दोन ट्रस्ट मार्फत केलेली धर्मादाय सेवा, अनेक लोकांना परिचीत आहे. या ट्रस्ट तर्फे दिल्या जाणाऱ्या शैक्षणिक शिष्यवृत्ती, शिक्षण विकासासाठी त्यांनी केलेली कामे तसेच वैद्यकीय क्षेत्रातील कॅन्सर सारख्या दुर्धर रोगावर काम करणाऱ्या टाटा मेमोरियल हॉस्पिटल बद्दल अनेकांना माहिती आहे.समाजातील वाईट चालीरीती दूर व्हाव्यात, त्यांना अज्ञानाकडून ज्ञानाकडे वळवण्यात, त्यांची गरिबी दूर करण्यात टाटा इन्स्टिटयूट ऑफ सोशल सायन्सेस ह्या संस्थेची भरीव कामगिरी आहे तर इंडियन इन्स्टिटयूट ऑफ सायन्स बंगलोर, टाटा इन्स्टिटयूट ऑफिस फ़ंडमेंटल रिसर्च सारख्या संस्थांच्या मुळे वैज्ञानिक संशोधनामध्ये भारताचे विशेष स्थान निर्माण करण्यात यां ट्रस्टचा मोठा सहभाग आहे. अर्थात हे सर्व काही एकट्या रतन टाटानी केलेले नाही परंतु टाटा परिवाराने केलेल्या अशा लोक कल्याणकारी योजनाना आर्थिक बळ देण्यासाठी त्यांनी आपल्या व्यवसायिक कौशल्याने टाटा ग्रुपचा पसारा जगभर वाढवला. त्याचे श्रेय त्यांना नक्कीच जाते.

१९९१ साली टाटा ग्रुपचे भूतपूर्व मुख्य जे. आर. डी. टाटा निवृत्त झाले त्यावेळी टाटा ग्रुपची वार्षिक उलाढाल फक्त ४ बिलीयन डॉलर्स होती. त्यानंतर रतन टाटा त्या समूहाचे सर्वेसर्वा झाले आणि २०१२ म्हणजे २१ वर्षानंतर ते निवृत्त होताना ती १०० बिलीयन वर जाऊन पोहोचली. आज २०२३-२४ मध्ये ती १६५ बिलीयन वर जाऊन पोहोचली आहे. यामध्ये रतन टाटा यांची दूरदृष्टी, संस्कारीत व्यवसाय करण्याचा आग्रह आणि टाटा ग्रुपला जागतिक स्पर्धेमध्ये अग्रेसर ठेवण्याची धडपड दिसून येते.

भ्रष्टाचाराने पोखरलेल्या भारतासारख्या देशात भ्रष्टाचार विना व्यवसाय करायचा म्हणजे एक दिव्यच आहे. गेले कित्येक वर्ष टाटा ग्रुप हे करत आहे आणि तीच परंपरा रतन टाटा यांनी पाळली आहे. 

अपेक्षेप्रमाणे प्रगती न झाल्यामुळे टाटा डोकोमो कंपनीमधील मधील डोकोमो ह्या जपानी भागीदाराने अंग काढून घेतल्यानंतर कारभार बंद झाल्यानंतर करारा प्रमाणे देय असलेली १.२६ बिलीयन डॉलर्स ची रक्कम, टाटा टेली सर्व्हिसेस ही कंपनी तोट्यात असताना सुद्धा, आपल्या कंपनीमधील काही अत्युच्च अधिकाऱ्यांचा विरोध असताना सुद्धा टाटा ग्रुपने डोकोमो ला दिली. त्यांच्या मते करार म्हणजे करार आणि प्रॉमिस म्हणजे प्रॉमिस. टाटा हा एक नांव नसून एक विश्वास आहे हे त्यांनी जगाला दाखवून दिले. 

अर्थात हे सर्व करत असताना काही चुका झाल्या असे टिकाकारांचे म्हणणे आहे. कोरस स्टील( यु के ) आणि जग्वार, युरोप चे अधिग्रहण करताना त्यांचे मूल्यमापन आणि त्या त्या कंपन्याची वेगवेगळी देणी याचा विचार करता दिलेल्या रकमा काही प्रमाणात जास्त होत्या किंवा त्या त्या जोखीमांचे आणि संधीचे योग्य मूल्यमापन झाले नाही असे आर्थिक सल्लगार म्हणतात. पण ह्या गोष्टी होतच असतात. ह्या दोन्ही कंपन्या विकत घेताना टाटा स्टील आणि टाटा मोटर्स यांचे जगाच्या पटलावरील विस्तारिकरण हा त्यांचा मुख्य उद्धेश होता. तों साध्य करण्यात काही प्रमाणात का होईना त्यांना यश मिळाले. एक लक्षात घ्यायला हवे, जों परीक्षेला बसतो तोच नापास होण्याची शक्यता असते आणि रतन टाटा यांनी अशा अनेक परीक्षा पास केल्या आहेत. 

त्यांच्या टाटा सन्स मधील निवृत्ती नंतर त्यांनी आपले सर्व लक्ष लोक कल्याण, तरुणांना संधी देणे, त्यांच्या स्टार्टअप व्यवसायात गुंतवणे जेणेकरून त्यांना त्याचा आधार मिळेल. यां वेळी सुद्धा त्यांनी फायद्याचा विचार न करता जे व्यवसाय लोकोपयोगी आहेत त्यांना त्यांनी प्रोत्साहन दिले. अर्जुन देशपांडे ह्या अतिशय तरुण मुलाने स्थापन केलेल्या "जनरिक आधार" ह्या जनरिक मेडिसिन च्या औषध व्यापारला प्रोत्साहन देण्यासाठी त्याच्या बरोबर भागीदारी केली जेणेकरून औषधे स्वस्त मिळतील. तर श्रीकांत बोल्ला ह्या जन्मता: अंध असलेल्या व्यक्तीच्या "बोल्ला इंडस्ट्रिज" ह्या स्टार्टप मध्ये भागीदारी घेतली जे पर्यावरण पूरक डिश आणि कंटलरी बनवतात आणि त्यासाठी दिव्यांग मंडळींना रोजगार देतात. अशा अनेक स्टार्टप मध्ये त्यानी व्यक्तिशः भागीदारी केली आहे.

एक प्रचंड यशस्वी व्यवसायिक असून सुद्धा लोकांच्या भावनांचा विचार करणारा, आपल्या संपतीचे प्रदर्शन न करणारा, अतिशय साधी राहणी आणि उच्च विचारसरणी असलेले रतन टाटा म्हणजे भांगेतील तुळसच म्हणायला हवे. 

त्यांना माझा नम्रता पूर्वक नमस्कार. ईश्वर त्यांच्या आत्म्यास सदगती देवो ही प्रार्थना.

माधव भोळे 

लाडाखी ड्रायव्हर्स आणि देशसेवा

 Translated from English to Marathi for public purpose.

कोणीतरी आपल्या कुटुंबासह आठवडाभर लडाखला गेले होते. त्याच्या स्थानिक ड्रायव्हरचे नाव जिग्मेट हा 28 वर्षीय तरुण होता. जिग्मेटच्या कुटुंबात त्याचे आई-वडील, पत्नी आणि दोन तरुण मुली आहेत. त्यांनी लिहिलेली ही पोस्ट :

प्रवासादरम्यान, हिमालयाच्या दऱ्यामध्ये मी जिग्मेटशी हे संभाषण केले:

प्रशांत -: "लडाखमधला टूरिस्ट सीझन या वीकेंडला संपणार आहे. नेपाळी कामगारांप्रमाणे तुम्ही गोव्याला जाण्याचा विचार करत आहात का?"

जिग्मेट -: "नाही, मी स्थानिक लद्दाखी आहे, त्यामुळे हिवाळ्यात कुठेही जाणार नाही." "

प्रशांत -: "पुढील एप्रिलपर्यंत सहा महिने?"

जिग्मेट -: "माझ्याकडे एक पर्याय आहे. मी सियाचीनला जाऊ शकतो."

प्रशांत -: "सियाचीन? तिथे काय करणार?"

जिग्मेट -: "भारतीय सैन्यासाठी लोडरचे काम"

प्रशांत -: "तुम्ही भारतीय सैन्यात सैनिक म्हणून रुजू व्हाल असे म्हणायचे आहे का?"

जिग्मेट -: "नाही, मी सैन्यात भरती होण्याची वयोमर्यादा ओलांडली आहे. ही भारतीय सैन्यात कंत्राटी नोकरी आहे. मी आणि माझे काही मित्र, जे ड्रायव्हर आहेत, सियाचीन बेस कॅम्पपर्यंत 265 किमीचा प्रवास करू. आम्ही या कामासाठी योग्य आहोत की नाही हे पाहण्यासाठी तिथे आमची वैद्यकीय तपासणी होईल.  लष्कर आम्हाला गणवेश, बूट, गरम कपडे, हेल्मेट इत्यादी देईल. सियाचीनला जाण्यासाठी आम्हाला 15 दिवस चालत जावे लागेल तेथे आम्ही तीन महिने काम करू.

प्रशांत -: "एवढ्या उंचावर जिथे ऑक्सिजनची कमतरता आहे तिथे तू सामान कसे उचलतोस?" "

जिग्मेट -: "आम्ही जास्तीत जास्त 15 किलो वजन उचलतो आणि दिवसा जास्तीत जास्त 2 तास काम करतो." बाकी वेळ आराम करतों. "

मी: "तुझे काम काय आहे?"

जिग्मेट: "लोडर - एका पोस्टवरून दुसऱ्या पोस्टवर पुरवठा वाहून नेणे. सर्व पुरवठा एअरड्रॉप केला जातो; आम्ही ते पोस्टवर वितरित करतो."

मी: "लष्कर खेचर किंवा वाहने का वापरत नाही?"

जिग्मेट: "सियाचीन एक हिमनदी आहे; ट्रक चालणार नाहीत. बर्फाच्या स्कूटर खूप आवाज करतात, शत्रूचे लक्ष वेधून घेतात. आम्ही शांतपणे, सहसा पहाटे 2 वाजता टॉर्चशिवाय काम करतो. -50 डिग्री सेल्सियस तापमान आणि 18,875 फूट उंचीवर कोणताही प्राणी जगू शकत नाही ."

प्रशांत -: "हे काम तर खूप धोकादायक आहे!"

जिग्मेट -: "माझे बरेच मित्र तिथे मेले. काही खूप खोल दरीत कोसळले. काही शत्रूच्या गोळ्यांनी मारले गेले. सियाचीनमधील सर्वात मोठा धोका म्हणजे हिमबाधा, पण आम्हाला त्याची सवय आहे. आम्हाला सर्व खर्चासहित दरमहा 18,000 रुपये दिले जातात. आम्ही तीन महिन्यांत सुमारे 50,000 रुपये वाचवू शकतो, माझ्या कुटुंबासाठी, माझ्या मुलींच्या शिक्षणासाठी आणि शेवटी, मला वाटते की मी माझ्या देशाची सेवा करत आहे.

हे संभाषण आपल्याला जीवन आणि पैशाचे मूल्य समजण्यास मदत करते. ही कथा तुमच्या मुलांसोबत नक्की शेअर करा जेणेकरून त्यांना कष्टाने कमावलेल्या पैशाचे महत्त्व समजेल.

माधव भोळे 

सौजन्य पोस्ट

अखेर मराठी भाषेला अभिजात दर्जा मिळाला!!

अखेर मराठी भाषेला अभिजात दर्जा मिळाला!!

माझ्या मराठीचा बोल कौतुके।
परि अमृताते हि पैजा जिंके।
ऐसी अक्षरे रसिके।मेळवीन।।१४।।
(ज्ञानेश्वरी अध्याय सहावा.)

मराठी भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळण्यासाठी महाराष्ट्र सरकारने प्राध्यापक रंगनाथ पठारे यांच्या नेतृत्वाखाली एक समिती नेमून ५०० पानांचा अहवाल केंद्र सरकारकडे दिनांक १६.११.२०१३ रोजी सादर केला होता. ३ ऑक्टोबर २०२४ रोजी केंद्र सरकारने मराठी भाषेला अभिजित भाषेचा दर्जा देण्याचा निर्णय घेतला. यासाठी प्रयत्न करणाऱ्या सर्व तज्ञ, रसिक, जाणकार, आशावादी मंडळीचे मनःपूर्वक आभार.

अभिजात भाषा हा वैशिष्ट्यपूर्ण भाषेला भारत सरकारद्वारे दिला जाणारा एक दर्जा आहे. केंद्र सरकारने अभिजात भाषेचे निकष खालिलप्रमाणे ठरवलेले आहेत.

१. भाषा प्राचीन आणि साहित्य श्रेष्ठ असावे
२. भाषेचे वय दीड ते अडीच हजार वर्षांचे असावे
३. भाषेला स्वतःचे स्वयंभूपण असावेत
४. प्राचीन भाषा आणि तिचे आधुनिक रूप यांचा गाभा कायम असावा.

हा दर्जा ज्या भाषांना दिला जातो त्या भाषेच्या सर्वांगीण विकासासाठी केंद्र सरकारकडून त्या-त्या राज्याला भरीव अनुदान मिळते.
भारत सरकारने आतापर्यंत तमिळ, संस्कृत, तेलुगु, कन्नड, मल्याळम, मराठी, बंगाली, पाली, प्राकृत आणि ओडिआ या दहा भाषांना हा अभिजात भाषेचा दर्जा दिला आहे.

यां विषयावर तावातावाने बोलणाऱ्या, त्यासाठी केंद्र सरकारला शाल जोडीतले मारणाऱ्या सर्वांची आता तरी बोलती बंद होईल ही अपेक्षा.

माधव भोळे

बोहरीण अर्थात वस्त्रदान!

एक पोस्ट गेले काही दिवस फेसबुकवर फिरत होती की भारतातील आणि अर्थात जगातील श्रीमंत आणि गरीब यातील दरी दिवसेंदिवस वाढतच आहे. कॅपिटालिजम असून दे, सोशियलिजम असून दे किंवा कम्युनिजम असून दे, अजून गरिबीचा पूर्ण नायनाट यां जगातून झालेला नाही. एका बाजूला लोक आय फोन लाँच, कोल्ड प्ले सारख्या महागड्या इव्हेंट्स वर लाखो रुपये खर्च करत असताना दुसरीकडे लोकांना मूलभूत गरजांची वनवा आहे. यां परिस्थितीवर आपण मात करू शकत नाही पण गरिबांचा त्रास आणि दुःख आपण काही प्रमाणात नक्कीच हलके करू शकतो.

माणसाच्या मूलभूत गरजा, अन्न, वस्त्र आणि निवारा यां आहेत. पितृपक्षाच्या पावन पर्वात आपण आपल्या पित्रांना जेवू घालतो आणि त्यांचे आशीर्वाद घेतो, जर पिंडदान केले तर पिंडावर लोकरीचा धागा ठेवतो. हा लोकरीचा धागा म्हणजे त्यांना थंडी वाजू नये म्हणून ठवतो. अर्थात हे सर्व प्रतिकात्मक असते. 

पितृपक्षात अथवा एरवी धर्म करताना अनेक लोक अन्नदानाबरोबरच वस्त्र दानाला सुद्धा महत्व देतात. पण आता प्रश्न पडतो की वस्त्रदान कोठे करावे?

अनेक मंडळी दरवर्षी अनाथाश्रम किंवा वृद्धाश्रमात जाऊन कपडे दान करतात पण आपण वापरलेले कपडे तेथे दान करणे आपल्याला योग्य वाटत नाही. पण प्रत्येकाच्या घरात वापरलेले, आखूड होणारे, रंग आवडला नाही म्हणून बाजूला पडलेले असे अनेक कपडे असतात. साधारण पणे जों कपडा आपण गेल्या ३ ते ५ वर्षात वापरलेला नाही तों आपण जुना म्हणून बाजूला ठेवतो आणि तों आपल्या कपाटात असाच पडून राहतो. 

अनेक वेळा पूर वगैरे आल्यावर आपण तसे कपडे दान करतो पण असे नेहमीच होत नाही. एका बाजूला आपण जागा कमी पडते म्हणून त्रासलेले असतो आणि दुसऱ्या बाजूला आपण संचय वाढवत असतो. 

एकदिवस सकाळी आठवडा बाजारातून जात असताना एका बाजूला नवनवीन वस्तूंची खरेदी विक्री चालू होती तर एका गल्लीमध्ये जुन्या कपड्यांचा व्यापार करण्यासाठी लाईनीने कमीतकमी ७० / ८० बोहरणी किंवा तत्सम बायका आपापल्याकडे असलेले जुन्या कपड्यांची बोचकी घेऊन बसल्या होत्या. अनेक कपडे वर्गवारी करून लावून ठेवले होते. वेगवेगळे गरीब मंडळी जसे की झाडूवाले, मजूर, कामगार मंडळी कामावर जाण्यापूर्वी तेथे येऊन आपापल्या मापाचे, आपल्या आवडीच्या रंगाचे, आपल्याला पाहिजे ते कपडे, घासाघिस करून विकत घेत होते. मनात म्हटले बघा किती गरज आहे यां सर्वांची?. आपण सुस्थितीत असतो म्हणून आपल्याला दुसऱ्यांच्या अडचणी कळत नाहीत पण येथील जुना बाजार बघितला मग लख्ख प्रकाश पडतो. 

सर्वसाधारण सुस्थितीतील स्त्री च्या कपाटात १५० ते २०० साड्या किंवा ड्रेस यांचे कोंबिनेशन असते. हे सर्व कपडे थोडेच वापरले जातात? अर्थात त्यामानाने पुरुषांकडे ठराविकच कपडे असतात. ( अपवाद सर्वत्र आहेतच). मग यातील काही साड्या किंवा ड्रेस किंवा लहान मुलांचे आखूड ड्रेस किंवा पुरुषांचे न वापरले जाणारे कपडे जर आपण बोहोरणीना दिले आणि ते त्यांच्यामार्फत यां गोरगरिबांपर्यंत पोचले तरी चांगलेच आहे. भले बोहोरीण चार पैसे कमावून दे, आपल्यासाठी ती गरीब आणि आपल्यामधील देवाने पाठवलेला एक दुवा आहे असे समजायला हवे. शेवटी कोणत्याही वस्तूचा उपयोग होत नसेल तर काय अर्थ? 

साचवलेली कोणतीही वस्तू मग ते पाणी असो, अन्न असो की कपडा असो, तों काही दिवसांनी निरूपयोगीच होतो. मग संचय गरजेपुरातच असावा.!!

बघा हा विचार तुम्हांला पटतो का?

माधव भोळे 

अनंत चतुर्दशी, गेले तें दिवस, राहिल्या त्या आठवणी.

 अनंत चतुर्दशी, गेले तें दिवस, राहिल्या त्या आठवणी.

पूर्वी आम्ही गिरगावात ( मुंबई ) रहात असू. लहानपणीच्या आठवणी मनावर एक खोल ठसा उमटवून जातं असतात. त्यावेळी ट्युशन, क्लास वगैरे काही भानगड नव्हती. घरचा अभ्यास केला तर केला, नाही केला तर कोणी विशेष दखल घेत नसे. प्रगती पुस्तकावर सही करण्यापलीकडे आमच्या पालकांनी आमच्या अभ्यासात कधी दखल अंदाजी केलेली मला तरी आठवत नाही. प्रगती पुस्तकातिल मार्क बघून एखादी वार्निंग मिळायची पण ती तेव्हड्यापुरतीच. त्यामुळे गणपतीची आरास बघणे, दही हंडी ची मिरवणूक बघणे, येथेच्छ होळी खेळणे, मैदानावर जाऊन क्रिकेट खेळणे, चाळीच्या गॅलरीमध्ये अंडर आर्म खेळणे, घरात किंवा गॅलरी मध्ये जमिनीवर टेबल टेनिस खेळणे, दिवाळीच्या किंवा नाताळच्या सुट्टीमध्ये दररोज मित्र मैत्रिणींच्या घोळक्यासह मलबार हिल, चौपाटी, ऑपोलो बंदर, राणीचा बाग यासारखी नवनवीन ठिकाणी प्रेक्षणीय स्थळें बघणे, त्यासाठी घरातून भेळ वगैरे बनवून नेणे (बाहेरचे खायला परवडत पण नसे आणि घरून मंजुरी नसे ) इत्यादी चळवळी चालू असायच्या. 

मुंबई मध्ये गिरगांव, खेतवाडी, लालबाग ह्या ठिकाणी गेले ७० / ८० वर्ष तरी गणपतीचे देखावे, चलत चित्र इत्यादी आरास करण्याची प्रथा आहे. आमच्या लहानपणी गिरगांवामध्ये, वेगवेगळ्या गल्यांमध्ये गणपती बसत, त्यासंख्ये मध्ये आता आणखीनच वाढ झाली आहे. शाळेमध्ये जात येत असताना निकदवारी लेन, सदाशिव लेन, मोठा मुगभाट, छोटा मुगभाट, जितेकर वाडी, फणसवाडी इत्यादी गल्ल्यामध्ये, प्रत्येकाचे डेकोरेशन कुठपर्यंत आले आहे याचा मागोवा घेण्यासाठी आमच्या चकरा चालू असत. त्यांच्या डेकोरेशन वरून या वर्षी काय सिन असणार आहे याचा तर्क लावण्याचा प्रयत्न आम्ही करत असू. पण कित्येकवेळा ही मंडळी रात्र रात्र उशिरापर्यंत जागून हे काम करत असल्यामुळे, अगदी २ / ३ दिवसावर गणपती आले तरी आरास पूर्ण होत नसे, त्यामुळे अंदाज बांधणे कठीण जाई. पण अचानक गणपतीच्या दिवशी सुंदर आरास बघायला मिळे याचे आश्चर्य वाटे. 

आमच्या चाळीत सुद्धा आमच्या मजल्यावर एक गणपती असतों. त्याच्या आरास करण्यामध्ये सुद्धा आम्ही सहभागी होत असू. त्यानंतर दररोज पूजा, आरती आणि चाळीतील बहुतेक घरातून नवनवीन प्रसाद यायचा तें खाण्यात खूपच मजा यायची. आरती करताना आम्ही एव्हडे जोर जोरात ओरडायचो की आता त्याची आम्हालाच लाज वाटते. चाळीतील आरती आणि रात्रीचे जेवण झाले की आमचा मित्रांचा घोळका वरील सर्व गल्या मध्ये फेरफटका मारायला आणि तेथील गणपतीचे दर्शन घ्यायला जायचा.

आमच्या वाडीत म्हणजे कोळीवाडी मध्ये आमच्या मालकांच्या घरी गौर असते. तिची मूर्ती आणि आरास फारच सुंदर असायची आणि ती बघायला लांबून लांबून माणसे येत. अगदी पाऊस असला तरी लोक छत्र्या घेऊन लाईन लावून तें बघत. लाईन अगदी वाडीच्या बाहेर सुद्धा जायची. त्याठिकाणी कधी कधी गर्दीला आळा घालण्यासाठी स्वयंसेवक म्हणून काम करण्याचे भाग्य आम्हाला लाभे. 

दररोज कोण कोणते गणपती बघायचे याचा प्लॅन ठरवलां जाई. गिरगांवातील खत्तरगल्ली मध्ये तेव्हा कोणी मोठा आर्टिस्ट जों सिनेमाचे सेट तयार करतो तों एखादा राज महाल किंवा वृंदावन गार्डन सारखे डेकोरेशन अतिशय कमी खर्चात पण नयनरम्य करे तें बघून आम्हाला त्याच्या कलेचा आदर वाटे. 

गिरगांवातील छोटा मुगभाट येथे चलत चित्र ही खासियत होती. मुंबईमध्ये बहुदा चलत चित्र बनवण्याचा पहिला मान त्याचाच असावा.ती बघण्यासाठी आम्ही परत परत लाईन लावून जात असू कारण एखादी बाहुली कोठून कशी येते, कशी जाते, काय ट्रिक वापरली असेल याची आम्हाला उत्सुकता असे. खेतवाडी १ तें १४ गल्ल्या मध्ये रात्री २/३ वाजेपर्यंत आमचा दौरा चालू असे. प्रत्येक ठिकाणची आरास वेगवेगळी, मूर्तिची स्टाईल वेगवेगळी, मंडप डेकोरेशन, लायटिंग, लाईनची शिस्त, सर्वच अचंबित करणारे असे. एक मात्र नक्की सांगतो गिरगांव आणि आजूबाजूच्या परिसरात रात्री २ काय ३ वाजता एरवी जरी बाई माणूस फिरले तरी तिला धक्का लावण्याची हिंमत अजूनही कोण करत नाही. तर गणपतीच्या काळात हा विषय सोडूनच द्या.

असे १० दिवस गेल्या नंतर ११ व्या दिवशी अनंत चतुर्दशी असते. त्या दिवशी सकाळीच मूड ऑफ असायचा. बाप्पा आपल्या गावी जाणार आणि आमची गाडी परत रुटीन ला लागणार याची कल्पना करवत नसे. पण थोड्या वेळाने तें सर्व बाजूला ठेवून आम्ही वाडिमध्ये विसर्जनाची तयारी कशी चालली आहे याचा शोध घ्यायला जात असू. दुपारी आमच्या मजल्यावरील गणपतीची विसर्जनाची तयारी करत असू. संध्याकाळी सी पी टॅंक च्या नाक्यावर ही भली गर्दी असायची तेथे लांबून लांबून अगदी लालबागच्या राजा पासून सर्व गणपती येतात आणि तें सर्व सरदार वल्लभाई पटेल रोडवरून ऑपेरा हाऊस पुलावरून मोठी चौपाटी येथे विसर्जित होतात. एक मात्र सांगतो, मुंबईने जेव्हडी लोकशाही स्वीकारली तेव्हडी लोकशाही पुण्यात किंवा इतर शहरात नाही. पुण्यात मानाचे गणपतीची मिरवणूक आधी निघते आणि मला वाटते त्यांचा विसर्जनाचा मान पहिला असतो. मुंबईत असे नाही, सर्व लहान थोर त्यादिवशी एक सामान असतात आणि अर्थात गणपती सुद्धा. त्यामुळे आधी कोण नंतर कोण हा प्रश्नच नाही. 

आज जेव्हडा लालबागचा राजा कीर्तिवंत झाला आहे तसा त्यावेळी तों एव्हडा फेमस नव्हता पण तरीसुद्धा दरारा सुद्धा तेव्हडाच होता. एक वेगळेच वातावरण त्या वेळी होते. हा गणपती दोन टाकी, नळबाजार करीत सी पी टॅंक ला येत असल्यामुळे मधल्या ठिकाणी अन्य धर्मीय वस्ती आहे. त्यामुळे काही समाजकंटक याचा फायदा घेत काही उपद्रव करण्याचा प्रयत्न करीत. पण त्यासाठी लालबागच्या राज्याच्या कार्यकर्त्यांची पूर्ण तयारी असे. त्यावेळी पासूनच लालबाग फेमस आहे. भले आम्ही देऊ कासेची लंगोटी, नाठाळाच्या माथी हाणू काठी या उक्ती प्रमाणे त्यांच्याकडे दोन तीन ट्रक भरून लाठ्या, काठ्या अशी विविध आयुधे तयार असायची असे आम्हाला सी पी टॅंक वरील चर्चेत समजायचे आणि त्याचा आम्हाला खूप अभिमान असायचा. 

कधी कधी राजाची मिरवणूक दुपारी चार वाजताच सी पी टॅंक वरून पुढे जायची तर कधी कधी रात्री ८/९ वाजले तरी ती दृष्टीक्षेपात येत नसे मग अनेक वावड्या उठायच्या, मदनपुरा मध्ये राडा झाला, नळबाजारात कोणीतरी सोडा वोटरच्या बाटल्या फेकल्या वगैरे वगैरे. कारण त्यावेळी ना टीव्ही होता , ना इंटरनेट होते , ना मोबाईल, त्यामुळे जे बोलेल तें खरे वाटायचे. कधी कधी असे होत ही होते पण क्वचितच. पण खरे म्हणजे काही वर्षांनंतर विशेष म्हणजे १९८४ आणि १९९२ च्या दंगलीनंतर मुंबई पोलिसांचा दरारा एव्हडा वाढत गेला की अशी राडे करण्याची हिंमत कोणातच उरली नाही.

शेवटी काळोख झाला की आम्ही आमच्या घरी परतत असू आणि दोन घास पटापट पोटात टाकून आमच्या चाळीच्या विसर्जनासाठी सज्ज होत असू. त्यामध्ये सुद्धा आम्ही वेगवेगळी सोंगे नेत असू. चाळीचा गणपती फार छोटा होता आणि एक केळेवाल्याची हातगाडी त्यावर मखर आणि फुलांची आरास करून तों ताशा आणि कोंबडी बाजा यांच्या वाजंत्रीच्या जोशात, नाचत ओरडत, एक दोन तीन चार गणपतीचा जयजयकार म्हणत, वेगवेगळे सवाई म्हणत, आरती करीत चौपाटीला नेत असू. जाताना गणपती बाप्पा मोरया पुढल्या वर्षी लवकर या ओरडत विसर्जनाला जाणारे आम्ही परत येताना गणपती गेले गावाला, चैन पडे ना आम्हाला ओरडत येत असू. हे सर्व होईपर्यंत रात्रीचे २ वाजे. मग घरी आल्यावर सर्वाना वडापाव किंवा पावभाजीचा नाष्टा होई. त्या वेळी पावभाजी नेहमी खायला मिळत नसल्यामुळे तों एक वेगळाच आनंद ( सोने पे सुहागा ) वाटे. मग रात्री उशिरा झोपून सकाळी परत ७ च्या शाळेला जावे लागे.

पुढील ८ दिवस चाळीतील गणपतीचे डेकोरेशन आणि आवराआवर करताना मन भरून येई. कसेतरी उदास वाटे. आपल्यातून कोणी गेले ही भावनांचं आपल्याला दुःखी करते, तर हा तर उत्सव मूर्ती, त्याच्या जाण्याने दुःखी होणारच. पण तें कोवळे वय होते. या सर्व गोष्टी समजतं होत्या पण उमजत नव्हत्या. 

असो, आज अनंत चतुर्दशी आहे. हे गजानना, परंपरेप्रमाणे आज जरी आम्ही तुझे श्रद्धापूर्वक विसर्जन करीत असलो तरी तू आमच्या कायम हृदयात आहेस आणि तें तुझे स्थान अढळ आहे. तू सर्वांना सुखी ठेव आणि तुझी कृपा दृष्टी अशीच सर्वांवर असूदे. आमचा भारत देश जगातील एक विकसित, सुखी आणि आनंदी देश होऊंदे. आमची चढाओढ कोणाशी नाही, आमची प्रगती आम्हालाच करायची आहे त्यासाठी सर्व नागरिकांना सद्बुद्धी दे, हीच ह्या पामराची प्रार्थना.

जय गजानन. 

माधव भोळे

आरती, गरबा आणि ढोल ताशा

आरती, गरबा आणि ढोल ताशा 

काल एक पोस्ट बघितली. "१० मिनिटाच्या आरतीला १० लोक जमत नाहीत, पण ४ तास चालणाऱ्या गरीब्याला १०,००० माणसे जमतात.  हिंदू धर्म भावनेतून जगत नाही, मनोरंजनामध्ये जगतो".

गेले काही वर्ष पुणे मुंबई सारख्या ठिकाणी ढोल ताशा पथकां सारखे हौशी मंडळी महिना महिना सराव करतात आणि आपली कला मोठ मोठ्या हिंदू सणानां साजरी करतात. ती बघायला सुद्धा अनेक लोक पारंपरिक वेष घालून रस्त्यावर उतरतात. 

अगदी आमच्या मुंबई मध्ये गोविंदा दही हंडी फोडण्यासाठी सराव वर्ग रात्री ९ तें १२ साधारण १५ तें २० दिवस आधी घेतला जातो आणि त्यात अनेक तरुण मुले भाग घेतात.

जर आरती किंवा संगीत आरती म्हणण्याचे सराव वर्ग कोणी सुरू केले तर त्याला सुद्धा नक्कीच यश मिळेल असे मला वाटते. तरुणांमध्ये एक उत्साह असतो, सळसळतें रक्त असते. त्यांना काहीतरी करून दाखवायचे असते. त्यांच्या ह्या गुणांना वाव देण्याची जबाबदारी जेष्ठ आणि माहितीगार लोकांची आहे.

आमच्या येथे आजूबाजूच्या सोसायटी मध्ये भजन क्लासेस, किंवा वामनराव पै, किंवा अनिरुद्ध बापू, किंवा अन्य स्वामींचे बैठक वर्ग नित्यनियमाने चालत असतात आणि त्यानां सुद्धा मोडरेट गर्दी असते. त्यांनी किंवा अन्य मंडळींनी असे आरतीचे सराव क्लासेस सुरू केले तर नक्कीच ही परिस्थिती बदलेल. 

हीच गोष्ट रांगोळी काढणे, कंदील बनवणे, मोदक/ पुरण पोळी बनवणे, इत्यादी विषयात केली तर त्याचा नक्की प्रसार होईल आणि आपल्याला मानसिक समाधान मिळेल. नुकतेच मी एक लेख लिहिला होता "Practice makes men perfect".

नुसते धर्म टिकवायचा आणि परंपरा टिकवायाच्या म्हणत हल्लीच्या पिढीला दोष देत समाज माध्यमानवर हाकट्या मारायच्या याला काही अर्थ नाही.

माधव भोळे

स्पीटी व्हाली की सह्याद्री टुरिझम?

 स्पीटी व्हाली की सह्याद्री टुरिझम?

अनेक लोक ऍडव्हेंचर स्पोर्ट्स म्हणून बायकिंग साठी उंचच उंच परंतु खडकाळ अशा स्पीटी व्हॅली मध्ये जातात. पण आमच्या कोकणात सुद्धा अशी काही कमी स्थळें नाहीत. संपूर्ण कोकण हा सह्याद्रीच्या डोंगरातील दऱ्या खोऱ्याने नटलेला आहे. कोकणचे पर्यटन वाढवायचे असेल तर होम स्टे शिवाय,  कॅमपिंग, पॅराग्लायडिंग, बायकिंग, रोविंग, झिपिंग, गोंडाला ( काश्मीर सारखी ट्रॉली ) असे टुरिझमचे विविध प्रकार अवलंबले पाहिजेत. त्यात आता कातळ शिल्प सापडल्यामुळे तों पर्यटनाचा आणखी एक  विषय बनवला पाहिजे. नाणार नको असेल तर पर्यटनाशिवाय पर्याय नाही. ऐन उन्हाळ्यात सुद्धा हा संपूर्ण प्रदेश हिरव्यागार डोंगरांनि नटलेला असतो, पावसाळ्यात येथे जागो जागी छोटे मोठे प्रपात (धबधबे)  वाहत असतात. 

एक उदाहरण म्हणून लिहितो. आम्ही एकदा आमचे गाव वीर ( तालुका चिपळूण व्हाया सावर्डे)  तें कुडली ( तालुका गुहागर ) येथे बाईकनें गेलो होतो. वीर मध्येच दोन बारमाही वाहणारे धबधबे आहेत. शिवाय वीर मध्ये वनराजी असल्यामुळे माकडे आणि वानर, महाबळेश्वर किंवा माथेरान पेक्षा निश्चितच जास्त आहेत. सुतार पक्षा पासून ककणेर पर्यंत अनेक रंगाचे पक्षी आणि फुलपाखरे आमच्या परसवात पिंगा घालत असतात.

वीर गांव एका खोल दरीमध्ये असल्यामुळे ३ प्रचंड उंच वाकणे चढून गेले की येते ती लोहार वाडी, तेथून पुर्ये, शिरंबे माळ रान करीत ( येथे पावसाळ्यात खूप मोर असतात जे भात शेती खायला येतात ) करीत परत २ वाकणे खाली उतरत वहाळ गाठले. उंचावर असलेल्या शिरंबे सडे वाडी तें शिरंबे स्टॉप वर खाली जाईपर्यंत संपूर्ण खालचा जवळजवळ १५ तें २० मैलाचा पसारा हिरवा गार दिसतो. वहाळ येथे प्रकाश पाध्ये यांचेकडे जम्बो कट वडा आणि झणझणीत मिसळ खाऊन तेथून पुढे आबिटगाव मार्गे मुर्तवडा करीत पुढे मुर्तवडा तें अबलोली या मधील खोलवर असलेल्या कापशी नदीच्या पुलावरून पलीकडे अबलोलीला टच केले. त्या भागातील दरी चे दृश्य अतिशय विहंगमय होते.  त्याकाळी हा पुलावर जायचा रस्ता अतिशय भयानक खोल वाटायचा कारण वाकणे कठीण होती ( आता ती बरीच सोपी झाली आहेत ). तेथून काजूर्ली येथे काही काम होते तें करून परत शिवणे येथून वर असोरे येथे गेलो. त्यावेळी भर जंगलात एक दुकान होते. तेथून वर डोंगर चढत वर एक दवाखाना होता तेथे गेलो. तेथून कोळवली, पाचेरी सडा, माटल वाडी, असे करत जांभारी मार्गे कुडली येथील माळाच्या खळ्यावर पोहोचलो. जाताना डाव्या बाजूला भातगाव, मोबार पाचेरी अशी गावे लागत होती. माळाच्या खळ्यावर बाईक उभी केली. कुडलीला माझे मामा रहायचे. तेथे जायचे म्हणजे गांव एका दरीत आहे. माळाच्या खळ्यावरून  वन टू वन टू करत आम्ही खाली श्री लक्ष्मी नारायणाच्या मंदिराजवळ असलेल्या आमच्या मामाच्या घरी पोहोचलो. त्याकाळी मंदिरापर्यंत रस्ता नव्हता. मधे डोंगर उतरताना उजव्या बाजूला पाण्याचा पाट वहात बागा शिंपत जातं होता. 

एका बाजूला जयगड खाडी तर दुसऱ्या बाजूला विस्तीर्ण असा गुहागर तालुका बघायला मिळाला.  संपूर्ण कडक उन्हाळा असलेला तों मे महिना होता परंतु आम्ही उंच पाठरावर असल्यामुळे भर दुपारी तेथे अरबी समुद्र आणि जयगड खाडी वरून येणारे ऑक्सिजनें भरलेले खारे वारे वाहत असल्यामुळे तों जाणवला नाही आणि मन सुद्धा प्रफुलीत झाले. वारा एव्हडा सुंदर आणि जोरदार होता की या भागात कमीतकमी ५०० पवन चक्की तरी बसतील, पण महाराष्ट्र सरकार आणि मराठी उद्योजक यांचेकडे अशा विषयात विचार करण्याची ताकद नाही असे वाटते. ( साताऱ्या जवळ समर्थ गडाच्या पायथ्याशी अशा बऱ्याच पवनचक्या आहेत ). त्याकाळी रस्ते कच्चे होते. पठारावरील हा संपूर्ण भाग खडकाळ आहे. पावसाळ्या मध्ये येथे अगदी कास पाठरासारखी रंगीबेरंगी रानफुले उगवलेली असतात. अशी आनंदाई बाईक यात्रा करायला उत्साह आणि नशीब लागते. 

असो तुम्ही पण एकदा असा बायकिंग चा आनंद घ्या. मन प्रसन्न होईल. 

माधव भोळे 

Practice makes men perfect

 Practice makes men perfect

आपण शाळेत असताना असे अनेक सुविचार लिहायला शिकलो पण त्याचे खरे महत्व आपल्या पैकी किती जणांना कळले तें माहिती नाही.

आज सोनू शर्मा ह्या प्रेरणादायी वक्तृत्व करणाऱ्या एका सदगृहस्थाचे भाषण युट्यूब वर ऐकत होतो.
तों सांगत होता. ५ ऑक्टोबर २००७ साली भारत विरुद्ध ऑस्ट्रेलिया मधील एका ODI मध्ये ऑस्ट्रेलीयन तरुण क्रिकेटीयर Brad Hogg नें सचिन तेंडुलकर चा क्लीन बोल्ड केला. त्या वेळी तरुण असलेल्या ब्रॅडला अर्थातच ती मोठी अभिमानाची आणि गर्वाची गोष्ट होती. त्या खुशीत संध्याकाळी मॅच संपल्यावर तों त्या क्षणाचा फोटो घेऊन सचिनच्या ड्रेसिंग रूम मध्ये गेला आणि त्याला त्या फोटोवर सही करण्याची विनंती केली.
सचिननें कोणताही राग मनात न धरता त्या फोटोवर सही केली आणि त्या खाली एक संदेश लिहिला "तुला परत कधी माझी विकेट मिळणार नाही". त्यानंतर कमीतकमी ३० तें ३२ वेळा सचिन विरुद्ध Hogg खेळले पण एकदाही तों सचिनला आउट करू शकला नाही. अर्थात तों आत्मविश्वास होता प्रॅक्टिसचा. आपला शब्द खरा करण्यासाठी त्याने अपरंपार कष्ट केले आहे, उगाच नाही तों जगातील एक श्रेष्ठ फलंदाज  आहे.

अशीच एक गोष्ट, जगातील एक प्रख्यात स्पॅनिश चित्रकार पाबलो पिकासो बद्धल आहे. एकदा तों रस्त्याने जातं असताना एका बाईने त्याला ओळखले आणि ती आनंदाने नाचायला लागली. तिने त्याला विचारले तुम्ही पाबलो पिकासो नां? त्याने आपली ओळख कबूल केली. ती म्हणाली मी तुमची खूप मोठी फॅन आहे. माझी तुम्हांला एक विनंती आहे. तुम्ही आताच्या आता मला एक चित्र काढून द्या. योगायोग म्हणजे तिच्या पिशवीत एक कागद आणि पेन्सिल होती. पिकासो नें उभ्या उभ्याचं एक पेन्सिल स्केच पटकन ३० सेकंदात काढून दिले आणि म्हणाला जा घेऊन हे ५० लाख डॉलर्स चे चित्र. ती खूष झाली पण नंतर तिला वाटले की तिला खूष करण्यासाठी त्याने चित्राची किंमत ५० लाख डॉलर्स सांगितली असणार. विश्वास न बसल्यामुळे ती तीन चार आर्टस् स्टुडियो मध्ये गेली आणि हे चित्र विकण्याबद्दल तिने विचारणा केली. बहुतेक सर्वांनी तें चित्र ५० लाख किंवा जास्त किमतीला विकत घेण्यासाठी तयारी दर्शवली. त्यानंतर तिने तें चित्र विकले नाही आणि पिकासोचा पत्ता शोधत शोधत ती त्याच्यापर्यंत पोहोचली आणि तिने त्याला सांगितले. तुम्ही म्हणालात त्या प्रमाणे अनेक लोक हे चित्र ५० लाखाला घ्यायला तयार आहेत. पण मला एक सांगा तुम्ही ३० सेकंदात एव्हडे चांगले चित्र काढू कसे शकता. मला पण तुमच्याकडे ही कला शिकायची आहे. त्यावर पिकासो नम्रपणे म्हणाला. ताई, जे सुंदर चित्र मी अवघ्या ३० सेकंदात काढले ती कला अवगत व्हायला ३० वर्ष घालवली आहेत. प्रॅक्टिस किंवा ज्याला आपण रियाझ म्हणतो तों गेले ३० वर्ष मी करत आहे तेव्हा कुठे हे जमले आहे. हाच तों रियाझ चा प्रभाव.

एकदा हॉकी मधील भारतातील सर्वोत्तम खेळाडू ध्यानचंद एका अंतरराष्ट्रीय स्पर्धेत खेळत होता. जवळजवळ अर्धा तास झाला तरी एकही गोल तों करू शकला नाही. शेवटी त्याच्या सहकाऱ्यांनी त्याला विचारले काय रे तुझ्या भरवशावर आपण ही मॅच खेळत आहोत आणि तुझा प्रभाव अजुनसुद्धा काही दिसत नाही. असे झाले तर मॅच आपण हरू. त्यावर तों न रागावता म्हणाला. ही मॅच खेळायचे थांबवा कारण येथील गोल पोस्ट चुकीच्या अंतरावर आहे असे वाटते. त्यावेळी सर्वांनी त्याला मुर्खात काढले परंतु रेफ्रि ला सांगून मॅच थांबवली आणि गोल पोस्ट चे अंतर, ठरलेल्या स्टॅंडर्ड्स प्रमाणे आहे की नाही तें चेक केले.आणि खरोखरच तें योग्य प्रमाणापेक्षा २ फूट कमी भरले. याला म्हणतात आत्मविश्वास आणि प्रॅक्टिसचा प्रभाव.

अगदी प्रसिद्ध गोष्ट म्हणजे सुप्रसिद्ध भारतीय इंजिनियर सर विश्वेशवरईया एकदा सुरवातीच्या काळात रेल्वेने रात्रीचा प्रवास करत होते. तों ब्रिटिश इंडियाचा काळ होता. रिझर्वेशन न मिळाल्यामुळे  विश्वेशवरईया खिडकीला डोके टेकून झोपले होते.  अचानक त्यानां रेल्वेच्या आवाजात काहीतरी जाणवले आणि त्यांनी रेल्वे थांबवण्याची साखळी खेचली. थोड्या अंतरावर रेल्वे थांबली. त्या नंतर गार्ड आणि मोटरमेन दोन्ही त्यांच्या पर्यंत पोहचले आणि साखळी का खेचली म्हणून विचारले. त्यांनी सांगितले की माझ्या अंदाजाप्रमाणे पुढे रूळ तुटलेला आहे. त्याप्रमाणे गार्ड नें तेथपर्यंत जाऊन बघितले असता तों रूळ पुढे १०० मिटर वर खरोखरच तुटलेला होता. गार्डनें स्वतः परत येऊन विश्वेशवरईयानां सांगितले की बरे झाले तुम्ही चेन खेचलीत म्हणून नाहीतर हजारो प्रवाश्याचें जीव धोक्यात आले असते. पण मला सांगा तुम्हांला कसे कळले की पुढे रूळ तुटला आहे तें? त्यावर तें म्हणाले जेथपर्यंत रूळ एकसंध होता तेथपर्यंत रेल्वे चा आवाज एका लायित येत होता, पण जसे पुढे रूळ तुटला त्यावेळी गाडीचा आवाजाची लय बदलली होती. आणि माझ्या कानाला तें लगेच लक्षात आले. एक इंजिनियर म्हणून निरीक्षण आणि अभ्यास ह्या गोष्टींमुळे तें महान झाले.

म्हणून म्हणतात "Practice makes men perfect".

असो.

माधव भोळे

८ सप्टेंबर रोजी गणेश स्वाहाकारासाठी १००८ मोदक पाहिजेत

 "८ सप्टेंबर रोजी गणेश स्वाहाकारासाठी १००८ मोदक पाहिजेत".

वरील पोस्ट काल वाचली आणि मती गुंग होऊन गेली. 

आज सकाळी एक बातमी वाचली की नामिबिया देशामध्ये तीव्र दुष्काळ पडल्यामुळे तेथील अन्नधान्य परिस्थिती अतिशय बिकट झाली असून देशाचा ८४% अन्नधान्य साठा समाप्त झाला आहे आणि त्यामुळे नाईलाजाने तेथील झेब्रा, हत्ती, हरीणे सारखे ७४३ वन्य प्राणी मांसाहार करण्यासाठी त्यांची हत्या करण्याचे सरकारने ठरवले आहे. 

अन्नाचे महत्व आपण लहानपणापासूनच जाणतो. आपण जर एखादी नावडती वस्तू जेवणाच्या पानात टाकून दिली तर आपल्या पालकांनी आपल्याला जबरदस्तीने ती खायला लावली असेल तें आपणांस आठवत असेल. अन्नाची नासाडी करायची नाही, गरजेपेक्षा जास्त पानात वाढून घ्यायचे नाही हे आपण सुद्धा शिकलो आणि आपण आपल्या मुलांना शिकवत असतो.

जे अन्नधान्य राब राब राबून बि पेरल्यानंतर कमीतकमी ४ तें ६ महिन्यांनंतर तयार होते आणि जे शेतकरी, दलाल, वाणी यांच्या मार्फत आपल्या घरी येऊन आपल्या सुग्रीणीनच्या हस्ते तयार करून आपल्या ताटात वाढले जाते त्याची राख रांगोळी करण्याचा अधिकार आपल्याला कोणी दिला आहे?

ज्यावेळी शेतकरी संप करतात आणि त्यातील काही नादान शेतकरी आपले दूध, टोमॉटो, इतर शेतमाल रस्त्यावर ओततात त्यावेळी आपल्यासारखी सुज्ञ मंडळी त्याचा जाहीर निषेध करतात मग तीच मंडळी अशा समारंभाला मोदका सारखा लोभस पदार्थ यज्ञात आहुती देताना गप्प का राहतात? 

मान्य आहे की तें आमचे धार्मिक संस्कार आहेत. पण खरा धर्म कळला तर ही गफलत होणार नाही. यज्ञ याचा अर्थ त्याग आणि परिश्रमांची पराकाष्ठा. म्हणजेच यशस्वी होण्यासाठी जे प्रयत्न आपण करतो, त्याच्या फळाची कोणतीही अपेक्षा आपण ठेवत नसून तें सर्व आपल्या इंद्र, गंगा किंवा इतर देवताना अर्पण करतो आणि त्याचा कोणताही मोह आपण ठेवत नाही. आपण कामावलेले आपण ईश्वराकडे अर्पण करत आहोत याचे तें प्रतीक आहे. 

यज्ञाचा दुसरा शास्त्रीय अर्थ म्हणजे धुरीकरण ज्याला इंग्रजीमध्ये फ्यूमिगेशन असे म्हणतात. वातावरणात असलेल्या कृमी, कीटक, वाईट बॅक्टरिया यांना अशा प्रकारे वेगवेगळ्या वनस्पती जश्याकी पळस, उंबर, आघाडा, खैर, पिंपळ, दुर्वा, शमी, दर्भ जाळून त्यांचा प्रादुर्भाव कमी केला जातो. हल्लीचे वास्तूशास्त्रकार त्याला निगेटिव्ह एनर्जी घालवणे म्हणतात! (त्यावर परत कधीतरी लिहीन ). 

हिंदू धर्मात त्यागाला फार महत्व आहे. परंतु तों त्याग करत असताना दुसरे कोणतेही पाप आपण करत नाहींना हे सुद्धा बघणे आवश्यक आहे. म्हणून तर यज्ञामध्ये जेथे बळी देण्याची प्रथा होती ती बदलून आता आपण कोहोळा अर्पण करत असतो.

ऋतू, काल आणि स्थळा नुसार आपल्या धर्मात रीती भातींमध्ये बदल करायला परवानगी आहे. आपला धर्म शिस्तबद्ध असला तरी त्यात लवचिकता आहे. म्हणून तर आपल्याकडे पूजेच्या वेळी एखादी गोष्ट उपलब्ध नसली तरी त्या ऐवजी अक्षता वाहायला पर्याय आहे. कारण आपण उपचारापेक्षा भावनेला महत्व देतो आणि तेच योग्य आहे.

तर तात्पर्य काय, आपल्या धर्माचे नांव उज्वल राहावे असे वाटतं असेल तर त्यातील न्याय्य, सकारात्मक, जीवनाला आणि श्रुष्टीला पूरक अशा रितींचा पुरस्कार करायला हवा. त्यातील अनिष्ठ प्रथा आणि परंपरा यांना बगल द्यायला हवी. स्वामी विवेकानंद, पंडित मदन मोहन मालवीय, विष्णु शास्त्री पंडित, गोपाळ गणेश आगरकर, स्वा. सावरकर, महर्षी डॉ. धोंडो केशव कर्वे आणि रघुनाथ धोंडो कर्वे सारख्या महितीनी आणि संत ज्ञानेश्वर, संत एकनाथ, संत तुकाराम, संत गाडगे महाराज यांच्यासारख्या विभूतिनी हीच शिकवण जगाला देण्याचा प्रयत्न केला. 

धर्म चांगले संस्कार देतो मग तें आचरणात आपणच आणायला हवे. मुलांना जे शिकवतो तें स्वतः आचरणात आणायला हवे. 

जय श्रीराम, श्री विष्णवेनमः 

माधव भोळे

श्रावण पूजेसाठी साठ हजार बेल पत्र?

श्रावण पूजेसाठी साठ हजार बेल पत्र?

वृक्ष वल्ली आम्हा सगे सोयरे हा जगदगुरु संतश्रेष्ठ तुकाराम महाराजांचा अभंग मोबाईल वर ऐकत असतानाच एक पोस्ट नजरे समोर आली. श्रावण सोमवारच्या पूजेसाठी साठ हजार बेल पत्र पाहिजेत म्हणून. येथे कोणाच्याही भावना दुखावण्याचा प्रश्न नाही परंतु आपली व्रत वैकल्य पूर्ण करण्यासाठी बेलाच्या पानांची अव्याहत तोड करायची हे पटत नाही. जे बेलाचे झाड आपल्याला ऑक्सिजन देते, ज्या बेलाच्या पानांमुळे पाणी आणि सूर्य प्रकाशाच्या साहाय्याने फोटो सिंथेसेस प्रक्रिया होऊन झाडाचे अन्न आणि ऑक्सिजन तयार होतें, त्यामुळे झाडाची वाढ होते आणि तें जगण्यास मदत होते, त्या बेलपत्रानाच भरमसाठ तोडायचे? हा कोणता धर्म संस्कार? पुण्य कमावणाच्या नादात आपण किती स्वार्थी झालो आहोत हे ह्यातून दिसून येते.

मागे लहानपणी आईसाठी संपूर्ण चातुर्मास पुस्तकामधील वाटीभर दुधाची गोष्ट वाचत असे त्याची आता आठवण झाली. एका राज्यांचा राजा सर्व प्रदेशाला आदेश देतो, की येत्या सोमवारी मंदिरात शंकरावर अभिषेक करायचा आहे, सर्व गाभारा दुधानी भरायला हवा, तरी सर्व नागरिकांनी आपआपल्या घरातील जास्तीतजास्त दूध आणून अभिषेकासाठी दान द्यावे. त्यामुळे राजाला आणि महादेवाला खूष करण्यासाठी नागरिकानी घरातील लहान वृद्धाना दूध प्यायला न देता मोठ मोठ्या कासंड्याभर दूध अभिषेक पात्रात ओतायला सुरवात केली. पण गाभारा काही भरेना. शेवटी दुपारी सर्व घरचे उरकून, वासरांना दूध पाजून, लहान मोठ्यांना तृप्त करून एक छोटी वाटीभरून दूध घेऊन एक आजी मंदिरात आली. येथे अभिषेक सुरूच होता पण गाभारा भरत नव्हता. आजीने तें वाटीभर दूध अभिषेक पात्रात ओतले मात्र आणि संपुर्ण गाभारा दुधाने भरून गेला. कारण आजीने एक वाटीच का होईना पण तें भक्ती भावाने आणि आपली सर्व कर्तव्य पार पाडून हे दूध अर्पण केले होते. म्हणूनच देव संतुष्ट झाला.

तात्पर्य जे धार्मिक कृत्य कराल तें भक्ती भावाने करावे, त्यामध्ये अवडंबर नसावे. निसर्गाचे कोणतेही नुकसान त्यात असू नये. थोडीच पण नीटनेटकी सुवासिक फुले वापरायला हरकत नाही. पत्री सुद्धा मोजकीच वापरावी. 

झाडें जगली तर माणूस, सृष्टी आणि पृथ्वी जगणार आहे हे लक्षात घ्यायलाच हवे. पुढील पिढीसाठी निसर्गाचा हा अमूल्य ठेवा राखून ठेवणे आपले कर्तव्यच आहे.

माधव भोळे 

आरक्षण

आरक्षण.

दिवसेंदिवस आरक्षण हा मुद्धा अतिशय गंभीर होत चालला आहे. आरक्षण म्हणजे खिरापत नव्हे की कोणीही राजकारण्याने सत्तेसाठी काहीही आश्वासन देऊन सत्ता मिळवावी.

आपल्या शेजारील बांगलादेश मध्ये शेख हसीना पंतप्रधान झाल्यानंतर गेले काही वर्ष बांगलादेश स्वातंत्र्य सैनिकांच्या मुलांना सरकारी नोकरीमध्ये ३०% आरक्षण ठेवले होते. त्यानंतर "Students against descrimination" ह्या विध्यार्थी संघटनेने निदर्शने करीत असा आरोप केला की ह्या आरक्षणामुळे शेख हसीनाचा अवामी लीग पक्ष ज्याने बांगलादेश स्वातंत्र्य लढ्याचा पुढाकार घेतला होता त्यांच्या कार्यकर्त्यांना आवाजवी फायदा होणार आहे. त्यामुळे त्यांनी घटनेतील मूळ ७% आरक्षण सोडून बाकीच्या ९३% सरकारी नोकऱ्या मेरिट वरती मिळाव्यात यासाठी आंदोलन सुरू ठेवले. गेले १५ वर्ष हे सुरूच होते. त्या नंतर वेगवेगळ्या कोर्ट प्रक्रियेनंतर शेवटी बांगलादेश सुप्रीम कोर्टाने विद्यार्थ्यांची मागणी मान्य करीत नवीन आरक्षण रद्द करत ९३% जागा मेरिट वर भरण्याचा आदेश सरकारला दिला. मधल्या काळात आंदोलन हिंसक झाल्यामुळे त्यावर सरकारकडून बळाचा वापर केला गेला, त्या मुळे आंदोलन आणखीनच चिघळले. 

त्यामुळे विद्यार्थ्यांनी शेख हसीनाच्या राजीनाम्याची मागणी केली. ती मान्य न झाल्यामुळे विद्यार्थ्यांच्या आंदोलनाचा डोंब उसळून त्याचे पर्यवसान शेख हसीना काल संध्याकाळी भारतात राजकीय आश्रयास आल्या. आज दुपारी त्या लंडन येथे जातील असे सांगितले जातील.

भारतीय राज्यकर्त्यानी यापासून धडा घेणे आवश्यक आहे. जर मेरिटला डावलून आपण काही गोष्टी करत राहाल तर ऱ्हास होणारच. भारतात वेगवेगळ्या राज्यांमध्ये आणि नेत्यांमध्ये आरक्षणाची ५१% ची मर्यादा वाढवण्यासाठी चढओढ लागली आहे.

भारताच्या सुप्रीम कोर्टने सुद्धा नुकत्याच दिलेल्या निर्णयानुसार आरक्षणाचा लाभ फक्त पहिल्या पिढी पुरताच मर्यादित असावा आणि ओबीसी प्रमाणे बाकी आरक्षणाला सुद्धा क्रिमी लेयर बंधन असावे असे म्हटले आहे. सध्या आरक्षण ही जमीनदारी झाली आहे. जों आरक्षणाचे लाभ घेऊ शकतो त्याच्या पुढच्या जेवढ्या शक्य असतील तेवढा लाभ घ्यायला बघत आहेत, त्यामुळे खरोखरचं जों गरजू आहे त्याला काही लाभ मिळत नाही.

सरकारने यावर गंभीर विचार करणे आवश्यक आहे.

माधव भोळे 

वंशावळी-वंशवेल (Family Tree) म्हणजे काय?

 All Right Reserve @Copyright 

वंशावळी-वंशवेल (Family Tree) म्हणजे काय व 

९ पिढयाची वंशावळी कशी जुळवावी

(वंशावळी#स्वतःवडील-आजोबा-पंजोबा-खापरपंजोबा-पन्तू-नातू-अन्तू-खातू-नातू)

महसुल लेखः शुक्रवार दिनांक: ८ मे २०२०

आपण सर्वसाधारणपणे आपल्या पुर्वजांच्या वंशाची, कुळातील पूर्वजांच्या वंशावळी ही काही अपवादात्मक कारणांसाठीच जुळविण्याचा किंवा शोध घेण्याचा प्रयत्न करतो. शाळा महाविद्यालयीन प्रवेशासाठी जातीचा दाखला काढण्यासाठी लागणा-या काही महत्वाच्या कागदपत्रांची जुळवाजुळव करण्यामध्ये वंशावळी हा एक भाग आहे. परंतु हा वंशावळी जुळविण्याचा व शोधण्याचा मार्ग हा तात्पुरत्या कागदोपत्री तरतूदीसाठी सिमीत आहे. कारण जातीचा दाखला काढण्यासाठी केवळ अर्जदाराचे वडील व वडीलांचे वडील म्हणजे आजोबा इथपर्यंतच हा वंशावळीचा विषय मर्यादित होतो.

परंतु काही शहरात आजचा मुंबईस्थित तरूण वर्ग व उत्साही चाकरमाणी आपली वडीलोपार्जित मालकीची जागा, कुळाची जागा, वंशाची वंशावळी या पारंपरिक व महत्वाच्या गोष्टीचा शोध लावण्याचा व ते शोधून काढण्याचा प्रयत्न करत आहेत व बहुतेक लोकांना यात यशही आले आहे व येत आहे.

आपण आपल्या पुर्वजांच्या वंशाची साधारणतः ९ पिढ्याच्या वंशाची वंशावळी शोधू शकतो जुळवू शकतो. या सर्व प्रकारात महसुल विभागाचा दस्तैवजांपैकी काही महत्वाचे दस्तैवज खालीलप्रमाणे-

१)जंगलखर्डा नोंदवही पत्रक सन १८८६- सदर नोंदवहीत आपल्या वंशातील ज्या व्यक्तीचा जन्म साधारणतः १८२० साली झाला होता त्यांचे व त्यांच्या वडिलांचे नाव म्हणजे ज्यांचा जन्म सन १७०० ते १७२० च्या आसपास झाला आहे त्या वंशातील मुळपुरुषाचे नाव नोंद असते. म्हणजे आपण ७ व ८ व ९ क्रमांकाची पुरुषाची वंशावळी या दस्तैवजावर नोंद असते

२)बोटखत नोंदवही १८९५ - या दस्तैवजावरून आपण साधारण ७ व ८ क्रमांकाच्या वंशावळीतील पुरुषाची वंशावळी जुळवू शकतो.

३)प्रतीबुक हिस्सावार पत्रक नोंदवही- दस्तैवजावरून आपण साधारण ६ व ५ व ४ क्रमांकाच्या वंशावळीतील पुरुषाची वंशावळी जुळवू शकतो.

४)आकारफोड पत्रक १९५७-

दस्तैवजावरून आपण साधारण ४ व ३ क्रमांकाच्या वंशावळीतील पुरुषाची वंशावळी जुळवू शकतो. सन १९५६-१९५७ रोजी आपल्या जमीनीवर कसतव नोंद असलेले पूर्वज यांची माहीती आकारफोड पत्रकात मिळते 

५)फेरफार पत्रक नोंदवही व मेळाची फाईल-फेरफार दस्तैवज संचिका- गावनमुना ६अ, तसेच गुणपत्रिका या दस्तैवजावरून वंशावळीतील ३ व ४ क्रमांकाच्या पुरुषाची वंशावळी जुळवू शकतो.

६)विदयमान २०२० चा ७/१२ उतारा- यावर आपले व आपल्या वडीलांचे नाव असते म्हणजे क्र.१ व २ क्रमांक ची वंशावळी येथे जुळली जाते.

महसुल जमीन माहीतीकामे इतर महत्वाचे दस्त-

७) टिपनबुक नोंदवही-

(जागेचे सर्व्हे, वर्णन नोंद व मुळ भोगवटाधारक सदर बुकात सापडतात. साधारण १८४० ते १८८० या कालावधीच्या नोंदी)

८)सुडपत्रक-सुडाचा उतारा सन १८६४-सुडाच्या मुळ उता-यास जमाबंदी पत्रक असेही म्हणतात. जागेचे वर्णन याबाबत माहीती.

यापैकी कोणते दस्तैवज कोठे अर्ज करावेत.

१) जंगलखर्डा नोंदवही पत्रक-तहसिल कार्यालय

२) बोटखत नोंदवही पत्रक-तहसिल कार्यालय

३)प्रतीबुक हिस्सावार पत्रक नोंदवही-

तालुका भूमी अभिलेख तथा भुमापन विभाग कार्यालय

४) आकारफोड पत्रक- तालुका भूमी अभिलेख तथा भुमापन विभाग कार्यालय

५) टिपनबुक नोंदवही-भुमापन तथा भुमीअभिलेख विभाग तहसील

६) मेळाची फाईल-तहसिल/तलाठी कार्यालय

७) फेरफार नोंदवही/गुणपत्रिका/गावनमुना ६अ, ७/१२ उतारा-तलाठी कार्यालय

८) मेळ साक्षीदार पुरावा-तहसिलदार/तलाठी कार्यालय/ 

वंशावळी(Family Tree) जुळणी करून तहसिल क्षेत्रातील दुय्यम निबंधक तथा सक्षम महसुल प्रमाणक अधिकारी मार्फत प्रमाणित करावी. सदर प्रकरणातील टिपनबुक(सन १८४० ते सन १८८०), सुडाचा उतारा १८६४-सुडपत्रक, जंगलखर्डा नोंदवही १८८६ व बोटबुक नोंदवही-१८९५, ही मोडी लिपीमध्ये तहसिल कार्यालय/भुमापन तथा भुमीअभिलेख यांचे कार्यालयात उपलब्ध होते. त्याचे मराठीमध्ये शासकीय मोडीलिपी तज्ञाकडुन प्रमाणीत हस्तांतर करून घ्यावे. उपरोक्त महसुल वंशावळी संबधित माहीती व दस्तैवज हे महाराष्ट्रातील विविध तालुका-जिल्हा महसुल कार्यालयातून प्रत्यक्ष गोळा केलेल्या प्राथमिक माहितीच्या आधारे आहेत.वाचकांनी इतरही महसुल दस्तैवजांचीही माहीती घ्यावी व अभ्यास करावा.

व सदर दस्तैवज हे शासकीय नमूद महसुल विभागात अर्ज करून प्रत्येक दस्तैवज हा रुपये २/- ते जास्तीत जास्त रुपये १०/-व पेक्षा कमी जास्त शासकीय नियमानुसार भरणा करुन(प्रत्येक पृष्ठ) उपलब्ध होतात.

सदर वंशावळी जुळवणी संदर्भात माझा मुळ लेख हा २० एप्रिल २०१८ रोजी प्रसारित झाला होता. आता पुन्हा एकदा लोकांच्या माहीती व आग्रहावरून माझ्या पेजवर प्रसारित करत आहे. मुळ लेखात फेरफार-बदल करताना लेखकाची परवानगी घ्यावी. All Right Reserve @Copyright

महसुल लेखन व संशोधन :

DR. RANJANA B. KHOCHARE

PHD IN LAW, LLM, LLB, MBA, DBM, DCL

ADVOCATE BOMBAY HIGHCOURT 

SUNIL BHADEKAR

LLB, MBA(FINANCE), BCOM

-9920945107-9029644000

==================================

आरटीआय ह्यूमन राइट्स एक्टिविस्ट असोसिएशन

RTI Human Rights Activist Association

ऑलिम्पिक आणि विध्यार्थी

 ऑलिम्पिक आणि विध्यार्थी.

सध्या दिनांक २६ जुलै तें ११ ऑगस्ट २०२४ पर्यंत पॅरिस येथे २०२४ चे ऑलिम्पिक सुरू आहे. हा खेळांचा महाकुंभच म्हणा की. भारतातर्फे ११७ खेळाडू विविध खेळात भाग घेत आहेत.

खेळ हा सुदृढ तब्येतीची गुरुकिल्ली आहे. खेळ आणि कसरती मुळे तब्येत निरोगी राहण्यास मदत होते. मन प्रफुल्लित होते. सांघिक आणि व्यक्तिशः स्पर्धात्मक काम करण्यास तें ऊर्जा देतात. नेतृत्व गुण तयार होण्यास तें मदत करतात असे त्याचे विविध फायदे आहेत. ऑलिम्पिक मध्ये विविध देशाचे खेळाडू भाग घेत असतात. त्या निमित्त त्या देशांची तोंडओळख होते.

सर्वाना पॅरिस येथे तें बघण्यासाठी जाणे शक्य नाही. आपल्या विद्यार्थ्यानी आणि तरुणांनी हे ऑलिम्पिक निदान टीव्ही वर बघायला हवे. खालील चॅनल वर तें बघायला मिळेल.

Sports 18 1 HD/SD, Sports 18 2 HD/SD, VH1, MTV, Colors networks, and Sports 18 3 HD/SD will provide the live coverage of the 2024 Summer Olympics in Paris. 

शिवाय आपल्याकडे जिओ फायबर असल्यास त्याच्या स्पोर्ट्स चॅनल वर तें बघायला मिळेल. 

मुलांना नुसते पुस्तकी किडे बनवू नका. आजूबाजूला काय चालले आहे त्याची माहिती होणे आवश्यक आहे.

माधव भोळे

हिंदुस्थानची तुकडे तुकडे गँग

हिंदुस्थानची तुकडे तुकडे गँग.

१६ ऑगस्ट १९३२ रोजी ब्रिटिश पंतप्रधान रामसे मॅकडोनाल्ड यांनी भारतातील प्रांतीय ब्रिटिश गव्हर्नरना मदत करण्यासाठी तयार केलेल्या प्रांतीय विधान परिषदेमध्ये हिंदुस्थानातील विविध जमाती आणि धर्मांना प्रतिनिधित्व मिळावे म्हणून वरवर उदात्त वाटणारा "Communal Award" जाहीर केला, ज्याद्वारे हिंदू, मुस्लिम, शीख, ख्रिस्ती, अँग्लो इंडियन, अनुसूचित जाती, अनुसूचित जमाती असे प्रत्येक वर्गासाठी एक मतदार संघ असे मतदार संघांचे विभाजन करण्यात येईल अशी ति योजना होती. थोडक्यात या मंडळीमध्ये फोडाफोडीचे राजकारण करून आपली सत्ता कायम ठेवायची असा तो अंतस्थ हेतू होता.

परंतु महात्मा गांधींचा ह्या योजनेला सक्त विरोध होता. भारतीय नागरिकांनी आपापसात लढावे हेच त्यांना मान्य नव्हते. त्यात निदान अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमाती, हिंदूं धर्माचा पोटभाग असल्यामुळे त्यांच्यात तरी विभाजन नको असे त्यांचे मत होते. तें त्यावेळी येरावडा कारागृहात होते. त्यांनी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांना भेटण्यासाठी निरोप पाठवला परंतु ह्या योजनेला बाबासाहेबांचा पाठिंबा होता, त्यामुळे तें गांधीना भेटण्यास तयार नव्हते. बाबासाहेबाना वाटले की ह्या लवादा मुळे अनुसूचित जाती आणि जमातींचे वेगळे अस्तित्व मान्य होईल. शेवटी त्यावेळचे प्रथम दलित क्रिकेटियर बाळू पालवणकर याने मध्यस्ती करून आंबेडकरांची आणि गांधीजींची भेट घडवून आणली आणि त्यानंतर दिनांक २४ सप्टेंबर १९३२ रोजी गांधीजी आणि डॉ. आंबेडकर यांच्यात अनुसूचित जाती आणि जमातीना काही जागा जास्त देऊन एकत्र निवडणुका लढण्याच्या अटीवर, हिंदूतर्फे भारतरत्न पंडित मदन मोहन मालवीय तर अनुसूचित जाती आणि जमातींतर्फे भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी पुणे करारावर सही केली आणि पुणे करार झाला.

आज ९२ वर्षांनी भारताच्या अमृत काळात राहुल गांधीनी देशाची जात निहाय जन गणना करण्याची मागणी संसदेत केली आहे. त्यांची मागणी आहे की जेवढी प्रत्येक जातीची लोकसंख्या तेवढा त्याचा ह्या देशावर हक्क. 

म्हणजे १९५२ साली याचे आजोबा नेहरू यांनी प्रथम कुटुंब नियोजन सुरू केले तें वेडे होते आणि हा म्हणतो जेवढी तुमची लोकसंख्या तेवढ्या प्रमाणात तुमचा जास्त हक्क. लोकसंख्या वाढवा आणि जास्त हक्क मिळवा असाच याचा अर्थ होतो. 

आपले लाडके नेते कै. वल्लभभाई पटेल यांनी ५६२ संस्थांने एकत्र आणून हा देश एकसंघ बनविला. त्यात प्रशासकीय दृष्टीने भाषावर प्रांत रचना झाली त्यात काही तंटे आधीच सुरू आहेत.

भारतात ३,००० जाती आणि २५,००० उपजाती आहेत. त्यांच्यामध्ये भांडणे लावण्याचे आणि देशाचे तुकडे पाडण्याचे हे मोठे शडयंत्र आहे. आधीच हा देश विविध संस्कृती, वेगवेगळे आहार, विहार, वेगवेगळे पोशाख यांनी बनलेला असला तरी तो एक आहे. त्यात आता जातीय जनगणना करून आणखी तंटे वाढवायचे आहेत का? 

ईथे महाराष्ट्रात ओबीसी आणि मराठे या दोन समाजात सध्या जी रस्सीखेच सुरू आहे ती सोडवताना सरकारचे नाकी नऊ आले आहेत, तर ह्यांची नवीन योजना म्हणजे २८,००० समाजात भांडणे लावण्याची बिनडोक कल्पना आहे. त्याने भारत परत हजारोच काय पण लाखो वर्ष पाठी जाईल यात शंका नाही. 

बरे सर्व लोक हक्क मागत आहेत पण जबाबदारीची जाणीव कोणाला आहे का? हक्क आणि जबाबदारी नेहमी हातात हात घालून येत असतात हे कोण समजणार?

देव करो आणि अशी मागणी निदान या युगात तरी मान्य न होवो.

माधव भोळे 

बलसागर भारत होवो! विश्वात शोभूनी राहो!

बलसागर भारत होवो! विश्वात शोभूनी राहो!

माझा एक वर्गमित्र, गेले २०-२५ वर्ष स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांचे गुणगौरव करणारा संगीत आणि भजन कार्यक्रम अत्यल्प मोबदला घेऊन करतो. 

कधीही संदेश न पाठवणाऱ्या त्याने आज सकाळी मला एका पत्राचा फोटो पाठविला, ज्या मध्ये २ सप्टेंबर १९३८ रोजी सेंट्रल प्रोविन्स आणि बेरार मधील असलेल्या त्यावेळच्या काँग्रेस सरकारचे जनरल सेक्रेटरी ( पत्रात त्याचे नांव सुद्धा नाही आहे ) यांनी त्यांच्या विभागातील उच्च पदस्थांना लिहिलेला मेमो होता त्यामध्ये "या पुढे श्री. गांधी यांना महात्मा गांधी संबोधावे " अशी एका ओळीची टिपण्णी होती. त्या एका ओळीवरून जसा न्यायालयीन भक्कम पुरावा म्हणा तसे मला मित्राने लिहिले की "या वरून हे सिद्ध होते की गांधी इंग्रज्यांचे हस्तक होते".

मला प्रश्न पडला की समजा याच्या वडिलांना त्यांच्या कोणी शत्रूने काही मोठी उपाधी दिली असती तर तें त्यांचे पिताश्री त्यांचे हस्तक म्हणू शकतो का?

ह्या मित्राला बहुतेक काँग्रेसचे प्रोव्हन्सियल सरकार माहिती नसावे त्यात सेंट्रल प्रोविन्स काय किंवा बेरार काय माहिती नसावे. तर त्या प्रोव्हनशियल सरकार ज्या मध्ये त्याकाळच्या त्या प्रोविन्सच्या विधान परिषदे मध्ये काँग्रेस बहुसंख्य असल्यामुळे तसा आदेश काढला असेल तर त्यामुळे गांधीजी ब्रिटिशांचे हस्तक होतात हा पुरावाच किती सबळ आहे हे आपण समजायला हवे. त्यामुळे त्या मित्राचे मला हसू आले. 

ना इतिहासाचा अभ्यास, ना भूगोलाचा. 

असो;

मी त्याला लिहिले:

आता इंग्रज, महात्मा गांधी आणि स्वातंत्र्यवीर सावरकर तिन्ही अस्तित्वात नाहीत. त्यामुळे त्यातील कोण चूक, कोण बरोबर या मध्ये वेळ घालवण्यात काय अर्थ आहे? त्या दोघांच्या, त्यांच्या त्यांच्या अनुभवानुसार परस्पर विरुद्ध भूमिका होत्या यात दुमत नाही पण म्हणून एक देशभक्त आणि दुसरा देशद्रोही ठरवणे न्याय्य होणार नाही. 

लोकमान्य टिळक आणि समाज सुधारक आगरकर किंवा लो. टिळक आणि नामदार गोपाळ कृष्ण गोखले यांचे कमालीचे मतभेद होते, म्हणून काय आगरकर किंवा गोखले देशद्रोही होत नाहीत. 

ह्या सर्वांचे, त्यांचे सहकारी आणि त्यांचे अनुयायी यांचे विचार कित्येक वेळा भिन्न आणि काही वेळा परस्पर छेद देणारे होते म्हणून काय तें देशाचे शत्रू नव्हते. तें सर्व देशभक्तच होते. त्यांना नांव ठेवणारे आम्हीच चूक आहोत.

आता जुन्या चुका तपासण्यापेक्षा नवीन चुका होणार नाहीत याची काळजी घ्यायला हवी. आपापसात भांडणे आणि लढाई करण्यापेक्षा एकत्र होऊन शत्रूवर विजय मिळवायला हवा. आपले शत्रू ओळखायला शिकले पाहिजे.

लढाई करायचीच असेल तर भ्रष्टाचार, अस्वच्छता, कुप्रथा, जातीभेद, भोंदू साधू आणि हकीम यांच्याविरुद्ध करा. बंगाली बाबा आणि तंत्र मंत्र करणाऱ्यांविरुद्ध. अज्ञाना विरुद्ध. शिक्षण आणि चांगले संस्कार यांचा प्रसार करायला हवा. 

सावरकर आणि गांधी यांनी अस्पृश्यतेविरुद्ध लढा दिला. सावरकर विज्ञान हाच देव मानत. गांधीजींनी स्थानिक स्वराज्य संस्था, ग्राम विकास, ग्रामीण रोजगार, खादी आणि ग्रामोद्योग ( या खात्याचा गेल्या वर्षीचा महसूल रु. १ लाख कोटीचे वर आहे ), निसर्गपचार ह्या विषयात खूप काम केले आहे. आपली गावे सुधारायला हवीत. शेती उत्पन्न वाढायला हवे. ग्रामीण रोजगार मुबलक व्हायला हवा. त्यांच्या चुका शोधण्यापेक्षा त्यांचे चांगले गुण अमलात आणायचा प्रयत्न करा.

नवनवीन प्रकारचा साम्राज्य वाद असतो जसा इकॉनॉमिक इम्पिरियालीझम, टेक्नॉलॉजीकलं इम्पिरिअलीझम, टेरररिसम, नक्षलिझम इत्यादी विरुद्ध लढा उभरायला हवा. 

शेवट गांधी आणि सावरकर दोन्ही भारताच्या शत्रूनविरुद्ध लढत होते. मार्ग कदाचित वेगवेगळे असू शकतील पण उदिष्ट एकच. बलसागर भारत होवो! विश्वात शोभूनी राहो!

माधव भोळे

पाककला आणि त्याचे महत्व भाग २

 पाककला आणि त्याचे महत्व भाग २

काल मी पाककला आणि त्याचे महत्व भाग १ हा लेख लिहिला होता त्याला बऱ्याच लोकांनी प्रतिसाद दिला. काल वाचता वाचता असे लक्षात आले की अनंत अंबानी च्या लग्नामध्ये शाकाहारी पदार्थ बनवण्यासाठी अंबानी परिवाराने पेरू ह्या दक्षिण अमेरिकी देशातील सुप्रसिद्ध आचारी Virgilio Martinez, ज्याचे "सेंट्रल" ह्या नांवाचे उपहारगृह सन २०२३ मध्ये जगातील सर्वोत्तम उपहारगृह म्हणून नोंदवले गेले, त्याला ह्या कामासाठी प्रमुख आचारी म्हणून नेमले होते.

भारतासारख्या मुख्यत्वे शाकाहारी देशात अंबानींना एकही सर्वोत्तम शाकाहारी आचारी मिळू नये याचे थोडे आश्चर्य वाटले आणि विचार करायला सुरवात केली. 

आपल्या मराठी भोजन किंवा पदार्थांबद्धल बोलायचे झाले तर आजकाल आपली मराठी किंवा गुजराती शाकाहारी मंडळी उपहरगृहांमध्ये दक्षिणात्य डोसा, इडली, सांबार किंवा उत्तरेकडील सर्व प्रकारचे पराठा, बिर्याणी, पुलाव, पनीर, मिश्रित भाज्या किंवा वेस्टर्न पिझा, बर्गर, मोमोझ, पास्ता आवडीने खातात पण यां विरुद्ध अमराठी मंडळी मराठी हॉटेल मध्ये जाऊन वडापाव, मिसळ सोडले तर इतर मराठी पदार्थ खातात का? कारण आपण इतर अनेक चांगले मराठी पदार्थ मराठी हॉटेलमध्ये ठेवतंच नाही. मराठी हॉटेलची संख्या सुद्धा कमी झालेली आहे. शिवाय आपण वर्षानुवर्षे तेच तेच पदार्थ बनवत आहोत. त्यात काही व्हरायटी किंवा व्हेरीयेशन केले आहे का? 

पूर्वी डोस्या मध्ये फक्त साधा डोसा, मसाला डोसा, उत्तपा एव्हडेच मिळत होते. आता डोसा, आणि उत्तपा च्या कमीत कमी २५ तें ३० व्हरायटी "डोसा प्लाझा" हॉटेल मध्ये उपलब्ध आहेत. त्यामध्ये मैसूर मसाला, चायनीज डोसा, मशरूम डोसा, नूडल्स डोसा अशा प्रकारचे डोसे एवढेच काय पण एका ठिकाणी आयस्क्रीम डोसा पण बघितला. 

पराठ्या मध्ये कमीतमी १८ प्रकारचे पराठे जसे की आलू पराठा, मुली पराठा, गाजर पराठा, गोबी पराठा, मग आलू गोभी पराठा, मिक्स पराठा. तुम्ही कल्पना ही करू शकणार नाही अशी कॉमबिनेशन ही मंडळी तयार करतात आणि विकतात सुद्धा. 

अहमदाबाद च्या इंदुबेन खाकरावला यांच्याकडे १३६ प्रकारचे खाकरा, १९ प्रकारची लोणची, ९ प्रकारच्या भाकऱ्या, ८ प्रकारचे पापड असे पदार्थ विकायला आहेत. ठेपल्याचे पदार्थ पुन्हा वेगळेच.

मी म्हणतो, वेगवेगळ्या प्रकारचे बिर्याणी जॉईंट तर सर्वत्र जोरात चालतात पण आमचा मसाले भात आम्ही तोच ठेवला आहे. त्यात पनीर, मशरूम किंवा अन्य काही पदार्थ घालून त्याची लज्जत वाढवू शकतो का?

आपण अजून झुणका भाकर हे गरिबांचे खाणे म्हणून बघतो पण जर ज्वारी, बाजरी, तांदूळ किंवा नाचणी ची भाकरी यांमध्ये थोडे व्हेरियेशन करून जर त्यात वेगवेगळ्या प्रकारचे स्टफिंग केले तर पिझाच्या आक्रमाणाला आपण नक्कीच तोंड देऊ शकतो.

मिसळ मध्ये तर कमीतकमी ६ तें ८ प्रकरच्या मिसळ ठेवणे शक्य आहे. त्यातील ३ तरी आलटून पालटून ठेवायला हव्यात.

जी कथा हॉटेल्स ची तीच मराठी लग्नामधील कॅटरिंग ची. पूर्वी विवाहात आवर्जून मराठी पदार्थ ठेवत. आता एकजाद सर्व पंजाबी पदार्थ असतात. जर काजू घालून गरम मसाले भात, भरली तोंडली, आलू पालक किंवा अळू, किंवा सुंदर पातळ भाजी ठेवली, पंचामृत, मठ्ठा, तोंडी लावणे काकडी किंवा टोमॅटो काकडी कोशिबिरी, पुरणपोळी, डाळिंबी उसळ, पोळी ठेवली तर लोक आवडीने खाणार नाहीत का? अर्थात याही पेक्षा चांगला मराठी मेनू असू शकतो, पण कोणी म्हणतात तें हल्लीच्या भाषेत डाऊन मार्केट समजले जाईल?

लोकांना व्हरायटी पाहिजे, नावीन्य पाहिजे. आणि तें मिळाले नाही तर व्यवसाय बंदच होणार.

आहो आपल्या पूर्वजांनी सुद्धा ताकाची कढी पासून पालक कढी, गोळा घालून कढी अशा वरायटी बनवल्या होत्याच की. पण आपल्या आताच्या पिढीला व्यवसायात रिस्क घ्यायची नाही. थोडे एक्सपरिमेन्ट करायचा नाही मग काय होणार. हळू हळू मराठी हॉटेल बंदच पडणार. कालच गिरगांव मध्ये गेलो होतो. सुमारे १०० वर्षांपूर्वी सुरू झालेले वेलणकर उपहार गृह बंद दिसलें. यां आधी सुद्धा दोन तीन वेळा गेलो तेव्हा बंद दिसलें. 

माधव भोळे

पाक कला आणि त्याचे महत्व भाग १

पाक कला आणि त्याचे महत्व भाग १

पूर्वी जयू पटवर्धन हा मुंबईतील दादर येथील एक उत्तम कॅटरर होता. त्याचे एक वैशिष्ठ म्हणजे तो जेवणाचे सर्व मसाले ताजे म्हणजे आयत्यावेळी बनवत असे. त्यामुळे जेवणाला एक नैसर्गिक सुगंध येऊन जेवण चवदार होत असे. मी त्याचे जेवण जेवलो आहे.

एकदा जेव्हा कै. मनोहर जोशी लोकसभेचे सभापती झाले तेव्हा त्यावेळचे पंतप्रधान कै. अटल बिहारी बाजपेयी त्यांना गमतीत म्हणाले "अरे जोशी साहब, अब आप सभापती बन गये हो तो हम सांसदों को कुछ मराठी मेजवानी चाहिये. पंतांनी ती रास्त मागणी लगेचच उचलून धरली. 

पंतांची स्वतःची मुंबईत अनेक ५ स्टार हॉटेल्स, हॉटेल मॅनेजमेंट इन्स्टिटयूट असताना सुद्धा त्यांनी जयू पटवर्धनला दिल्ली येथे बोलावून सर्व व्यवस्था करायला सांगितली आणि ती जबाबदारी जयूने अतिशय उत्तम पार पाडली.

जयूचे यां विषयात एवढे नांव होते की आमचा एक व्यासंगी देवरुखे गृहस्थ बँकेत उच्च पदावर नोकरी करत असताना सुद्धा, दर रविवारी आणि सुटीला तो जयू कडे कामाला जातं असे, कारण त्यामुळे काम शिकता येते. आता त्याने स्वतःचे कॅटरिंग सुरू केले आहे. 

आता जयू यां जगात नाही असे मी ऐकले. त्यांच्या एवढे नांव पुरवी नाना कुलकर्णी, धामणसे यांचे होते. 

एक घास तोंडात घातला की पुढचा घास लगेच घ्यायची उत्सुकता जेव्हा लागतें तेच खरे जेवण. बाकी सर्व उदर भरण. अर्थात आमची आई उत्तम जेवण करायची म्हणून आम्हाला ती चटक लागली.

माधव भोळे 

एकीचे फळ, अमूल आणि कोकण

एकीचे फळ, अमूल आणि कोकण अमुल हा भारतातील रु. ७२,००० कोटी रुपये उलाढाल असणारा दूध आणि दूधजन्य पदार्थ उत्पादन करणारा जगातील ८ वा आणि भारतातील नंबर एकचा ब्रँड आहे. अमूल मध्ये १८,६०० खेड्यातील ३६ लाख शेतकरी, २,२८,३७४ गाव पातळीवरील डेयरी, २२८ को ऑपरेटिव्ह सोसायट्या सहभागी आहेत. ती प्रत्यक्ष पणे ६,५०० नोकरांना आणि ३६ लाख शेतकऱ्यांना उद्योग धंदा देत आहे आणि विशेष म्हणजे याचा फायदा सर्व सभासद शेतकऱ्यांना होत आहे. या उलट कोकणात: आंबा, आंबा जन्य पदार्थ उदा कैरी पन्हे, आंबा लोणचे, चुंदा, मोरंबा, आंबा बर्फी, आंबा वडी, आंबा मोदक, आंबापल्प, आंबा ज्यूस, आंबा फ्रुटी, इत्यादी फणस आणि त्याचे पदार्थ काजू आणि त्याचे पदार्थ, काजू, खारे काजू, मसाला काजू, काजू कतली, काजूफळ ज्यूस, काजू फेणी वगैरे. करवंद लोणचे, चटणी, करवंद सिरप, करवंद ज्यूस, आवळा पदार्थ, त्याचे लोणचे, मुरंबा, कॅण्डी, सिरप, आवळा सुपारी इत्यादी कोकम आणि कोकम सरबत, आगळ, सोलकढी. कोकम बी सौंदर्य प्रसाधने इत्यादी पोहा आणि पोह्या पासूनचे पदार्थ नाचणी आणि जांभूळ सर्व प्रकारचे पापड कुळीथ पीठ, नाचणी पीठ, नाचणी सत्व, तांदूळ पीठ, घावणे पीठ, वडा पीठ, भाजणी इत्यादी हे सर्व पदार्थ सध्या वेगवेगळ्या ब्रँड खाली विकले जात असल्यामुळे त्याची गुणवत्तेची खात्री ग्राहकांना मिळत नाही. यातील बराचसा कच्चा माल कोकणाबाहेर जातो आणि बाहेरील व्यापारी गब्बर होतो. जर आपण सर्व एकत्र आलो आणि सहकारी तत्वावर अत्याधुनिक मशीनरी, योग्य मार्गदर्शन वापुरून आणि वितरण व्यवस्था वापरून या सर्वांचे उत्पादन केले तर कोकणातील शेतकऱ्यांना बाहेर काम धंदा बघायची वेळ येणार नाही. आज काही लोकांकडे कच्चा माल आहे तर कामगार नाहीत, कामगार आहेत तर भांडवल नाही, भांडवल आहे तर वितरण व्यवस्था नाही, वितरण व्यवस्था आहे पण उत्तम दर्जाचे उत्पादन करण्यासाठी लागणारी मशीनरी, मार्गदर्शन, प्रयोगशाळा नाहीत. त्यामुळे एक्स्पोर्ट अशक्य. अशा वेळ एकत्र येऊन प्रत्येकाने आपल्या वाट्याचा कार्यभाग उचलायला हवा आणि त्याचा लाभ सर्वांनांच मिळेल, प्रत्येकाला समाधानकारक उत्पन्न मिळाले तरच आपली पुढील पिढी सुखी होऊ शकेल. सर्व शहरांत आले तर आपल्याकडे असलेला कोकणातील ठेवा नष्ट व्हायला वेळ लागणार नाही. गुजरातने जे ७५ वर्षांपूर्वी केले त्याची सुरवात आता तरी कोकणाने करायला हवी आणि हो, हे सर्व नेते करतील अशी आशा बाळगली तर आपल्या शंभर पिढ्या तरी ते शक्य नाही. आपणच आपला उद्धार करायला हवा. माधव भोळे

विध्यार्थी मार्गदर्शन, एक पाऊल पुढे!

विध्यार्थी मार्गदर्शन, एक पाऊल पुढे! काल एका विवाह सोहोळ्याला गेलो होतो. अर्थातच असे सोहोळे म्हणजे माझ्यासारख्या गप्पीस्टाला परवाणीच असते. सर्व वयाची सर्व थरातील सर्व विषयांची आवड असलेली मंडळी भेटत असतात. त्यातच एका आमचा छोटा मित्र भेटला. तो सध्या IGCSE शाळेत ८ वी ला शिकत आहे. अतिशय धडपड्या, एका जागी स्थिर बसणार नाही. हायपर ऍक्टिव्ह. त्याला विचारले, काय रे सध्या कोणती पुस्तके वाचतो आहेस? तो म्हणाला काका मी सायन्सची पुस्तके वाचतो शिवाय सायन्स इन्सायकलोपीडिया वाचतो. त्याला गप्पा मध्ये थोडे प्रोत्साहन दिल्यावर तो पोपटासारखा बोलायला लागला. "मला ऑटोमोबाईल ची पुस्तके आणि मॅगझीन वाचायला जास्त आवडतात. मी त्याला विचारले तू टेसला आणि इलोन मस्क बद्दल वाचले आहेस का? तो म्हणाला हो. पण मला इलेक्ट्रिक कार मध्ये इंटरेस्ट वाटतं नाही. मी स्वतः एक हेंड्रोजन कार डिझाईन करणार आहे. तुम्हांला माहिती असेल की जर हेंड्रोजन हाय प्रेशर मध्ये कम्प्रेस करून ठेवला तर तो लिक्विड फॉर्म मध्ये राहतो आणि त्याचे सिलिंडर गाडी मध्ये ठेवायचे. हा लिक्विड हेंड्रोजन इंधन म्हणून वापरता येते. मी त्याला म्हटले लिक्विड हेंड्रोजन अतिशय ज्वलनशिल असतो. तो म्हणाला मी त्याच्याभोवती एक नायट्रोजन इन्शुलेटर कव्हर फिरवणार आहे कारण नाट्रोजन इन-ऍक्टिव्ह गॅस आहे. त्याला मी म्हटले अरे मग तू कार ऐवजी रॉकेट सायन्सचा अभ्यास का करत नाहीस?. तो म्हणाला, काका मी रॉकेटच्या स्पीडने धावणारी रॉकेट-कारच बनवीन. तो आणखीन बरेच काही सांगत होता की त्याच्यापुढे माझे ज्ञान अतिशय तोकडे वाटतं होते. तो कदाचित बरोबर सुद्धा असेल. त्याला मी विचारले की "नॅशनल टॅलेंट सर्च" परीक्षेबद्दल तुला काही माहिती आहे का? NCERT ( राष्ट्रीय शैक्षणिक अनुसंधान आणि प्रशिक्षण परिषद ) ही सरकारी संस्था ही परीक्षा घेते आणि त्यातील पहिल्या काही मार्क मिळणाऱ्या विध्यार्थ्यांना ११/१२ वी आणि कॉलेज शिक्षणासाठी स्कॉलरशिप मिळते. यात जी मुले पास होतात त्यांना एक वेगळाच मान असतो. जी मुले ९वी पास होतील आणि १० वि मध्ये जातील किंवा १० पास होतील त्यांच्यासाठी प्रथम NTSE -1 ( स्टेट लेव्हल ) घेतली जाते आणि जे NTSE - 1 पास होतील त्यांची NTSE -2,घेतली जातें. ( National level ). जे दोन्ही परीक्षा पास होऊन मेरिट मध्ये येतील त्यांना ११/१२ वी ला रु. १२५० महिना आणि ग्रॅज्युएट आणि उच्च शिक्षणासाठी रु. २००० प्रति माह, भारत सरकारतर्फे स्कॉलरशिप म्हणून दिले जातात. तो म्हणाला काका मला हे माहितीच नव्हते. मी त्याच्या सुविद्य आईला गाठले आणि त्यांना ही गोष्ट सांगितली. त्यांना सुद्धा हे माहिती नव्हते. अधिक माहिती https://ncert.nic.in/national-talent-examination.php पण अशी अनेक मुले आहेत ज्यांना अशा प्रकारची आवड आहे. या सर्वांच्या एनर्जी आणि बुद्धिमत्तेला वाव देणे, त्यांना योग्य मार्गदर्शन देणे आणि त्यांच्या प्रयोगशिलतेचा वापर देशासाठी आणि जगासाठी होणे आवश्यक आहे. ही मुले लहानपणा पासून अशा विषयात संस्कारी व्हायला हवी. त्यांना योग्य मार्गदर्शक हवेत. त्यांच्या, कदाचित चुकीच्या सुद्धा वाटणाऱ्या प्रश्नांना सुद्धा योग्य उत्तरे मिळाली पाहिजेत. जसे आपण लोक बिझिनेसमन साठी साटर्डे क्लब काढतो, दानशूर मंडळीसाठी रोटरीक्लब काढतो, स्पोर्ट्समन साठी क्लब असतात, तसे विध्यार्थांसाठी असे विशेष विद्यादानाचे क्लब का काढू नयेत? पुस्तकी ज्ञानाबरोबरच या प्रकारचे प्रयोगशील ज्ञान सुद्धा आवश्यक आहे. नोबेल पारितोषिक विजेते डॉ सी. वी. रमण सुद्धा खरे इंडियन फायनान्स सर्व्हिसेस ची परीक्षा पास होऊन असिस्टंट अकॉउंटंट जनरल म्हणून काम करत होते परंतु त्यांचा संबंध कलकता येथील इंडियन असोसिएशन फॉर कल्टीव्हेशन ऑफ सायन्स मधील आशुतोष डे आणि आशुतोष मुखर्जी यांचे बरोबर आला ज्यांनी त्यांना अकॉउंटसचे ऑफिस सुटल्यानंतर सायन्स इन्स्टिटयूट मध्ये त्यांना पाहिजे तसे प्रयोग करायला परवानगी दिली. त्यानंतर त्यांनी त्यांच्या पगाराच्या पेक्षा अर्ध्या पगारावर राजभर सायन्स कॉलेज, कलकट्टा मध्ये लेक्चरर म्हणून नोकरीं पकडली. आणि पुढे तें जगदंविख्यात शास्त्रज्ञ झाले. आजकाल युट्युब आणि टेक्नॉलॉजीच्या दुनियेत अशा विविध विषयावर ज्ञान देणारे व्हिडीओ किंवा ईन्टर ऍक्टिव्ह सेशन तयार करणे शक्य आहे. जे मंडळी या विषयात ज्ञानी असतील त्यांनी या विषयात अधिक काम करून तें आम् विध्यार्थ्यांपर्यंत आपले ज्ञान पोचवायला हवे आहे. फालतू रील किंवा वीलॉग तयार करण्यापेक्षा हे असे व्हिडीओ तयार केले तर तें सर्व विध्यार्थ्यांना प्रेरणादायी ठरतील. माधव भोळे